Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 31, 30 July 1881 — UA PAPALE ALII UA HALA. [ARTICLE]

UA PAPALE ALII UA HALA.

Ua hala o Hilia kai ula loa i ka Moao I ula no i ka makani Lailuahine Ke ka o o kai a ka manu olalo i hahaun Ka lau ma ka pua akuli ko nana aku i ke kino o ke koa Hihiu ka pua hemolele i ka nani I ke oho hiuawenawe o ka ohai I hooluelue i ke kai ō Piliwale Ua pili wale ke aloha ua kau ma ke kua Ma ke kua ka haawe a ke aloha [hine Ka iaoa ia o Keluia Kaomealani ka waAloha wa—le Aloha4a~e. E Kq Hawaii Pae Aina ; Aloha oe:~ E oluolu āiai.kou mau hookele hanohano, o ae mai i wahi kaawale o kou kino lahilahi, e lawe hele aku i ka'u wahi puolo makamae a ka puuwai o ponin nei, i ike mai ai na kini makamaka a pau o kuu papale alii, e noho ana mai ka hikina a ka la i Kumukahi a ka welo an» i Lehua, a pulelo wale oku hoi i Apaiana, ma ka paeaina Kihpatt. Ho uknna u kaumaha o ka puuwai ka'u e pahola aku nei imua o kuu mau kini makamaka a ma na hoalqha a pau. O na kuilima hoi a pau o kahi a roana i pili ai ine kau aloha, a ke ano wale raai nei no ia'u ke aloha ana ae o na makua, na pokii na keiki a me na hale aikane a knu aloha; na haku hoi o ka aina a me na maka hanohano no a pau, aloha kakou. Ua ili mai maluna o ka olua kauwa he haawina kaumaha lnuluu, e paiaoma ana i ka puuwai, a e wa-hi iho ana i ka manawa, e nae holu malie ana i ka hōupo, no ka hele ana o-kuu lei -aloha i ke ala hoi ole mat. Fa haalele mai i keia ola mauleule ana o Mrs Keluia Kaomealani Alawa, i ka la 4 o lulai, 1881, mahope ibo o ka hoomailo loihi ana a ka mai i kona kino no na makahiki he nni. Ma Kawaihae, Kona Hema, kona man hora hope loa, he mau hora i piha 1 ka awaawa a ke aloha ole. A ī ke kani ana o ka hora 2 p si oia la, oii iho la no ka manawa i haalele mai ai o ka uhane i ke tino lepo, a hoi aku la ka uhane i ka Mea nana mai ia, a hoi no hoi ka lepo i ka lepo. A ua tli iho maluna o'u a me ka ohana a pau he haawina kaumaha; a he ukana luuluu hoi na keia mau aiaka e haloi mau nei, e paiauma aku hoi ma keia aoao o ka luakupapau, lia hale koou a ke aloha ole i noho ai, ka pahu hopu hoi o na mea ola hanu a pau. Aawe kaa aloha e Kuu minamina pau ole a I kuu papale alii ua haule 1 niau hele hookalii aka la I ka haie makamaka ole Hookahi no makamaka 0 ko aloha ua hiki mai. ■ Ua hanauia o Keluia Kaomealani Alawa, ma ka ulu niu o Mala, Lahaina, Maui, nana puhaka maemae o Jose Kaliliaumoieu k a me Ana Kapuaialakai w, i ka la 20 0 lune, 1836. A o na ia a pau o kona ola mauleale ana ma keia ao inea, he 4ā inakahiki, me 15 la, a pauaho inai Ia oia i keia ola ana, a hookaawale mai la hoi i 'ka pili a maua, ka pili hoi a maua k ua hemo ae nei, ua hooko-o i ka pili nloha a loko, o loko keia, ua ahi wela. Ua wela au me he ahi la E hoomaalili ati ana i ko aloha Pehea Ia ia e na ia E ke aloha—e Eia au he lauahi n&u. Maanei, ke noi ?ku nei au i ko olna kieki6 e kulou iki mai i ko'u haahaa nei, a e oluolu olna e hoike ae i kahi moolelo pokole o kuu papale alii i haale aku la. "1 ka hiki ana o na makahiki o kuu papale aln j ka 18, ua omauia ke kaula maemae o kl berita tnare m&waena ona a me J Kikiakoi Piianaia. A i ka lawa ana o na makahiki elua o ko laua noho pu ana, aa hoohua mai la ma ko lāua pahaka a no na la ekola wale no, make aku la k"a! lauahiapo wahine. Mai laila mal a hiki i kona Ia hope loa, aole i loaa hou ho haa mai kona puhaka niai, a kuu walo ka luhi ma kela ao. I ka 1860, kahea mai la ka leo o ka Euanelio ia I Kikiakoi Piianaia, e lilo i koa uiakkai uo KriaU>, a ua hele aku iaua a lilo i haueuana no ke Kula Kahuuapulo j

ma Wnilukn, ōlaui., oialalo -o ko nlnkin noeui ana a ka uiukua Rl'V. W P Aleka» nedero. Oia pu no ma kuu aloha Kuu aloha o ua hala aku la I ka wa i pae mai ai o ka leo kahea no laua, ku no lsuia a haalele i ka mokupuui o Kaululaau, a helo no ka hana a ka Ha. ku, i makaukau d i ka hapai ana i ke koa oka Hoola. A i ka 1869 pae mai 1» ka leo o ke Akua no laua, e k» a e heie akn e hoaa i ka malamalama pio ole uia ke kihapai o Olowalu, oiai ka hipa om eknlcsia e noho wale ana aohe kahu. Ia wa ua ili aku lu ka iuoa Rev. maluna o J K Piianaia. A uiv nolio e malamn i kela ekalesia e like me ka ikaika 1 loaa ia laua niai ko lnua haku mai, ka mea naim ka hana a laua i hoohiki ai e hana. I ko laua noho ana a hapai ika hana iwaena o na hoahanau, ua ala ka ekaleaia o Olowalu iloko o ko laua mau la, ua holo na haua pili ekaleaia, a o ko'u lono oiaio uiai ua hoahanuu raai o Olowalu, he | mau mea i aloha nuiia laua e knlailu poo hoahanau. . I Ai ka 1871 i ka maialama o Maraki, kii enei la make ia llev. J K Piiauaia a )aweia aku la tna kela ao, a noho iho ia k» wahine e kanikau aku ra» keia aoao aku oka muliwaio loredaiie. Ma ka la 16 o Maraki 18 ua hoohui ia innua i ko upo elaimana o ke kaula n'.auiuae o ka bevita niare na Rev, S E I3iliopa maua i mare ma Lahainalona. Maī ko tnu«a la i hoopaaia ai ma ka berita mare a hiki i kona ia i wehe mai la 1 ka beritft mare, ua lawa aku la ua maka- , hiki he 10 me 3 maiama a me 19 la, a pai unho mai la i keia ola ana. Ma keia haalele ana mai u Keluia Kaomealani Alawa i keia oia ana aole «n e poina i kona mau hiona oluolu ī kau ia inaluna ona. Ho ike makamaka keia waliine; he raikiala haua; he uinlmna ohann; be hoaliauau hihia ole oia ao ka ekalesia o Kailua. j Ua hala aku la oia ma kela ao, aua koe I iho kana inau hana maikni i mea hoomai nao na makou. I koua kaawale ana aku mai ko'u poli pnmeliana aku, ua hoomanao ae la au' i keia mau olelo hoolaua: 3S r ana no i haawi mai a nanā no i lawe aku, o hoomaikaiia ka inoa o lehova A 'no ka nui hoi o ko'u aloha a me ka minainioa, ua haku iho au a me ko'u ohana i wahi kanikau nona. Kanikau la he aloha keia—e Nou no e Keluia Kaomenla'ni Alawa Kuu wahine i ka lai o Olowalu Aloha ia wahi a kaua i pi!i ai 1 walea i ka la kohaihai II nanea ika olu oke kiawe

I ka pa hooponopono ola a ka makaoi A ke Kauaula hele uluulu Ke tiu raai la i ke kualiiwi I na lehua hoi o Lihau Hatia ia iho nei knu puuwai Pepe ī ka wai o Niulii Lolii ke aloha e hana nei E lalawe nei i kuu nui kino He mea nui ko kino na kuu aloha Liilii ai na mea a paa Aloha na hoa knilima o ia lai Na lioa uhaiaholo o ka pono Mai ka lae o Ukumehame a Olowalu Olowalu n* leo knmakena Alohaia wahi i pili ia ai Me kuu papalo aiii ua hala Auwe kuu minamina pan ole ia oe—e. 0 oe ka ia i- palamimo iho nei Ma ke alahele o Puukilea Ike aku la oe i ka-halelna A kou haku mua i iuakaha ai Aloha ia alahele anoano 1 pilipaa ia e kaua Mea oie e ka wela o ka Ia I O ka po pouli a be ole ia i O ka hau kololio o ka aamoo Ua mehana wale no au ia oe Mea oie wale no ia anu uui e i Eia kuu ipo i kuu poli Eloa hoi olua hoa niake lato pu aku ai kakou ia kola Na ka ihu kakou o ka lio I lawe lai aku no Laliaina [poko liun wahine mai ka makani la he LauniuAluha wale ia ulu niu maalo i kuu muka E uenee ana i ka pueoue oi» lai lai ka heleua a maua la e—a Me kuu hoapili i ka malu ulu o Le'e Aioha ia mala ulu i ka hulei ia e ka tnakani o Na ka Maaa e pa koloūahe mai aaa E lawe ae ana i ko aloha i o'u nei e Kuu hoa pukuianu o ka ua Paupili 0 Lele Ke lelehuna. la makai o Keawaiki Ua haiki loko la e noho nei Aloha ia awa hooke i na kanaka I ka piha hooke la i na keiki o ka uwapo I ka huikau lua a na iwa o ka malu ula Ua ulua ia mai nei ke aloha A papale ,i kuu puuwai e Auwe kua aloha pau ole a Aloha. ka lepo u)a o Lahaiua e Oia lepo ula a kaua i pili ai 0 ka'a hana ia e malama ae nei 1 ko.aloha—e ua hiki mai A hiki mai ko aloha e E uwe no au—a. Aloha ka wai o Kaponlu Kaln a kaūa e JnānTāi Luu aku a ea mai

Ua olu au be wav ko lnlo Pano inai ka leo o kuu aloha lua kaua he piina loiv Aloha ia leo i ka pano aūa mai E wiki e eleu hoi kaua I hala mai o Anehenehe Kau aku o ka piina loa Ka piina ikiiki o Puuopelu A hala mai o Lelekahauli E ake aku ana no e hiki I ka malu o ke kukui Olu koiiai o Kaukaweli liui aku i ka wai hui o ka uka Kela wni uoho i k:t palai Aloha aloha wnle ia puu panoa A kaua i v>v\i ai i ke no me ka po I nanea pu iho_ ni kaua e I kuu home hoonui ike la Ka ipukukui pio ole o I ka maknni Kauaula hoi I lioolono pu ae ai kaim ea I ka leo o Molokai bele o E hea mai ana ia kana la E hoopna i ka berita mai-o e Imua o'u mau kiui lehnlehu Na pokii o ka iko 0 ka'u o u no nei 1 kuu hoapili ua hala A ka malu kukui o Kaukaweli Huli aku nana i ko kaona I ka waiho kahela i ka lui

Ilaila au la huli ae Iloolono i ko kaui a ka manu I ke kani hone mai i Halona Kau akū hoi ua inaka O ka naui o M, unaihi Ke kipu mai la e ka noe E ka ohu kakua o na kuahiwi Ile kuahiwi kiekie ke aloha o kau nei Ke kau nei ke aloha e O kuu manawa keia ua naha Ua hookoo i ka pili aloha a loko U-a liala aku la A ka luna maua o Puiipanoa Iluli nana i na Hono e ho a Knu wahine i ka lionoapiilani Aia mau tnoku au ana i ko kai 0 kuu alolia pu no ilnila o a Huli ae miiua nana ia Kahoolawo Ka waiiio kololio i ka ilikai Ka lae o Kealaikahiki ma ke komo» hana A he hana nui ia na loko o No kou hele hookahi ana Haalele la'u i ka hoapiii 1 ka hoa kuloliA o na po anu Ua anu hoi au aole oe Kuu ipo aloha i ka moku a Ilina Ka kaua ia e halia aku nei E ise i kona mau kapakahai Lae o Kalaau hone i ke kai Pela ko aloha ke hiki mai Hiki mai ana ko aloha welewelenia E uwe no au me ke kaumaha Kaomi malie i kuu houpo He houpo keia i molia ia Ana i ko aloha welawela A he ai maona nae hoi ia No kuu la noaka poniuniu Ke aloha kai hiki mai e Ke lalawe nei i kuu nui kino la Auwe kuu minamina pau ole ia oo e Kuu wahine i ka puu o Lanai a Oia puu pao a ka olulo Kalii e luana pu iho ai a Na kini a pau o kuu aloh»„e Huli aku na raaka i ka moana a 0 ke ku tnai o ka waa pea e N'inau kamahele owai keia a Pane mai kuu aloha o Kalula keia la He waapa no na pali e E kau ana kaua ea E holo ana kaua la ea E ike i ka nani e he a 0 kui&aina hanau e he a Kuu hoa puili a'rm o ka moana Na ka ihu o ka boti e lawe nei Ma na ale kawahawaha 0 ke kai holnholu o Naeheeho He naehe malie ka'u i lohe Ia oe i niau malie iho nei Hiolani au a hoolana Me kuu aloha ua nala aku la Ma ka rumi olu i Kalula Hoolono ae au o ka leo oka ieo hano anoano o kuu aloha 1 ka pane iho ma kuu poli nei Eia kai.a la ua pae i k-.i aiua 1 ka aiua kaulana o Kaululaau Hoolaaau inai nna ko aloha 1 papahi lei no kuu nui kino Aloha wale ia moana lipolipo I piliia no me kuu lei mae ole Akahi hana ana i mae ai Ua ko tia hana a ka enemi A ka opu lokoino alolia ole Auwe kuu kaumaha luuluu e ■ Kuu minamina pau ole ia oe e. Kuu -wahine mai ke awa pae o Manele "Ua nele au la aohe o'u koolua e I7a hala aku la i ke ala hoi ole oioi Ke haha hewa nei au la I ko'kino wailua u» Lala ea Kou wahiile mai ke one>loln o Manele E aūapa ana i kau lihilihi maka He puolo waimaka ka'u e hiipoi nei Aloha wnle ia oue i ka puhia e ka Hoae E ka makani hoohaehae nanlu Ulu mai nei ke aloha a nui e Ua hele a papale i kuu puuwai Ka ukana nui ia ā loko e noho nei O ko aloha ua hiki mai o Auwe kuu wahine" kuuTjōapflī e Kuu minamina pau ole ia oo a,

Kuu wahiuo tnai ku ono iai la o Kaupaknea Oia oue a kuu 'Uoha i pili ai l;v I pili no maua me ka hi i Pa-pneniiena I walea ai niaua i ko luila lai e Ua lai ka htle ana a kuvi aloha I ke kui pua ilima no maua I papahi lei no na poo He u ln he aloha ia e Mo ka minamina pau ole la K'uu makua oia wahi makua ole Ka maknmnka oia aina malihini lke ia ai ka loa ka laula oi» aina Na puu ku kilakila oia uka A m'e na knalouo nliiili Kahi a ke aloha i luakaha ai. I hiHim pu ai makou la e Me o'u pokii oia aina. Na kiui uinkaniaka no a pau O ke oue hnnau o kuu aloha Auwo kuu waliine kuu honpili e Kiui miuamiiia pi»u ole ia oe a. (Aule i 'pav,)