Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 49, 3 December 1881 — HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA NAITA ROKEKILA HINEDU. KE KOA PUKANI O NA AU POULIULI.

Unuhiia e ka Peni a Joseph Poepoo, no ka Uiwahiwa a ka Lahui.] MOKl T XA IX. lIHLU S3. l" H» • MmTaku. - Bib\t. Ka walohia lua ole —Ikea ke Keiki Alii Hautona me kona nani nui— Liio i aikane aloha na Rokekila—Ka laua hoohikipaa— Noho ka Aha Kuhina e noonoo no ka huakai imi makua a Rokekila—Hoohihi ke Keiki Alii Hautona. "!|®A ka helu i hala iho nei. i ike ai na makamaka liialaai o keia kaunu, i ka puka-a-maka maoli ana ae o ka hoohiki una a ke keiki Alii Hautona me ka Naita nona nei kaunu, a pela pu hoi tne ko ke keiki Alii hoolaa ana 'ku laia iho i hoa pili paa no kona hoaloha Naita, a ma keia wuhi aku hoi o ka kakou Hanea e hoohuaiia aku ai na mapuna olelo i koe o keia hapa o ka kakou kaao. la Kokekila hoi i hoopeepee ae ai kona mau maka i haloiloi ia ae la e na waimaka a i ka akakuu ana iho hoi o na hooikiiki ana a na manao welenia aloha, ua huli aela ia a liawanawana 'ku la i ke keiki Alii, " Mahope au e hoike aku ai ia oe i kuu manao, e ke Alii, no kau mea i hai mai nei." I keia wa a kua e kakamailio nei, ua ku aela ke Alii ka Mui Indanekai, a pane akula i mua o ke anaina. " Oiai, aole ke hana i koe a keia anaina e hoomau ia aku ai ka akoakoa ana, nolaila, ke kukala ia aku nei ua hookuu ia keia anaina a pau, a koe nao na hoa o ka Aha Kuhina, oiai, he hana ano uui ka lakou e noho aku ana a noonoo. I keia wa i kuku ae ai na mea a pau a oili aku la no ka hooluolu ana nmwalio, a o na hoa hanohano lioi o ka Aha Kuhina uu koe ihola lakou. I ka wa i koe iho ai o na Kuhina wale no, ua ku mai la ka Moi a olelo mai la: " E kuu mau kuhikuhi pnuone, na loea o kuu Aupuni, kokoke e haalele uiai ka Hoola o kakou i ko kakou mmi aiua nei, a hele aku paha oia ma kana huakai e hiki aku ai i ka Mauna Meaina nolaila, eia ke kanoha ia aku nei 'oukou, e noonoo mai oukou ano, i ka mea e pono ai ia kakou ke hana akn ma ka aoao oka Nohoalii nei i mea e hoike aku ana i ka hoomaikai palena ole no ka haua lua ole i hooike ia inai e Sir Naita Rokekila Hinedu, ka mea hoi i olelo ia ma na huke kilo ana Makaula, "ka Naita kainahao, aohe maknakano aolie makuahine." Aoka lua, e noonoo oukon no ka j niea •» pili ana • ke kaikunane Alii o ko oukou Moiwahine, no ka hana eleele kuhiwa loa a koia Noho Alii i hana ai maluna ona." Aole no hoi i emo, ua puka maila ka lakou olelo hooholo no nu kumuh&na a i elua, a ponei:

lloko oia wi\ i nol\o inai ui na hoa <> ka Aha Knliinn 110 ka noonoo mm 110 Woiii (imu kimiuliuna a i olua a ki\ Moi i waiho aleu ui i muno laleou.

"K ola ko Alii, kana Aliiwahiuo a me ka Nohoalii—Ua ili mi»i ka hanohano inulnna o ko olua Aha Knhiua iioi, no ka nuonoo ana i na knmu hana, a kou ililiia o ke Alii i waiho mai nei inuia o kou Alia Kuliina. A i ko keia Alui noonoo ana i keia mau luiniuhana a i olua ua liiki uiai na hoi\ o ko olua Aha Kuhina i ka pnlni liopu o ka hooholo ana i keia ninu olelo hooholo. 1 Olelo Hooholo: Hooholo ia. Oiai, he aie iini ko keia aupuni i ka Naita Hokekila Hinedn, no kana hana kau lua ole i hana ui ma ka la i nehinehi, a ma ia hana ana hoi i loaa mai ai ke ola, ke knokoa ame ka 2 }ono o keia Aupuni, mamuli lioi o ka hoopio ia ana a make o ka Enemi pakaha wale, a iue ka lioihoi hon ia ana mai o ke Alii i aloha nni ia ka Moi ludanekai, uolaila, ke hoiko aku nei koia Aha, aohe mea o hiki ai keia Aupuni ke panai aku it\iua o ka Naita i hookaaia ai ka aie o keia Aha Kuhiua e noonoo nei ho aio nui a koikoi, aka, mailoko mai nae o na main\o laua poho uo keia mea, hookuhi wale no niea a keia Aha e iko nei he raea hoi e lihi launa iki aku ai i kauwahi o ke kaa uuku ana o keia aio koikoi, o haawi lilo ia aku keia aupuni holookoa a me kona hoopono{>ono ia nna malalo o na leapuai o ka Naita, a e kupa ia oia ka Moi o ke Anpuni Bukiona (Pakele ana) 2 Olelo Hooholo: Hooholoia'—l mea e aianalo ai na hana mawaena o ka Nohoalii maluna o ke keiki Alii Hautona, ua hooholo lokahi na hoa o keia Aha, e lilo no | oia i hooilina no ka Nohoalii o keia Au-

puni, a e kapa ia oia ka Hooilina Moi o ke Aupuni Bukiona. Nolaila, e ke Alii, o keia ihola na mea i hoeholo ia e ko olun. Aha, a i na ua ae oe i na mea a keia Aha i hooholo iho nei, alaila, na ka na ka noonoo no ia oke Al:i e hoike mai." No keia mau olelo hooholo a ka Aha Kuhina i hoike mai ai, ua ku maila ka Moi me na helehelena liauoli a pane mai la:

"I na hoa hanohano a pau o kuu Aha Kuhina. 0 na mea a oukou i hooholo mai nei me ka puuwai lokani, ua laelae mua ia mau mea iloko o ko'u noonoo aua, a ke apono aku nei au i ka oukou mau olelo hooholo." A ia wa huli mai la ka Moi a ku mai la i mua o ka Naita, a ia manawa no hoi i ku ae ai ua Naita Ia iluua. Lalau mai la hoi ka lima akau o ka Moi i ka akau o ko ka Naita lima, a pane maila ua Moi 'la: " E Sir Naita, ano ke molia laelae aku nei au ia oe i ke Aupuni nei, nou ia a no kou mau hooilina aku a me kou mau liope no ka wa pau ole, oiai, ua hooholo ka Aha Kuhina o ke Aupuni e lilo oe i Moi nu ke Aupuni nei, nolaila, ke hooili aku nei au ia mea ia oe, a ke lana nei ko'u manao e apo mai ana oe i keia wahi makana pananaiki ma ka aoao o ka Nohoalii au i hoopaleele iho nei, a o ka mea hoi nona ka aie koikoi e ku nei iloko ou. A nolaila, ma ka inoa Parisa ka ilihia, ke kukala akea ao nei au o oe ka ; Aole hoi i pau pono keia mau huaolelo hope i ka hoopnka ia ae e ke Alii ludanektti, aia hoi poha e akula ka leo oka Naita Eokekila, me ka olelo ana aku: " E ke Alii ka Moi, e kaia e mai oe ia'u no Uo'u kaha-maha e ana aku nei i kau olelo, e ke Aiii, a e ae mai lioi kou hoano loa e kamailio aku an ia oe ma ko'u aoao. Ua ike no au e hoopuka mai ana no ke Alii i ka huaolelo a kana kauwa i makeumko ole ai e lohe, a oia huaolelo hoi a ke Alii i manao ai e hai mai, oia ka huaolelo Moi. Ua maopopo ia'u ka inaoao lokomaikai akea ou e ke Alii, a pela pu hoi me kou Aha Kuhina. Ea, o ka makana i manaoia mai nei e haawi mai in'u ma ke ano he panai no ka aio, ke ike ole nei au i kahi a ka Ali a nie kona aupimi i ku ai ma ka aoao he pio na ka aie koikoi i ko'a haahaa neiNoiaila, e ka Moi, e hoike aku au ia oe o ka haua a'u i hana ai nou a no kou Aupuni aole ia he ■ hana i helu ia ma' kahi o ha hana e hoaie ii aku ai ka moa

i\ niau mea paha no lakou ka pomnikai o »ia tuau hatm !a i lioolaa ia aku ai, oini, aolo au lie Naita kuuwa wale raa _ luna iho ona pnpnlina o ka houua nia ko ano imi a lmli hanohano a huli Atipuni pnhu nmlalo oka noeau, ko akai»ai, a ino ka ikaika i loaa inia ma kaua oihana. E ka Moi, aole loa pela au, lio Naita au i jiuhia mai o na onou inaknni 0 ke au o ka inanawa, mamuli o ka inakeiuake o ua Lani a pao honua maila maluna o kou Aupuni nei ma ko'u ano hoi he oluolu pae hewa, a oia hoea ana mai aole ia niamuli o ka uilani e haakokohi ana iloko o ka houpo o ka Naita iuii hano'nano a huli Aupuni .paha, aole ; aka, mamuli no ia o ko na Lani makemake, a oua makemake la hoi ona Lani ka u i haua ai ma ka la i nehinei, a ke hilinai nei au i ko'u uku niai na luna niai oua mau mea Hoano Loa 'la. E hoomaopopo oe e ke Aiiia me kou Aha Kuhina hanohano, aole no keia 1 Aupuni ka'u huakai kaahele, aka, no ka Mauna Meaina a me na Aupuni Akua o ko Kupua Poipe. Nolaiia ke ae ole nei au e lawe mai i ka niakana a ko oukou lokomaikai kiekie i inolia niai nei, a na ko Akua o liooponiaikai mai ia kakou a pau,"

Ia liokekila no hoi a kuu iho me kuna inau olelo pale, ku ana ke keilei Alii Hauioua, a pane mai Ia :

"EkeAlii, aolo hiki ia'u ko lawe mai i ka haaohano kiekie loa a kou Aha Kuhina i hoouka niai uei maluna o'u, ka mea hoi a'u i puana ae nei, aole loa e hiki ia'u ke kapa ia mai he Hooilina Moi no ke Aupnni a kuu pokii kaikuahine e noho Moiwahine Dei, oiai, ua haawi holookoa iho nei au ia'u īho e lilo i hoa kaahele pu me ka Naita Eokekila. A nolaila, ke waiho aku nei au i ka mohai i molia ia mai nei imua o'u."

Nolaila, he mea maopopo ua haalele aku la ka kakou koa Hiwahiwa i ka hanohano e panai ia mai eo kana hana koa lua ole, e like me ka kakou i ike ae nei nmnuia, a o ke keiki Alii Hautona hoi kekahi i kiloi pu aku i ka haawioa i loaa mai iaia, inamuli o ke ano he uku i inanalo ka ino i loohia ai maluna o kona kino, a o ke kunm paha o keia olepe ana ae a ua keiki Alii la, ua hoohihi loa ia e hele pu me Eokekila kana aikane, a e ike hoi i na inea a rne na hauoli o ka huakai hele. [Aok i pau.~\