Ko Hawaii Pae Aina, Volume VI, Number 32, 11 August 1883 — KA LA 12 O FEBERUALI. [ARTICLE]

KA LA 12 O FEBERUALI.

Alo Olomaua/ Alolia oa; Ha]aAvni hou kaua mo kau ma ka "Elele" o ka la 1 o keia malama, ooe uo ka'u o kali aku nei i papa loalea kaun, Kuki la'wau, ō koii akamai oiaio, o ko lianwi pio īnai i ko waki pem kuwumu a ko poo kupo, o liookelo'la. A ke ua ulai la oo' i k-a hoomau liakoko ana nou iho a iuo ko phaua. Uii poiio, hele aku kau;t iniu.iaole loa e hoopauee keiu pulima i kaua hana lio kaua makapeni, aolo hoi e puliili ka 1100uoo o keia aoao i kau mau walii kumu j pale i kukuluiailuna o ka makani. Kou kalma uiua. oka lili '•

12 o l'<;b M, II 1874, i panmaele ai ur huiao kapoo manao ino i ko alii ka Moi ike koko. Uakapa oō i lea leo lokahi o ka lehulehu he lili, a he olelo kahiko hoi, "o ka ]eo o im knnaka, oia ka lc o o ke Akua" Aole e hiki ia oe ke olelo a ke noonoo iho pela a e ike oe, ma kekalix la mamua ih o okala 12 o Feb 1874 ua malamaia lie koho barota na na makaainana o Honolulu nei ma kahi noho o ka moiwahine Ema, a eia na hopena oia mea, ua hookomoia na ) s arota he 3.091 ka liuina, aua like na inoa me keia ka nui, a mai loko mai o 3.091 bai'ota lie G wale no no ke'lii Kalakaua. E ike oe, na ka lehulehu kela aole wale na K- a me Hon. Piiipo, Ma ka la mamua iho o ka la kolio, kiki mai na palapala kolio moi o na apana 0 Oahu nei, no ka moiwaliine wale 210, aole hookahi 0 Kalakaua. A ma kela la 1 k«ko barota ai, ua malamaia na barota a ino na pepa i kakau inoa ia ai iloko 0 kekahi pahu i paa i ke kiia a inae mākemakeia ana ka oiaio, e hiki no ke hooiaio ia. Nolaila, o kela poe i lioehaia, aole loe xa i ao ia aku e S. H. lv. a me Hon. P e hoeha aku i na L. M. e ola laua imua ke akua; O kela koko 1 hookaha ia no o kela kanaka ame keia kanaka iminamina i kona pono kiyila i liana ole ia e ka ka lahui raau kauwa ua koloke, a pono ole ka lxana a ka lakou mau kauwa, a na ko lakou mau haku i ukau, a i ko'eka i kana mau kauwa kolohe a oi aku i ka mea kupono. No ka mea, o ka hewa nuio keia poe oka iawe i na wairai kipe,. a liaalele i ke koho ana a ko lakou mau liaku, ake olelo mai neinae oe, "Aole mekekolohe aole me ke kipe, a onoonou, a hookikina, a hooweliweli." Ea: e ka mea lapuwale aia ka hale kuai 0 Ake, ke ku nei ma ke kiki 0 na alanui moiwahine/a me Kaahumanu, malaila i ohi ai naL M i koho ia Kalakaua i na paa lole a oia ka poe a "W. L. Moekonuae hooia mai ai, Aia iloko 0 na Buke kakau waiwai oia hale kuai, e ikea auanei na L. M. i aakvi i na lole popopo o ka lapuwale. A e ka lehulehu o keia mau paa lole a lakou i komo ai, aole anei i loaa mai ia lakou ia he ivaiwai kipe ia mai a i ua poe la hoi, aole anei lakou he poe i lawe 1 ka waiwai kipe ? E ae auanei kakou ke poe lawe lakou i na waiwai kipe a o ka poe L. M. oia ano, he ino, a he kaiohe loa. Aole ka "onoonouia" Pela io anei? Nowai ka hoi na kaa lio e alualu ana i na L M i ka mokualii Kilauea e komo ana, e aumeume ana, e kau ana ma ke kaa, a ika hale o Moehonua, aia ilaila ka ni, ka ia, a me ka lole. E hiki anei ia oe e ka mea kakau ke hoao hou mai i ka hoole mai? A e hiki anei ia oe ke olelo hou mai he hana maikai keia, aole i aumeume ia? A i ke koho ana a keia poe ia Kalaka- - moi, ua koho anei ia ma ka manao ikai ona L. M? Aole, ua koho lakou eka pono ole; alaila, ūa noho malro wale no anei ua moeuha- [ ne la? Aole! ho kaloke keino wale no kana maxi hana apau. Ua olelo mua ae nei inakou, ho 3.085 mau barota no ka moiwahine Ema, a he 6 wale xxo o Kalakaxxa a 0 keia mau helun? barota ka wahi a kela aoao, "no na wahine, a me na kamlii ka" malia io paha lio oiaaio kau, a he wahine oe, a ua Ixele oe a hookomo, a ua komo io ko barota; aka, aoLe makou i ike ia mea. Malaila ka mea kakau ia la, lxe barota ko.na i lio-o iloko, a ua ike hei ika leliulelxu e aluka ana, e like me ka poe e heihei anano ka mea a lakoxr i makemake nxxi ai' L a ike 110 ka mea kakau, he poo wahine i lawe mai i barota no na kane a lakou, a ua hoole ia -he poe, keiki kekalii i lawe mai no nn makuakane o lakou, a ixa hoolo ia aku no. Oia ka makou koike ike maka me ka oiaio, a o kau eka mea kakau o kft Elele, he 111 au hoike koopunipuni wale no. "Maluna ka oSMK* me Hon. P ke koko o kela poe i kookake ia." Ua inaemae na lima o ia maxx mea, aole he koko,- aole hoi he leo i kenakena e kahe i ke koko, a e pep«hi ina 'L M. He eka manawa 0 Pilipo i kahea, -ia ai »ka L K Hoomalu o Honolxxlu, aok loa i loaa? iaia . he kumu e noho aha 0 hooloke no ka koopii a ' kp KxUiina, a 0' ka haalela no ia, p 10 o na makaliiki 0' ♦nliilnkn.n

Auhea ilio la lio koko? Awhea ilio la lioi ke kipi? A no ka nui loa o ka lili Q ka loliulqliu i ka.liana*ple o ni' LMe' like me ko lakou niakemake, ua hoiko nku liikou i ko'lakou lloahewa 110 m liana & ka ahaololp mii ktv liookaheio-ann o' ko lakou koko. Aole, loa niie he ivahi kultL koko iki o ia ai.au liaim iluua o Pilipo a uie S M K. \lamuli o keia muu haua ldpe a Blooliomui uii\, ili pono iholaia'mau kuuwalia u pau maluna o im poohiwi o Moohonua a haule aku la oia mo le'eia haawe nui 0 ka nio; a na kona wuiwai i hoopau iiku la i keia mau aie, Pehea'? maikni ilio.la kein mau hana a Moeliouua la. Mamuli o keia mau alakai kolohe aua 1 hookoino i liookonokouo nku i ka inana oka lehulehu o hooha aleu ina Ij M a pela i hooknlio ia m ko laleou leoko aoia koko, iluna ia o ko Moehomu. poo nme kn poe a pau oia poai ohumu knili- aupuui koliu 010 aolo ia malmia o S> M, K. ma. Aole oia wjjio no kpkahi o ua liana iiio a Moehonua, mo Knliai i luuia'i, aka, he raea e ae uo. Oiai o Knhai i kona maū miimte hope loa, \la hoike _ae oia iko kft lialo i keia mau olelo. "Aole au e ola, ua lirua lepo makouike alii ia LuualilO) ua makou o Moeliōnua īna, a iuq K, a me kokahi poe e ae i haua ino iaia, a i Homiakaha kela hann kalii i hannia ai." He oiaio keia wahi aJ. Knlini, lie liko na mai peliu "opuolino" o ua .poo la nona na liiaa iepo. Hoopai ke Akun i keia poe kololie ft pau, make iloko o ka mainoino oia ka ukuo na hana iuo. Pehea la ia e ka "Elele" maikai eal Ina e noho nialie o ua o Moelionua me Kahai, ina no eia no laua ke ai nei i kalo vioa. Aka, ilo ke ake i ke aupuui, a uo ka oluunu, pokole na la o ka mea kalohe. Aole -wale o Moehonua ma wale no laua me Kahai, lie nni no o ko laleou poe.i make, a lie mau mea pnlia koe' e ola nei, aia. 110 kela haun, lima lepō n karaima hoi. ke ekiieku la kn, ilo iloko ? ka io a o ka lioea mai koe. Ōkoolelo hookolo kwe ia G. \V. P. a me S. M. K. aole ia i pili no laua a e hoopili aku iaolelo liooholo nou, ame Moekonua, Kaliai, Lilikalaui, Kauai a me Hoapili, Koii, ame kekahi poe e ae lie nui, uo ke kai'aima pepehi kanaka, a kipi ika moi Lunalilo aka lahui i aloha ai a. i minauiiua ai, oia ko ka lehulehu manao. I kela la koho moi o heberuari 12, 1874. ■ Aole loa he mea hookahi i aa, a e paio mai ma ka aoao oka poe koho moi i kipeia, no ka iia iioahowa ua tausani o Hawaii i ka lakou hana, ae ole wale uo na moku kaua i koiao mai e uwao, a loaa ia aoao he uoho'na alii i apono ole ia e ka lahui, o ke kipe wale ia ana no ka i hoapono ia haiia. He mea kilahila ao ke au naauao ke loaa kekahi pomaikai x ke kulana kiekie ke loaa ia me ka .pono ole, a e waia aua ia a puui ka homm. Ke pale hou mai la oe i ka' Woiii ole o ka Mohvahine Emma ma o Kakuihewa 'la. He poo paakiki kou, he kohu poo no ka lahui Aikiopa, nui ka makou mau lioakaka ana no na kapu a me ha papa, a o kau hana, o ka hoole wale no, a oka hoololi aer-Aotß ooe ka ilamuku malama i ke kuauhau o keia alii, no ka mea, lie pnla kaumaka leeia uou, a o kekahi,. aole no oe i ike. "A ooa inoolelo aliii ka Nonanona, f akipika, Kuokoa ame keia mau nupepa i hoopukn ia eka poe akamai i hala, ua kue loa keia mookuauhau i ka lakou, a ua kue no hoi i ka pololei." He uui loa na kuainoo alii o ua alii i pnka ruai, mai ko kumu alii hookahi mai, a ua manamapa ae Ia i o, ai o, a o kela mamo keia maiuo, ua malama lakou iko lakou iho, e like me ko lakou ike mai ko lakou ike mai. A o keia aoao nae, aole ia he mea nalowale, tia ike na malama kuauhau alii apau. 0 oe e ka lapuwale ke noke walo iho no i ka liooleole kolohe, ame ka manao, i puka ae kou wahi kmjiliau lawe kupuna o hai. ,E ike oe, mai loko mai no o kela a me keia kupuua e loaa ai ua kapu a makou i hoike ai no keia alii. Aole loa e maalili ka eaaeaaoke kapuokeia aoao ia oe. Ua kuapapanui raai ke kumu mai; a ua ili mai kela a me keia ao-: ao naai o kona.mau kupuna, aole hoi e like me kau, o na Helu hoolalau ihala. E wela ko lima i keia hoole ana. a e make oe iloko o ka poino. Oko olelo mai ika "pai punahēle." Aole oiā he kumu o keia hoike ana ina meaapau oia aoao, aka,. np ua lm.r, n ku ole i ka oiaio o na Ia i hala ne nei, nolaila, ua hoikeia aku ka aoao kupono nom ua mau kapu la, oia wale no ame koua kaikanane na mea noua ua mau ' npu la. O ka oiaio ka makou makeke, aole o ka. ohikau -wale i ka mea ip ole. mau, pane no Kalaniopuu a he mau makuakaue okoa a P** u -uahine. . . aSTy oi* kekaiū

Kniauiuuiiamamao o Kaleiopuii; nku, ho niakwakauo okoa' ao no kekahi i 010, loia no uu alii la. Ma kekahi kiuuuouua oleio ia, o Pelēiholain ia mnkunkane, a nnna i hea i Iwla inoa Kaleiopuu, no kela Lei Opuu o Kualii kona makuakano. Ua lolie makou i keia mau hpolala ana. Aka mai lpko mai o keia mnu lioohikia ana, ua hoike aku niakou, o Keeaumoku' no ko laua makuakane, 110 ka inea, oia uo ke kauo noho pna n Kamakaimoku. Aole no ia ho mea mii lon a uiakou e lioopāapaa nku ni, uo ka raea, oia iloko o makou ua olokōa nua o ko na alii loaa aua mai na makūakauo akii. Akn, okn rarai kv\paa oiaio loa, «ia no ka makuahino uaua i luuiau mai. Ua like no kari olelo no ko "Kamehameha ī loaa ana. Ho keiki -poolua uo ia, nka, aia ka mea nui loa ao, o ka Pa--pa liookahi a uana mai o Kamohameha I uie Kalaninuimaloknloku, aole loa e "Uemo ko laiia pili ann. A o Keoun kn īīioa naua ka wahine uoho mau o Ko-kunipoi-waelua, oiai he mau nolio knikunaue aua ia a Keoua mo Kokuiapo--iwn, a ua oleloia, o ua hoohui a kaikunane a kaikuahine ana, lio Pio aua ia. Ma knu olelo aua mai lie uoho Nalia aua ia. Akalii au a ike aku la, "ua komo mai Ia oe i ka'u eko, oiai, uti noko mai oe i ka liooleole asa i ka Nalia, a i ke aiio o leu Nnlia. O kou ilee, he hoololiloli wale aua, n mo ka manao, he moa ia ua makou e puui waleai i'kau. E ka hoa lioopnpa. He mii na niea a makoa i waiho aku ai uau e paue mai, a iiia lie ike oiaio kou, iua aole ia e lilo i mea laooluhi ia oe, aka no ko ake loa ē puka ae oe, a no'ia aoao na kapu aka la Poui moi i kooili liewa ai, uolaila ke hoao nei oe. i ka, liooleole waha lokoino. Aole e hamau keia peni ia oe a liiki i kou hoka ana.