Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 40, 4 October 1890 — Ahaolelo o 1890. [ARTICLE]

Ahaolelo o 1890.

La Hana 87. Sept. 26, 1890. Hoomakaia na hana e iike me ka maa. Ma ke k»pflfl ia aoa o nft rula, ua waiho mai ka Pen eulpoa ho hoopii mei flft mai l6pera o Kwlihi, e h&paiia na keehina e hoomauia ai o Dr • Lut/>, no ka mea oa ola keknhi poe msi iaia, eia oae ua haalele oia i kona kulana kauka no na lepera mamali oke ole me C. B. ReyDoldB, Agena o ka Papa Oia a me C, Kahalehili, luna o ka haiemai. Noi o Paehaole. e haawi i ke Komite Wae. Noi oJ. M, Horner, & haawi ī ke Kuhina Kalai&ioa. Mahope o&o Waipailani wehewehe aea ina kamu o ko ke Kauka Lutz haalele ana, ua manao oia he mea pono j keia hoopii ke heawiia i kekahi komite.

Paae o Paa, he mea ebaeba nona ks lehe ena i keia mea, 6i&i ua lawe ia m&i oDr Lutz eke Aupani Hoomaemae, aka o ua moa niua oae a ka Aba Kahina Laaai a me ka Peres:dena o ka Papa 01« i haDa ai, o ka hoopao i ke kauka. Ke oielo nei nakauka e ae. he mai ola ole kalepera, a ina e heokakena ia ana o l)r Latz e haalele Daai alaila e oiaio ana ka olelo & kela poe kauka. Aole he pono ke hoonoho ia kekahi lepera i lana, a e keakea ke kan ka. He mea pono ika Aha Kahina ke hoopan aku i keia Papa Ola., ina «ole iakoa e hana ika mea pono. He pono ke koho ia i komite kanaka wale no. P«ce ka Loia Kahiea, aa nui ke k&mailio ia o keia mea i keia kaa. Me he mea le, he maopopo ole ko oa hoa a i ole owau paha. Nolaila aia oia ma ka aoao e heawi i keia hooj»ii i kekahi komite oi oka maikai e koho ia aiMamali o kona paa i na hana o ka haie, oa hiki kino ole oia ma na haiaweio ka Papa Ola, aka o kona iohe i ke kama ūūi oko Dr Latz haalele ana, no ka nawaliwah o kona ola kino. Ua halaw&i ke Kauka me na hoa e ao a paa o ku Papa Ola i ka Poakolu i Lw»lb, a ua kamailio loihi no ke k&ohi, aka aa paakiki ke kaaka tta koua menao mua e haalele.

.Fane o ua liko no kona maDeo me d& inaeao i lohe ia aku uei, ake Le niakemake oia e lohe ioa ua hooia aku ka Papa Ola iaia e heopau i ka ia na kanaka e keakea nei i kana liaaa, Aia he like ole mawaena o na olelo a Dr Latz ame ka poe e kokua nei ika Papa Ola ma ke bdo he poe ike bfiua, aka ma ka l&welawe iapaau, he oi aka kona hilinai i ke kauke. Noi o Whitb, 1 komite ehiku iala. Manao o Rcsa, ualawa noelinea lala. Me hfi mea la aia fae hoekeke ma ba ha iemai. Malia paha, na hiki no ke hoohuli ia ke kauka e hoi mai mahope o fea hoomaha aua. Aole he kauka ana kanaka Hawaii i hilieai loa ai e iike me Dr Lotz. Aole oia i kuikahi e hke me ko Pua manao i komiie kanaka wale no, oiai aia no mawaena o na he poe aloha Io« ina Hawaii. I komi te e hooko ai i ka hana a pau pono, a ke hoikeike aku nei aa ia Cecil I3rown eia kekahī lala. Unuhi oJ. M. Horner ame White ika laua mau noi 7 a heoholo ia ke noi e haawi i ke komiie wae, Na Olelo Ilooholo. Koho ka Pertsidena ia Wnleauim, Macf6rlBne, McCartby, Bosh a me C. I3rowu no ke Eomite hooponopouo kanawai Laua Hooie; b no ke komiie o ka palepala hoopiī o KaliLi, ia Na-w.-ihi, Brown, Hoeh, Widemann a me ke Euhina Kalaiaina. Ninau o Bash i ke Kuhioa Kalaiaina, īna ea hookohu io ia o Pi Ohver i kauka bo ka Haiemei Pupule, a e noho ana ma ka !a 1 o Dkatoha aoLei. Pane ke Kahioa Kalaiaiua O l>r 01iy*r kekabi jxu ho. «o!e nae i !. aa iaia kona hookohu. lie Lo'.iīo hou ;.ku nei su, «o!e e hiki ) ka oianao a!ak;-.i o ka ptpa haole P C Adwrt S' : r o keia kakahiaka, ke hoohuli ih'u ma kela a oie kem aoao. l'a ike au i» Pr O! v ( r no uoiikamamaouo ke nei aa he keouimHea oi«, n m* ke auo kaaka lapaau k me okioki, be kau. ka akaoiei- Ke Uwe «oj hu i cs h.iU a pan »'u e biH>ko ako ai, » «u e ] bo«>kobu sku au» i kekahi moa mi la oihaua Jua aole ona akamai s bi»oko ole i q« baos o ka oihana me ia apouo o!e o keia au&ina.

Na Paehaole, ma ta manao o keia hele, be laea pono e hoomau ia ko Dr Lot/5 lawelawē iapaau ana ma Kalihi, eiai e hoopaapaa ia aoa mea pili i keia mea; haawiia ike komite wae o ka palap&la hoopii mamu* ae nei, Na Mofques, ma ke poo no ka wa mua, oba bila ē hoopaa ai i fee tsnawai lana helu ame ohi aahaa. Helahelu a!ua ia ma ke poo a liaawiīa ' i ke komitB o na bi!a kiaaina. Noi o Marsden, oiai e holo ana ke iii Burchardt i keia la no ka aina mamao, a e makemake bua kekahi poe e ike iaia, nolaila e hoomaha fca hale. Hoomaha ka hale i ka hora 11:22 awakea. Akoakea hoa ka hale i ka bora 1:40 p w. Helahela alun ia ba bila e pili ana ma na hana a pau a ka aha kuhiua e hana ei, o ka mea a ka hapanui e hooholo ai, oia ke houko la. Mahope o ka hoopaapaa ioilii ana, ua hoopanee ia ka dooooo a lawe tnai ka hapanui o ke komita hookolokolo i ka iakoa hoike. Helahala alaa m ka bila e kokala ai i oihana wai no Kohala a hoohoJoia e kakaa poepoe a heluhelu akola ma ka Poalaa. Helahela alua ia ka bila e hooponopono ai ika hookomo ana mai, nana ana ame ka hoomaia ana 1 aa holo holona ola a haawiia i ke koraite wae. HekLe'a alna ia ka bila e hoouiahuahua aku ai i na hana a na komiema mahiai a haawiia i ke komite kalepa Heluhelu alaa ia ka bila e pīli ana i na iana alanai nui a haawua i ke komits o na papa alanai. Helnhela alaa ia ka biia e pili ana i na io!e e haawiia i ke komite wae. Noi o Nawahi e hoopanee ka hale a Poakahi. Koho ka Peresidana i na lala o na komite wae penei: No na holoholona ola, Kaahi, Crabbe, J M Horner, R ckard; no ka bila iole, Ka. hookano, Parker Lueaa, Orabbe, Na^ahi. Hoopanee ka hale a noho hou i ka hoia 10 a m PoaoDo,

La Hana 88, Sept. 27,1890. Hi-ilawai ka hale e like me ka mau. Na Walbridge i heluhela mai no ka lana hoomala oke komiie wae no ke koi poho a T W Kawiin» do ka poino i loaa i kona aina ma ka hoiliwai ia ana o ke alanui Moi, e ooi ana ka hapanui oke komite he mea pono e aka ia ke poho oka mea hoopii, aka aole nae i hoike ia k& huika poho. Ua kakaaia keia hoike e Lueaa, Berger a tne Pna. O ka hoike a ka hapa uoka o kela komite malana ae i kukauinoa ia e V¥albridge a me Waipailani, ua kapili mua ka mea hoopii i kona mau hale mamua ae o ka ho holo ia ana o ke kanawai hoiliwai alakui, nolaila ua kaūih oia malalo o kona mau lilo ponoi iho. Waiho īa na hoike elua i hana no ka Poakehi. Hapaiia na hana o ka la, oia ka hela helu akolo ana ika bila e hoololi ai i ka pauku 3 mokana 45 o na kanawai o 1885 a hooholo loa ia» Ma ke kapae ia ana o na rala, ua hoike m&i o Paa i kona halihali ana i ka hoomaikai o ka ahaolelo i na kahu wai wai o Pau&hi a me ka uku ana i ko dala hookahi no ka hoolilo mai ika ilina kupapau o Palama. Heluhelu alua ia ka bila e hoololi ai ī ka paaku 1463 o ke kirila a kupae ia no ka hiki ole mai oka mea iiana ka biia. Heiuheiu alua ia ka bila no ka haua a kuai waiona aua a haawiia i ke komite wae, WidemaDD, W Y Horner,Loio Kuhiea, White, Waipaikni. Hoopanee ka hale a hora 10 a m Poakahi.

La Hana 89, Sept. 29, 1890. Hoomaka ks hafia e like tae ka mau. Ka Hoike Komite. Na Corowell o ke komiie wae, no ka olelo hooholo e uku i ua aie o ka Moi qo Ukou kti uui he 164.401.11, he bila kauhwai ka lakou uia kahi o ka olelo hooholo, Kauohaia ka bila e pai. M»rque6 oka hapa uuka o ke kcmite aLaelele, i kakauiuoa ia e H A Widt?mauu a uie Mar<jaeB, oiai e apouo aua laaa i ua ui&uao o ka hapsuui o ke komiie, aka aole i kuikahi loa uia kekahi uiBu usea. JSolaila u« waiho euai laua ua ko ka hale uoouoo e hoohoio. Na Kahtxikauo, kekahi lala o ke ko xuite ah&olele, ai» wale uo ka hiki ke kaiaw i ahaelele haua kuuiukauawai ma ko uoi a ka lahui holookoa, oi»i use he w&hi loa oka iahui ksi hoopii mai. Nolaila i u)auao ai oia e waiho aku i ka uinau ika aha kiekk. aihoia ua ho;. ■ mahae lua a ua hapa eiku o ke koimW a pu ujo ka ka hapauui.

Nmaa o Baldwin, haaha la ka hopena o ka. hoi'ke ata hapauuku o ke komile wae ūo na mea pili i ka, eihana leta, Mamuli o ka weliewehe a ka unuhiolelo 08 paa i ba ueahi a iue Marques aia; ike koinite |>»i v ua pau waīe. Ka Haoa o La La. Koi o Browa, e hapai ia ka hana o ka la i hookaawalo ia ai, me ko aoi pu e hooholo loa aku i ka hoike a ka hapa noi oke komiln e hoopa&ee loi nua i ka bila ahaeleio. Noi o Bash e komite ka v h»le i ka aoonoo aua o ka hoikei Maaao o Ealiiwio aole i pomaikai loa'ma ke komiia ana o ka Lule, oiai o |ka rula umi minQte, ua lawa loa kela, : aole no hoi hookupololei laa 11. Pane 0H Tf Wilikoki, he mea ole ka o\s\o aaa uj ka hoopaiolei loa ole ia oka rula. Ua ike no ke 'l.n o on };umrkanawai ma keknhi mf!U aiua, ua hoopau ia ma ka hookahuli aupuui, a oīa pu no hoi kekahi i komo iloko o ka hookahuli kumukanawai o 1887, O ; keia mea nui, he pono ke hookua akea [)a fee kamailio ana iloko o ke koinile o ka hale. Hoololi mai o Walbriclge, e lawe ke komiie 1 na rala o ka hale. Paue o Hawahi, na halahu ka LO.l- - heaha la ko ke 'lii kuleaoa no ba nui o ka maūawa e p3u . Ra>a ka noho ua hala ka heolali mewaho e ka rula, aka ua eo ia mai o Nawahi no kaoa mau hueolelo hope. Paae o Kanealii, aa lokahi kona ma naō 110 ke ar 5 noi o keia hana, e like me ka'-po' ;■ ae, aka he mea pono e kamailio ie jje ke akahele a me ka»maikai. Hf uanaolana kooa, e papa koke mai ka noho i ka mea kamailio ialaa Mpoao o Cui nwell ike kopono o ka noonoo piha ana, aka ma kahi 0 ke komite oka hale, he hoolōli e kapae i ka rala ami mmute. Manao o Uueh, aiā no ka mea kaakea imaa o ka hale ka ninau ano. Hooholo ia ke noi e komit9 ka hale. Aiaila ao mai la ka Peresideca i ka Makai o ka hale a me ka poe makaikai, aole eee ia kekahi hoonakeke a pQe walaan, ao ka poe 6 hana ana pala, pau i kip&kuia iwaho. Noho o Meieelen 1 luea hoomalu. Noi o Brown, ina e hoopan ia ke kom*'te, alaila e hai aku i ka hale ua hoeholo ia fea hoike a ka hapa nui o ke komiie ahaelele e hoopanee !oa ena i ka bi!a ahaelele. Wehe o Oomwell i ka haiolelo mua no ka pono e hooholo la ka hoike a ka hapanui o ke komita ahaelele. Noi 0 II W Wilikoki, e hoopanee loa i ka hoilte a ke komite a e hooholo loa i ka bila ahaelele; me ke kamailio mai no ka hnokikina īa o na kanaka m&lalo o keia kamukanawai, a pela wale afeu. Eokaa mōi o Waipnilani ma ba hooholo i ka hoike a ka hapanui o ke komite ahaelele, oiai ua pakahi na hoa e naalama i keia kumukanawai a ua paa kela hoohiki—aole liks me ka hoohiki pau pele paa mano. I ka nana ana i na palapala hoopii hoop&u kumukanawai, aole iOl loa aku i ka 4,800 ka nai, lie poe 00 ole a knpono ole kekahi 1 ke koho, aua kakalia kekahi e ba lima hookahi. Mailoko mai o 40.000 Hawaii ponoi, he 4,000 wale no e noi mai nei e hoopaa, a pela aku, Kokua mai ke Eahīna WaiwHi i ka hooholo ika hoike aka bspanui o ke komiie, a kamailio mai, ua koohiki ma koa e malama ī ke kuokoa 0 ke aopuni. O kakou wale no ka paemeku ma ka Pakipika e noho kuokoa nei i lawe ole ia ena mana nui, a ke hakilo nei na mana nai i ka kakou hooponopono ana Bae ka lili, nohila oka hana pono ia kakoa e lilo kakou i poe malama kaoawai a mahalo aku i ke kumukanawai. Owai e ahewa aku i keia poe e hakilo mai nei ia kakoa, mahepe o na olelo hooulu hakaka i kemailio ia ma ka papahele o keia hale, a pela aku, a pela aku. ( Hoomaha ka hale i ka hora 12 awakea.

Ako&koa hoo ka Lale i ka hora 1:30 p m. ! Knmailio koe uiai o Nawahi, e lioololia aua paha kakou i ko uoi a 11* fcaoaka, o ka leo o ua kauaka, oia ka ieo o ke Akua. Ua olelo iho ue* ke, Kuhiua >Yaiwai, ke aiakai ia uei kakou e aa mauawa, a he mea hoohaahaa ia ia kakoo. Malia paha o k& aha kuhiua uo kai hil&hiio. Malia io uo ua laulaha aku ua louo a pela i iiiki uiai ai ua mauuwa iauei—eia uae, ioaa mai uo he Uialuiiia w&le uo a he po« hakih*ki kau&wai ole ua H&waii, a pela aku, $ peia aku. II Ixauaiiio kokua uiai o Kauhaue i §a hoike a ka iupauui o ke kouiite. oldlo la uiai uei o ke uoi i kumukaaawai iiou, o la ka ieo o ua iiewaii, a o ke kuuiu ua hoopiUkia ia ua ke kuuiukauawai. Q k&'u i ike, ua k ioa āku ua o ua k&uaka u»a kuuiukauawai JSoiuiai ua kauaka uia kt> kuuiukauaw&i kahiko i uiau aUuai * ī uiau alallaka, & ua k>a& ia lakou

ma ka bila haawina, aole nae hooko ia. Mamua nni loa ka mana 0 ka Moi a auka ko ka lahui ka poē nana e auamo na koikoi. E emi mau ana ko kakou, inoa maikai, aole aa e kuhihewa ke| olelo h>\ ina i mau ke ano hakukoi pē| ia, iua ia sohe kuokoa i koe o Hawaii 1 ka wa i noho ai ka ahaolelo 'o 1888. Aole n;j hu i mōhalo i ke alanui i hōna ia ai, n&a oka manao na maikai, a ua koe 110 ko k* aina neī kuokoa. Aole o'u makemake i ua leo hooKo i kumu- 1 hou. Makemake anei lakoa e hoihoi hou mai i ke kumukanawai kahiko me kona maa ino a pau? O ka pono koho &!ii, he makana oiaīo kela i : na Hawaii; he pono i lianle wale mai maluna o lakou me ko lakou hpaa ole. Mai oi aku ka pono ina ua hookekena ia ke!fi n me keia Hawaii e hookanaka nona iho, hele ika hana, loaa mai, 1 hiki ni ke hoohana i kela pono, a pela aku, a pela aku . ; P»nc o Baldwin, o ke kumakanuwai oka aini, ke kahua o ko knkou maa kiinnw-l, aole he pono e hana ma lani ia a hoopaa wale ia. Ua kaana ia no keīa manao ma oa aina e ae. Iloko 6ke keneturia a kea o ko Amerika Huipaia kn ana ma ke ano anpnni, he amikamamalima wale no man hoololī. 0 ka hookahuH aupani o ka 1887 i loaa ai keia kuaiakanawai o kakou, oia ka hopeoa o na hana ino o ke aupuni nana 1 hookoikhhi e ola like e kue. O keia maa hana, a& ? wale ia no tna na mea ano knpilikii loa e hoopau ai i na pihkia, a pela i kela wa i ala ai. Hookahi mea maopopo loa, ua hoohiki ka Moi ma ke kamukan&wai e ku nei, a pela pu iße kakou. E hoonianao na kanaka, Bo!e 1 hoohiki na kanaka e malama i ke komukanawai o 1864. Ma ko kakoo hoohiki ena m<i ke kumakanawai e kn nei, na hoohiki pu kakoa e na hoo loh a p-ia i makemake ia e Lana e like me ke kuhikuhi ma ke knmukanawai. O na kamu a Bosb, lie lalau a hiki ole loa. Nolaila ona hoohalike a ke mite 1 lawe mai ai elaa, aa maopopo loa ia i ka hoike ana aka i na noonoo o na lanakam.wiii Amenka. A ma keia; maa hoohalike, aa like pu loa ka huaolelo "e hiki no" n;e ko kakoa kamukanawai. loa he oiaio kela oaanao, alaila oka hoopau ike kumukanawai ma ke ano 0 ae, he hookuhuli <jupuni no ia. Aole au'i ike i ke kuma pilikia i kahea ia mai ai e hapai i keia hana ano e loa. Ua olelo pinepiue ia ma ka papa-! hele o keia liale, aohe wa e ae i ikeia ai ka holemna a pnni e like me ko keia wa. Oka olelo e iia nei ua hapa ioo ia na'Hawaii, na ka poe paipai hooalui hakaka wule no ia. O ka poe nana au i hoouna mai, aoie a lakou kauoha ia'u e hoopau ike kumnkanawai. Ma ke &no, he H&waii, aole ioi ae kekahi' mamua o'u maloko o keia hale, aka he keokea nae ko'a ili—o ko'u waiwai ame na h pem&ikai eia 00 miauei, ua haaauia aa maanei e ke manao nei e uhi kapa ele maeuei, a ka pilikia e loaa &na i ka, aino, e kaana pn ana au ia pilikia—ma ko'u ano he kanaka Hawaii ā aole loa au| eae aku i kuu aina hauau e hana ia pela, a pela akn, a pela aka. Hoopaa ia ke kcmite a hoopaaee ka a nrra 10 a m Poalua. !

La Uana W, &ept 30, 1890. i; Haam&ka u& te&n«. e me tssftts.: Kamsi)io ioihi mai o R W "Wilikoki no ka iiooholo Joa aku i ka bila ahaeiele ma kooa heluhelu alaa, a ua kahili nai ae kena olelo ma ka pane anan i nn haiolelo a ta poe i kamailio ma" ka hoopaoee loa i ka bila, a pela akn* Aiaila, o Paa mai ka laa ma ia aoao heokahi e hooholo ik« bila ahiki 1 ka i paapauaho ana. . O Kahookano mai ma ka aoao kaa ika hoopaeee īoa ika bila me na,| olelo naaoao e olelo ana» aole o ka 4.800 poe hoopii e hoopaa i ke kumu-1 kanawai o lakoa ka lahai, aole hoi o ka,| hapanoi, aole no hoi he poe koho ' I&*,, koa a paa. Ma keia kanawai, ua hoo-, kau aku ka ahaolelo i kona maua īluko o kekahi aha mana ole e ae. Hiki auei ia kakou ke hana pela? Eia kahi knma kuee, o ke ana waiwai o ka poe koho alii, a pela ako.a pela aku, Hoomaha ka hale i ke awakea.

Akoakoa hou i ka hora t:iO p ui. Hoomau heo o Kahookauo 1 ke kamailio do kekahi m&u kiaauu&u o ke komukaimwai a e hiki wale ue ma ka hoololi. JSo'u iho, e koho kae aua au i ka bila. Kamailio uiai o KpueaHi uia ka aoao kokua i kalnla, a e Lvx;lohe aku i ka teo oka poe hoopii, Ataila ua UoHkaka mai i kekahi mau kiuauuau 0 ko kumu kauawai, a pela aku. Kamailio mai o J M tioruer ma ka aoao hoopauee ioa 1 ka bi!a iuo kaishi ujau olelo uaauao loa, uo ka oiela u ua hoouele U. u* liawaii 1 kek&hi m&u pouo o ke KmMuk&naw&i, aka o ka o;a;o nae oa ci lc« aku na pono i haawiia ia lakou, a peU aka. Kamailio o Bush ma ke auo pakuikui ika haiolelo maluua ae, a i k& ke Kuhma Waiwai mau olelo. I kahi wa» aa Tuta ia mai kaua lamailio e ka uoho uo ka pilikioo, Alail», ua hoololi hou 1 kaua kamailio ma ka aua i kaua kamailio, a pi'i» aku. lioopao ia ke komite & ka hale a ka hova 10 a m Poakoio.