Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 8, 6 August 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

• Ae,!' i panfl oc m o Tade, " (Ja l>ke oia | uie he kaikamahine I » r koknhi kanaka ka-, lepa, a \ ole ia, he kaikainahine paba no kekahi anaini hanf.'ljano. Manao an eae ana no paha 'ii 'ia Sit Mnkolm Waveßaham». E i nei, heahi !s» ka nien a kamalii e kamailio ana no Sir Maleolm \Vavenahama ma:ioko o Ua Lale inu rama, .oiai ( kaua. e noho ana ilaiia. Ua kuhi paha lakou he mau kanaka e loa knui, nole o na knnaka nana i kokua ika la<*e ana ike kaikamahine. O op, .1 kaua ka i loh« pono loa nku.j Heaha .1« ka .akou olelo ?" * ■ ■■■'E-kani.aiiio.uvii īakouno ke kaikamahi»e nani e noho pu nei nie ia i keia wa, ma Wavenaha(i:a Purk : he.wahi e piii kokoke raai ana i K:ilefona, a he iwakaiua mile ka loihi nni kaiii n kakou t* «oho ana.—Aka, i keia mnnnwa a!ua aku ia ana mau wahine." •' Hamnu ''■ i hooho ae ai o Tade, 14 ke iohe nei a« i ke kawewe o na kaa, —ua pau paha kn ahaama. Kokoke ioa ko kaua manawa o hann ai.— E inu barani kana i keia Wft i puinehaua riku." Ua lohe aku ia uu iko laua mnini aoa i ba b.irani iioko e īia kiaha, a me ko laua puka kinhn anr» ne—u mahope īho, lohe aku ia i ka hoohaiki ino unaae a ua mau kana* faa nei, n pela i iiiki ai ia'u ke hoomaopopo )ea, he mau kanaka aia haaieleioa laua. Ua maopopo,yo hoi n'u ke auo o ka laua mau Uuko. e iieie ana laua e aihue i ka hale o Mr. Tiveretona. nolaila, ua hooholo paa iho :iu i kuu inanao e holo aku e hoala i ko ka hale m» ka manawa e hoomakaai iaua eaihue. Aka hoi, o ko'u kulana e moe nei, he wahi e hiki o!e ai ke hana pela. Ke waiho la au iluna o kipaepae pohaku oka halekaa me ka mako ij,e an<i —ua komo mai ia na kehau hnihui o ka po me ke anu iauna ole. Ona pohaku maialo ae o'u, ua iike pu ko lakou nnu nio ka hau pnn maoli, noiaiia, maluna a malalo ae o'u he anu waie no, me he in ua kaflu nkoa ia kuu kino iioko o ka hau : nka, ua hoomanawanui iho la au i kein anu, rne k ; a lioonnkeke oie. a me ba hooniama i ka iianu—oiai, o na nakeke a nie na halulu ano c ana o'u, he mea aa e peino keke nt kua ol.i. ina u īkeia ko'u wahl n rrioe •- lawe koke no ua mau kanaka powa mo la • kuu ola i p6kele ai laua. Ua iiui wule ua umnawa i haupu mai ni au e hoio koke aku i waho, aka, pehea la e hiki ai ? Lohe ae lu uu i ka nakeke o ua kaa o kekahi mahope o kekahi. Ke kakali In au no ua hiki mai o Keoni Hobata e iaka i ka puka, aka, nole he wahi mea a hiki inai. Ua . poiaa i!>» paha ui ta, a i o!e, ua ona paha. Hōia ka liapalua hora aolo no i hik) ma.i,—a ika haia iiou ana ae o kekahi hapaiua hora, ua aue makehiamoe iho ia au, no ka mea ua la-nu ae ln ua maka no ka hia-a .oihi. ia wa weiie 19 ae ia ke pani o ke kaa, u lekei iho la kekahi o ni kanaka powa ilalo; lohe aku la au i ka leo o Tade ika pleio ana ae : J Ano, uri pio na kukui e hele ka-

ua e hoomaka i kr. wahi ann i ka puka aniani." Ua liaaiuiu liou ihu lu au i ka makau, oo ka men, he wa kupilikii ioakeia no'u ma ī , lauae ho-a oe i ke kukui e ikeia auanei au. Olelo.hou ae ia o Tade. " E wehe malie ; ae i ka puka, a nana uku, malia aole i pio ke ! kukoi o lalo o ka hale. 1 Wehein ac la ka puka, a papani hou iā ae ia me ka oleio mai. '• E Bila e hele kaua i keia Wb. Ua pau loa na kukui i ka pio mai lalo a hiki iluna." Puka aku la ua ri*u kanaka «ei 1 waho o ka halekaa; a i ko iaua hala anaaku no hoo* bahi miouie ka loihi. ua ku ae la au iluna, j m nihi maiie aku la i ka puka o ka halekaa. : Wehf! malie ae ia au me ka nakeke ole o ka poka, a puka aku ia i waho. No ka pouli | launa oie, noiaiia, aole c hiki ia iaua ke ike i o»ai ia'u, Hefe ae ia au ma ka aoao oka 1 halekaa a hiki ma ke kua, malaila au i hoio aku ai mawaena aku o ka mala pua inahope, pii aku ia iluna 0 ka-'pa a haule mawaho, •' holo ae la ma ke alanui a hiki i ke alo ponoi o ka hale ; ku iho' ia tue ka noonoo no ka'u uiea e hana ai. ina wau e kikeke a hooka» i «I paha i ka bele o ka puka, e iohe auaoei | na aihoe, a ho!o aku. Aka. aole hemea e ae e hiki ni ia'u ke hm\a i ka poe 0 loko 0) ka haie, Nana ae au liuua ika puka aniani oke | keena moe 0 kuu haku, e a ana no ke kukui | o ioko, hoiliili iho ia au i mnu pohaku iiiili,; ahoonou aku la iina kekahi puka aniaoi. Eono a'u hoonou ana. la wa wehe ia mai la ! kekahi puka aniani, a kiei mai ia ke poo 0 1 Mr. Tivere(ona. O ko'u kahea koke aku la ; tio ia : ' He inau aihue! aia tna ke kua 0 ka haie kahi i'wa'wahi' mai'ai. Hamau! mii walaau nui oe—« holo koke aku olua rne Keoui, a e loaa 110 ia olua ka aihue." "Owaioe ?" i uinnu koke mai ai o Mr. Tiveretona, " 0 iosepa anei ?" •' Ae, ma o na lani la, ke oleio aku nei au »aai hookauiua oe,—Na'u. no e kuhikuhi pono aku ia oe i kuhī 0 knaihue? jvawahi mai; .a—aole au e helo ana '' Pani ia-iho l i ka jiuka aniani, a iloko 0 na J ißinute e!ua, wehe ia mai la ka puka ma ke ! elo y . hoea mai Ib 0 Mt; T;ver9toni me kona

kapa moe no ; he kukui ma kekahi liaia, a ■he pu pana|iaiia ma kekahi iima. -O Keoni Robata kekahi i hiki p'i mai, liepu pa-1 napana «o kana e paa aua * ■ •• 1 ke keena kueue,'' wahi a'u i pane ko--ke aku ai. ■' Aia maiaila na aihue kahi i wawahimai ai. .\la:inei e he!e aku ai! Komo loa aku la «« iloko o ka haie, ni ia ae la ka puka ke alo me ka nakeke i ole. Hele mua ■ aku la o Mr. Tjyeretona r. hiki i ke alapii e iho aku ai i ka hale kuke. 0 Keoni Robata aku mahope oua, a owau mahope ioa. Me ka iiihi maiie ioa ko makou iho ana aku ma ke ilanui-pii, a i ka hikiaua 1 kahi .• kaawaie ai ka haie kuke mai na | keena tnai o na kauwa, a e kaawale ai hoi mai ke keena kuene mai, ku iki iho ia makou e hooiohe. ia wa lohe inaopopo aku ia makou i ka ine he mea la e wehe »a ae ann kekahi uliii hao o ka puka aniani. Leha ae !a o Mr. Tiveretona ia Keoni Rt»ba- ! (a me he inea e ī ae aiia he ©iaio ka'u mau

olelo u pau, ine ke ani mai i.ka linia e ukali akii maua mahope ona. Faa makaukau ae | la oia i ka pu paaapana me ke kaupono aku j iba waha imua. Hele hou aku la oia a hi*i ki i ka puka o ke keena waiho pa. anehe iho i ia oia e wehe ae i-ka puka, aka, kuhikuhi ( ajku la au ia la i kahi ala oiki e puka loaaku i ai i waho ma kahi aoao o ke keena waiho pa..No keia tnea, ua hele aku ia makou ma keia | wa4)i. Wehe ae la au ika lou o kem puka, a na Mr. Tiveretona hoi i wehe loa ae me ke ki, a hoio ino aku ln makou a pau ekolu i waho o ka hale. la manawa e aueaue aua ka aihōe e konio ma ka puka aniani, a o Bila Umiuniieleela paha i'a. No ka mea. na Tad<? 1 kahea aku ia ia. »Ka nihue e !'' i hooho ne ai o Alr. Tiveretona. a kani aku la kana pu panapana, 9 ia wa i holo aku ai ua mau aihue oei me ka mama launa ole," a nalowale aku la iloko o ka poulij mawaena o ka halekaa a nie ka pa maloko. Ua ki aku la 0 Keoni Kobata i ka* na pu panapana mahope 0 laua ; ana, aohe nae paha Iku aku kekahi 0 laua. Iko ma* ! kou alualu aha aku mahope 0 laua, 0 ke pa« | hu ana ma kela aoao 0 ka pi ka niakou i lo- ' he ai. " He makehewa ke alualu aku mahope 0 ; : laua," i pane mai ai o Tiveretona. " E he-; le kakou e nana i kahi i wawahiia e ka aiI hue." Awiwi aku lamakeu iiaila a holo loa aku la i ke kukui ihoiho a makou i haalele aku ai ma ke alapn. Jko inakou nana ana, elua mau ulili hao o kq. puka nniani i hemo . ika uneuneia ine ke*lcolopa. Naui ka emoole 0 keia h'ana, iio ku mea, aole i elima mi- - nule ī hala a'e mai ka puka aua inai 0 ua mau kānakā aihue la inai ka lialeUaa mai, a hiki ikawa a makoui nana ai. lna e holopono ana ko laua wawahi ana i ka puka aniani a komo laua iloko me k:i inea ole nanae keakea, aole 110 ho inau inea ai e loaa ia, laua maiaila. No ka uiea, ua pao loa na pa mea ni i ka laweia e Mr. Tiveretona iloko 0 kona keena ponoi,—ua niakaalō oia ika malama ar a 1 na pa inahopa iho 0 kn loaa ana o keh ulii» i ke kaknhiakn. .UOKUNA XXVI. i\o Kalote Mukrav. Kauoha mai la ka haku la'u e komo iloko 0 ka hale, aole au 1 hoouna hou īa 1 ka halekaa ; pii afu la makou a hiki 1 ke keena hoōkipa. Ua ala mai la ko ka hale a pau,—no ka mea, ua holo aku ka l<ede Gr€oregiana i na keena a pau e hoala ai ina kauwa. ma> hope iho oko makou hala ana aku. Iko makou hiki ana i ke keena hookipa, ia wa 1 piha mai ai ia keena i na poe a pau 0 ka hale. Au ae la ko'u mau niaka e nana no Ka-

lote Murray, aka, aole oia mawaena o lakou. No ko lakou pihu launa ole i ka pihoihoi, ; me ke ake nui e lohe i ka'u inau 6lelo no ua j mau knnaka aihue nei, nolaila, uahoike aku ;la au ina mea a pau Ka waiho ia ana o i ke ki o ka puka o ka haiekaa i ka laka, a ' me ke ano o kuu lohe ana i ke kamumu o : na kanaka aihue, a we ka laua inau kamai- ! lio ana a pau i ka wa maloko o ka halekaa. . Hai aku la au iko laua niau inoa pākahi, o Wiliama Umiamieleele kekahi, a o Toma | : Tade kekahi. Pela kuu kamailioaoa a paa a hiki i kuu kii ana e hoala īa Mr. Tiveretoj na, ia.wa., nioau ae ia aft. "Ua hoi m»i anei o Kalote Marray?" ; '• Aole," i pane koke mai ui ka Lede Caj lane(e ; " ke haohao loa uei au no kona naj lowale ano e ana, E hai mai no keaha oe ; i ninau ai nona ?" (i No ka niea, ua lohe nu i ke kamailio aua • o ii3 kanaka aihue na laua i hopu ia ia a ] haawi i kekahi kannkn ino o ka papa ano i okoa ae." " Owai ua kanaka ino 1« o ka pap» okoa j ae au i oleio mai la ?* pela i ninau hou mai j ai o Calanete. " O Sir Maleoli» \Vaveoahama ! " wahi a'u. •O Sir Maloolm Wavehnhaiua !' i hooho i |aeai o Mr. Tiveretona. Oia kekahi i po . I loai iv aku e hele mai ika ahaaina, aoie nae i hele enai, a ua poeleele iho nei.hoouna mai la i kona pane, ua pilikia oia no kekahi haiia nui. O keia iho lu kana hana nui i nouoi mai ai'!—he kanaka ino maoli oia V " Pehea la ananei ka pono ?' i pane ae ai o CaJanete. Aole i pau iua koia iuuu huaoielo i ke kumailio ia, ia wa i loheia ai kekahi kikeke ikaika ma ka puka mu ke alo. Awiwi aku la na hiea a pau i ka puka : a i ka weheia ana ae eka wahine maiama hale aia hoi komo inai la o Kaiote Murray me ka hikaka, a ua hfile hoi kona lole a minomino, a ano e maoli i ka nana aku. '• Auwe, e kuu iede: i paneaeai oia me ka nawaliwali i ka wa i holo aku ai o Calanete i ona ia, a i kona poa ana aku ia ia, o ka mau'le ilio !h ūo ia Kajoif.

O keia kejkafii o na «aea hou nana i hoo- i pio-o mai laji ko ka hale a pau Lnweia aku i la o Kalote ie aa kauwa i kona keeou moe, i 0 n« kaowa I wahine a pau a me na lede ke- 1 kabī i h«le aKeu la i kona keena inoe ! Iko niakou koe kokookola aoa iUo. owau, o Ro. b#ta, a ine Mr. Tiveretpfia, olelo mai la o Mr. Tiveretsna ia.'u. ' Aole i maopopo ko'u oteto nou e iosepa 1 keia wa ; Ua poholo pu , kou bewa i lioahewaia ai i!oko o knu hnnn i maikai o kem po.—" ■ Pane ak« la au. " Aole loaau i hewa." " Aole au e hooloii aoa 1 ke kaniailio no ia mea i kei& wa. E hoi oe i kou keena ponoi e moe ai. Slar ala koke oe i ke kakahiaka nui: 'no k» mea, ma fea wanaao e ike ai oe ina hopeaa o kou waiho loihi ana me ke ; aauaau iluna o na pohaku o lin halekaa. E | ' hele oe e iriu kiaha waina. mamua o ka hoi , j ana e moe." i , •' Aole," wahi a'u, •* Me kou ae lunikni; ! aua mai, e pono au e hoi koke e moe.' 1 " 0 hoi e inoe, E hoohauoli ia oo iho. iio i | ka mea, aole au e hoao ana e hoako i na mea 1 a'd i kamaiho ai i kakahiaka nei _He-mea I okoa ka'u e manao net e hana. a mawaena i ou a ».e a'u e kamailio ia. ai ia .mfn.' 1 . Pii aku Uau a komo aku !a i ko'u keeūa i i moe, wehe koke ae la i knu maukapakomo, i a inamna o ko'u hiamee ana, na haawi ne la I au ina kaeaenae hooalohaloha ana i ko*u | Makua, ka mea nana wau i malama mai. No ka aai ;o ktw makehianaoe ame ka maluhiluhi, ua hiki koke ma, la ka hiamoe i {koa maka, a hiolani iho la me ka en oie ae, j a hiki wale i ko'o wa i hoaia ia mai at e ke{kahi leo wahine. i Ala ae la,—ua malamalama ioa, a ike aku , la au i ke komo ana oaaiio KaloteMurray me ! ka lawe pu ana i kekahi pa mea ai no'u. " E iosepa," wahi ana, " e (īookomo wahi | ai; no ka mea, ua pololi iloa oe, oiai, ua lohe | au i na mea a pao i hana ia nou inehinei. O i ka hora umikumamakahi keia o ke kakahi- ! aka.—" . -i " O ka hera umikumamakahi io anei keia i ' o ke kakahiaka ?" i ninau aku ai au. " Ae, mai haohaooe no kou moe loihi ana. j Owau no hoi kekahi ano maluhiluhi, aka, ■ manao mai nei au e lawe mai i ai nau." No ka waipahe toa o ka ia la mau oielo i oa aneane iho la au e uwe no ka piha i ke ; aloha, a nmau aku la. " E Kalo(e, heaha na i ulia a me na poino > loohia ia oe ma kou i alanui ?" ! " Mai ninau inai oe no ia inea i keia wa. > ■ E ike no oe no ia mau mea a pau ma ka wa i kupopo. Ala mai eai : Na'u no i palai ! mai nei keia mau huamoa, a pulehu mai nei : i palaoa, a me ka puaa hama ; no kuu ma-1 nao e loaa ia oe ona mau mea ai maikai, a i oia keia a'u i iowe mai hi. No ka mea, ina | aole au i hoopunipuni in e kekahi mea ano J e a'u i ike ai, alailn, ua nif loa au no kuu | hoahewa wale hiki h oe » kakahiakn o nehi- i nei.'' " A ! e Kaloie !'' ) pane nku mi uu me ka hookaheia o na waimaka, " nnni na hakoko weliweh i loaa ia'u maliope iho o kou liala j ana aku i Elceti i ke kakahiaka onehinei." ! . ■ i ■ | '• Ua ike au, ua iohe au pau jiou," i p;i- j ne koke mal ai o Kalote. "€a hai niai ka ; t#ede Calanete i na niea a pau loa. mua ae o ko'u hoike an» aku ia oe, e pono au e ninau niua aku no kahi mea e pili ana niawaena ou a me kekahi tnea e ae e noho nei ma keia hale. E hai mai oe me ka oiaio, me ka huna oie aku i kekahi niea uuku. Ke noho nei anei malalo o keia kaupoku kekahi mea au i manao ai he enemi malu ia nou ? Ea, e losepa Jma kou mau hiohiona wale no au i manao ai he enemi pili kino kekahi ou maloko nei, aki, no ka lokomaikai o kou puuwai oole oe i a-a e hoike ae." " Pela no e Kalote. J3ia no inaloko nei kekahi mea i manao ehe ino kiunu ole mai ia'u. a ua hoomauhaln lea oia \ hiki i keia wa." O ua mea la o Miss Dakina ia ?" ( Aole