Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 24, 26 November 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

A i koia nei hoomanao aua i t>e ahr koe i 1 iloko o kona el«e, laiau iho la ora n koe ae U ' ; n malamalama, ike ifto !a keia, he laa, aole i I kana mai o ka hahonu, a ku maoli 1 ka weli-' ' weli ma ka hoomaopopo ana, aohe wahi Kauio j ; e ili aku ai ke kino. ina la hoi o ka haule, he i oie loa no. 0 kahi a la nei « ku ifei. o ke kae no in o i ua lua hohonu nei Ika pau nnn o kom nei iiima anu, oko i ia nei emi hope mai la no ia, meke koe ana j i ke ahi koe i mulamalamo, ma ia malama* < lania ana, ike iho la keia i kekahi wahi o loko o ua ana nei, he wahi ololi loa, hookahi j wale no'kanaka e hiki ke hele ma ua wahi ololi nei. •• Ai ka hala ana oiu wahi ololi nei, hoo» iI malamalama hou ae ia keia i keahi koe, 1 ike hou iho 14 oia i kekahi wahi o ua ona | ; nei, ua kupono loa no ka noho ana o »a ka- j j naka. O ko Berenetona manao iho la no la, he i | wahi kupono loa keia no lakou e pee ai a ' | hiki i ka hoi ana o na Malae iluna o ka mo- ! ku. O ko*tS""nei iwiwi aku la no ia i ka' ; hoi a hiki i o Paulele i::a la me knhi keiki.; ; a i aku la : j "Ua loaū aku nei ia'u kahi nani loa no ' i kakou e pee ai." A hai aku la oia i kona pakole ana mai i haule iloko o ka iua hohonu loa, ame ki pakele hou ana ma kahi ololi mai haule. " I kuu manao, ina e imi loa nna na Ma- i lae a Joaa kakou mV ia wahi," he hiki loa : ia'u ke pale ia lakou a kaawale lakou mai j ; ko kakou kakela aku, ma ke kulai ana ia la-■! ■ kou i ka lua nui hohonu, a malaila ko lakou mau kino kupapau e waiho ni," wahi a Be- * renetona. No \eia «mu olelo a Beretietona, [uliluli ae la ke poo o Paulele nie ka i ana, "pehea i l,i e hiki ai ia oe ke kaua aku ia iakoa me i kau wahi pahi kana hookahi. oini he poe nui lakou la." A pane mai la o Berenetona, "e hana no au me ka hiki ij'u ke hana, oia hoi keia : : Aia maloko aku o kahi ololi, he wahi akea e pau pono ai qa poe he lehulehu ke noho, a , malaila e noho ai olua, » owau hoi inaanei mni au e noiio ai e kiai i ka poe Malae ī ke ; komo a<; ma ua wahi ololi la. nlnila. kipaku : mai, a malia o ne, o ka iiaule no la ■ ilalo o ka lua holionu. " " Kahaha ! manno anei oe, <>. waiho wal» aleu ana maua ia oe iloko o ia liana i Aole loa o'u manno e nana maka wale aku i kau hnoikaika aria i ola no kakou, e lawMa>vef>u no kakou i pono ai.'' wahi a Pauleio. " He pono uo tiae au e hooikaika a e ala-; lai no olua ina e pono nna ia ma ka hooika- ! ika ana aku me ko'u ok noi,'' wahi a Rerenelona. " Aole palia au e nana makn aku ana ia : ;oe īna e hakaka niai ona oe, hookahi paha ka hooikaika pu ana, : ' wahi a kahi keiki. A ī mai la o Paulele, "i ko'u manao, aole ; ; no paha kakou e halawai ana me keia pilii kia a kakou e kamailio wale nei; aka «a, ina ! e hiki io mai ana, alaila, e hoomanao oe i ; kuu olelo, owau pu kekahi e kokua ia oe, i i ; kou wa e haalele ai i kou ola no kalfou.'A i mai la o Berenetona, "aole au e paupauaho a haalele wale i ka imi ana ī mea e pakele ai kakou ; aka, e hoomanawanai no au ma ka imi ana e pale aku i na enemi. No- ! laila, i kuu. maoao, e hele kakou i ka p«thonua hou o kakou me ka hookaulua o!e." A o ko lakou nei hele no ia i ua puuhonua i hou nei o lakou. Ia hiki ana, koe ae la o Berenetona i ke ahi koe i malamalama, a ike iho la o Paule- I le ika laa hohonu i pakele ai o Berenetona : mai haule, a he wahi iki wale no kahi oka pakele ana. Ia lakou nei i noho iho ai iloko o ua aoa ; nei, akakuu iho la ko lakou nei manaopihoi-' hoi a hopohopo hoi no ka loaa mai i na Ma-' lae, alaila, kuhikuhi aku la o Berenetona i i | na wahi a pau ana i ike ai ia Paulele me kahi keiki. A pau ka ia nei kuhikuhi ana, alaila, hoonoho iho la oia ia Paulele ma me kahi keiki' j raa kahi a lakou i manao like ai he pono; a | hele hou aku la oia ma kekahi wahi aka o lua *«na nei, a ike aku la keia i kn moaka i mai o ka malamalama o ka mahina ma ka- ; hi hamama o ua an* i»ei, a hele loa aku la \ keia a hiki i ka puka loa ana iwaho, ike iho la oia he kai, alaila, hoomanao ae |a keia, ®ia ka lakou nei i kahakai |oa o ei. O ka puka o ua ana nei ma keia wahi, he puka nui loa noe poholo pu ai ke kino o ke kanaka iloko; a i ko ia kiei ana aku iwaho, aia hoi, he kuono ke ano o-ka waiho ana o ke kahakai. Aia ma kahi <; kokoke loa ana i kuia wahi. ike aku la keia i kekahi mea nui eleele, aole nae maopopo loa ke ano n® ka pouli, nolaila, U'<i ake loa keia e ike iamea, o ko ia

nei puka no ia iwaho me ke kolo hele ana a hiki uiu kekohi wahi kaulu, o ko ia oei lele aku la no ia iloko o ke kai me ka manao ao'e Ih he hohonu loa. aka, i ka lel.e ana, ike iho l» keia ua hollioiiu loa. Oko ia nei nu aku lq no ia pae ī kula, a ifce Vho la keia i uti mea nui eleele nei, he waana nui. A «.inau w rt |e iho la no keia, nohd mai U keia w;*apa, no kahi moku ili a i ri|e. i lO kau moku mai paha i puh|ja •• Wa makuni. n liio loa kn waopa, a u ana» nna. alaila, mahao ae U oii t

■ f Na ke Akua keia i hoouna mni no ma- i koul aka, eia ka piiikia, o fca hooholo ako, ujb ka ikaika loa e hiki ai.' O ko la nei kauo aku ii no m • ua 4 w<iapa i nei a kau t ka malo. alaila. hoomuha ilio la ( kēio, a ike aku la keia i kekahi inea e pu-r j mai ana k» memele iloko o ka malamalama i moow'im o ka mahina iloko o kekahi ulu na- j hele. O ko ia nei hele aku la oo ia iloko o ua ulu nahele nei i ike ia ke ano o ia mea, a i ka hiki ana, ike iho la keia, he maia ua hele a pai* nopu, 4 hoomaopopo iho la kew,, he ulu maiakakeia. 0 ko ia nei oki aku ia no ia a nui, alaila, i auamo keia me ka hoihoi ana na Paulele ma me kahi keiki, me ka huuoli nui loa, no ka mea, he mea hou maikai Joa va i ka mnnao nna mai o Paulele ma. MOKUNA XXI KE KIAI ANA. 1 ka hiki ana mni o Bereaetonu i ® Pauiele la me kahi keiki me ka maia, oa hauoii loa laua nei i ka o ka maia, oiai, i ua heie iaua nei a pololi ioa, a o Aekahi mea ; a laua i hauoli loa ai, o ke ake e lohe i na mea i loaa i ko Berenetona hele ana. 0 ko lakou nei hele ino īho la no ia i ka lai ana i ka maia; a pau ko lakou nei ai ana, alaila, hele aku la o Berenetona me kahi ke- | iki i ka ohi iauhulu, i mea haliilii no loko o ke ana a lakou neienoho ai. i mea e nolu- ; nolu iho ai kahi e moe ai. a e oiuolu ni no ' hoi ka iPoho hoonanea ana iho. 1 ko laaa nei hele ana i ka ohi lauhulu, aole 1 no hoi o kanamai ua mea he lauhulu, oi ohi • aku laua nei a k&umaha, aohe wahi a laua , mai o ka lauhuiu ;« ko laua nei hoi no la a ' hiki i ke ana, o ka halii iho la' no la a nolu- ; nolu kahi o lakou nei e moe ai, a e noho ai ! hoi. A i ae la o Berenetona, "e hooluolu oe la oe ma ka hiamoe ana, a e ala maua e kiai, malia o hele mai na Malae." I ka lohe ana o Paulele i keia mau olelo j a Berenetona, puana ae la oia, "e ala no au ; e ku wati, a o kahi leeiki ke r moe." Hoole aku la o Berenetona me ka i ana, : "aole oe e pono ke hoonui loa i ke ala ana, mamuli loohia mai oe e ka nawaliwali, no , ka loaa oleia oe o kekahi wahi hiamoe, mai ; kela po mai a ao ae, a hiki hou i keia po, I oia mnu alano. Nolaila, i ko'u manaopaa loa, i e moe oe, a o maua me kahi keiki ke ala, ; oiai, ua ioaa hoi ia maua ka hiamoe i keia ; po aku nei, a ooe ke oki loa.aole i ioaa iki ia oe kahi wa hiamoe.'" A o ko Berenetona eleu aku la no la me kahi keiki i ka oiii ana iwahoo kahi a lakou nei e noho ana, no ke ku wati ana. 1 ke ku wati ana a Berenetona ina, aole laua i liuliu iho, a o ko laua lohe no ia i ka , halulu mawaho o iai&u, me he men la ikiko o ka ulu maia. Alaila, olelo aku la o Bejienetona ī kahi keiki, "e noho o» inaanei e kiai ai, a e hele au e nana i keia haluiu." 0 ko ia puka aku la no la iwaho, a kolo hele aku ia oia me ke akanihi ioa iloko < o ka ulu maia e hakilo ai i ke kumu o ka : nakeke mg ka halulu. Aole oia nei lohe iki aku i ka nehe mai, a i he weii ana no na maka ka ia nei i ike, oia s nokeahila iloko o ka ulu maia. O ko la nei unuhi ae lu no ia i ka pahi kaua a |»a ma ka lima, o ko ia nei lele inoaku la no la ! raa kahi o ua mea weli nei, a paa ana ka a-i 0 ke kuka. Q ka pane koke aku la no ia o ua wahi kanaka nei ia Berenetona, "e hookuu mai oe ! ia'u, no ka mea, ?ole o'u manao hana ino ; aka, he huhewa maoli ko'u ma ka nahele, a oia ke kumu o keia noho ana maanei." b ko Berenetona kono mai Ia no ia i ua wahi kanaka nei iloko o kahi e poha ana ka mahina, ;« ike iho la oia he wahi keiki Malae, nona na makahiki he umikumamakolu i paha. N'inau aku o Berenetona i ua wahi kei iki Malae nei, "ke i mai nei oe, ua hu oe i iloko o ka nahele, a no ke aha la hoi oe e kolo hele nei me ke akanihi ma ka hoohaiua ana ia makou?" A i mai la ua wahi keiki nei,. "ina oe e hookuu ae ana ia'u, alaila, e hahai aku no ; au īa oe mai ka mua a hikj i ka hope ! Ua ; piha loa au i ka makau i ko'u wa i paa ai ia A o ka hookuu aku la no ia o Berenetona 1 ua wahi keiki nei. • A olelo mai la ua wahi keiki nei ia Bere- ! netona, penei: " Ua huhewa au ma ko'u alinui i hele mai ai a hiki wale maanei, lohe aku la au i kekahi mea e hele mai « B a maanei, a nolaila, noho malie iho la au, ina he makamaka oia no'u a ina paha aole." 1 aku | B o Berenetona, «aole paha he makamaka ou e hele mai maanei, aia paha Eakou ke imi lai ka oukou mea i makemake ai, a o oe ua hele mai oe maanei e nana ai a ike oe i kekahi mea, alaila, hoi aku e hai. he poe kau i ike maanei, alaila, e pau lakoa i a pau j ka naholo mai i o makou nei." " Aole, aofe pela," wahi a ke keiki Malae, alaila, jX}u loa «e la ko Berenetona manao ana, he hele hoomakakiu ka keia wahi keiiki; a ninau aku la oia i ua wahi keiki MaUi» nei. '• Aia oe ihea i haalele aku nei i kou poe makamaka ?" I mai |a ke keiki, "ekolu mile paha ka maniao mai keia wahi aku,«» ko Ukou hoi nui no ia i ka moku no ka loaa ole ana o oukou, a o ko'u hu loa hoi ia iloko o ka w hele. a hiki loa ia nei," — A hak« pono loa aku U ko Berenetona mau niaka i ua wahi keiki MaUe nei. i k* oiaio a me ka wahahee o kana mau olelo. oiai. ua ano kanalua « |„ko ona i keia mau olelo. A hookuu la aku la ua wahi keiki nei, * hoi mai ia keia i ke ana, <iu» ana ka leo o

kahi leeiki kapena poe ike jaiv , fP| i "a a»ake oe i kn Malae!" Halm koke ae 'ln oia, a ikt- ue k «a unuhi ae , iMhi M.ilao i kan/i paiu. me ka anehe niai e pahu iai:i rw>i i kn pahi, a oko Berenetona leie h<»|HS mm no iw, a pakele oia niai ku i ka paht, « >» k i rwlo übu !a fio ia o na wahi keiki ii"i iloko <> -ka uiulaau. r A hanai iki «k.u la oi i nei i>o(e i iiulig loa aku, o ko ia nei hoi koke'ma i la no j a imamuli oka manao uui.ia Pauiele. īna pa. <ba oia e uhai loa, alaila, pehea la auanem Paulele tfia, ina e hiki onu nn Malae malaila, no keia manao i hoi Uokemaiai oia, a haalele i ka uhai lolon ana i kahi keiki M a . lae maalea. 1 ka hiki ana « 6erenetoaa iloko o ke aiia 0 lakou, i mai la kahi knpena poe, "pakelp maoli oe mai make j kahi Malae." Ae aku la o Berenetona me ka i aga, "ae, ipakele loa au i kela wahi keis" maalea nui , wale, i kuu maoao, u«t oi. nku kona maalea , mamua o ka popoki.". 1 A i aku la o Berenetona, no ka lilo an.i | aku nei o keln Malae, "nolaila, o~ko kakoii j pono wale no i koe. e holo kakou' i wahi e aku, mamuli lohe aku ka nui Malae i keia wahi Maiae o lakou, eia kākou ia nei. alaila, 0 ka imi ia mai ia o kakou a loaa ia nei." A hooia mai la kahi kapena poe, "ae, p hele io kakou ; aka, mahea auanei kakou p I hele aku ai A i aku la o Berenetona, "ei ae no hoi ka i waapa i kahakai, a mnlaila kakou e heloaku i ai." i ■ A o ko laua nei komo mai la no iti ilok^ 0 ke ana e hoala ai ia Paulele, a ala ae la o Paulele, alaila, hahai aku la o Berenelona i kona ike ana i kekahi Malae, ama kann mau olelo, ua hookuu aku au iata, a pakele no au mai ku i ka pahi, e oie no kahi kapena poe e ike ae, ina ua ku au, a i ko'u hoaō i ana e hoopakele la'u, o ka ijlo aku la no iif. i ua wahi Mōlae la. i la lohe ana o Paulele, ua haaiulu loa om, ~a puana ue la oia, "ke manao nei au, aole o i kakou waiii e maha ai, ina paha auanei l;a--i kou e holo aku run ka moana, auhea ka ho» 1 1 a me kekahi mea e ae e j»no ai ko kakou ■ holo ana a uiamao iwaho o'ka aina I aku la o Berenetonß, "lie hoe no ko luaa ■ o ka waapa, e lawa ai au a me 'kahi kei'ki- ; ma ka hoe ana, a hiki wale nku i ko kakou 1 nalo ana mai ka poe Malae aku ; oiai, oka i kakou mea nui hookahi no ia e manao ai, o ka awiwi a nalo kakou nuu ka aina aku aloila, manae ka maha. " Ua pono io kau olelo e Bcrenetoiia, i ma ke aloha o ke Akua e kiai hoomalu mai ana ia kakou e loaa ui īa kakou he naio ain : mai nu maka mai o na enemi." wahi a Pnii- ■ lele. ' A i mai la.o Berenetona, "he oiaio. ua ko- ' kua inai na Lani i ka poe i hoopilikia wak jia e na poe e luku wale aua i na poe hal;i ' ole."' A i aku ln o Pauiele ui Bereifetona, "ao!- 1 oe i hiamoe iki, nolailn, he pono la oe e hia--1 moe." ■" Aoie o'u manao nui i ka hiamoe, nolai- ; la, tnai inanao oe i.i'u ma ia meawahi i i Berenetona. Haaiele iho la la"kou i ke ana, a haele aku , la lakou i kahakai no ke ee ana aku iluna o ika waapa. Ke.āwiwi wale lu iakouneii i kau iluna o ka waapa, o ka hoe aku ia no ia 0 Berenetona me kahi keiki me ka manao hoihoi. A hala loa lakou nei iwaho, alaik, oweī hewehe loa ae ln kaiōo, a ike mai iaiakou iiei i ke kuku nku o na Malae ma kahi a lakou nei i kau nui ai i ka waapa, me ka hili i ana i na pahi a lakou īloko o ke ea, me he | mea la e i mai ano, malama oukou. Aob | paiu nui no ia i ka nalowaie mai ia wahi aku. i qo ka hoi ana iluna o ka moku. Aohe o lakou oei nana aku, pupuhi aku la ka makani mamua pono aku o ka mokun !ua poe Malae la. Wo keia pa aoa aka oka makani mamua pono o ka moku kipi, nolai* la, hakalia loa ka uhai ana mai q ua moku oei īa lakou nei. Oiai keia makani e puhi ana, i ae laa Paulele, "ina e hoomau mai ana ka pa anao keia makani a hiki i ko kakoa wa pah» c |oaa (i i kekahi moku o ka poe aioha, aiaila, pomaikai loa kakou " , •' He pono maoli hoi paha ia ; aka, i ko'u nianao ana, e mau ana no keia makani,a hiki i ke ao ana, alaila, o ko kakou puhalahio ioa no ia, a malie hoi o loaa aku ka ike ana 1 na moku holo o ka moana, alaiia, o ka palekana loa no ia," wahi a fierewtoaa. " Ma kuu manao paa, e ike ana ao kakou i ka pua ana o na pea i ka wa e ao loa ae ai," wahi a Paulele. " Ae, pela io uo i ka nana aku, a me be mea ia, eia kakou ma ke al» hele o kekahi moku o Inia Hikina." wahi a Berenetona. Iloko o ia ao loa ani ae ia, ike ia aku la ka pu»a iki.an.a tnai o napea o kekahi moko. aiaila, luuoli loa iho la lakou nei, no ka loaa koke o ka moku e kau aka ai mai keia waapa aku, ma nae hoi he moku no ka poe aloha makamaka. Oiai, e mau ana ko lakou īke ana i k* pu-a inai o na }:ea, hoopapau ibo ia o Berenetona me.kahi keiki i ka hoe ana i kokokf aku lakou nei i u* mokn nei. Aohe no hoi he w,i n kokoke loa aku r ike ia mai ai lakou nei, o ka uhi mai la '> l iH ok» ohu, a poelo koke ao la, |iole iko o mua, alaiia, kahaha loa iho la Ukou. me ka i ana. Mapuwale foa ih« !a ka hoi. aole paha auanei e ikna aku, « hookuiaiw kakou, a i ole, e h«l rt loa aoa mo ku iw< kahi e ioa. VpHa )ho U e loan ote »»i ia ka kou he maha ana. Iki nana aku, aole kv kou *■ nele an« n ka, hookipa oluo|u ia •l'"'* »nm«ku:' 'iĀ&i-p**:-