Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 25, 3 December 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

' A booia mai la o Berenetona, -'ae, a o ko : I kakoa pono wale no o ke kia pololei ioa, a malia o mao ae ka ohu, alaila, ua kokoke iki aku paha kakou." • A i mai la o Paulele, "he mea kakaikahi < , loa no keia aina ka paa ana o ka ohu a loihi • loa." ... ■ ! Aka, i ke kali ana i ka mao ae o ka ohu, i aole mao iki ae, aaki paa loa iho la i kela a ! me keia minute. j A hoe no laua nei imoa, (ne ka manao nui no e loaa ka moku, alaila, manao ka paleka-, na, ina he poe aloha ko luna. , No ka aaki mau mai o ka ohu, hoopilikia i loa ia iho la ko lakou nei manao, no ka loaa i ole o ka moku ia lakou nei e hilioai nui nei I I e loaa mai ai na pomaikai. i A i wale ae la noo Paulele, "inao keia moku a kakou e paulele nui aku nei a he moku no ka poe Malae, alaila, malaila iho la ko kakou hahai mau ia ana e na pilikia." i . ■■___ ■■/ 1 MOKUNA XXiJ. ; Pua MAI' na pea; | Mamua o ka hiki ana mai o ka la, ua ha> ule e aku la o Berenetona ajiie kahi keiki i ka hiamoe iloko o ka waapa, a koe iho la o Paulele ma ke ku wati ann. No ka nui loa o ka luhi o na maka a me i na kino o Berenetona a me kahi keiki, nolaila, ua lilo loa aka !a laua ma ka hiamoe ana. A hoala aku la o Paulele ia Berenetona, a ala ae ia oia, a ninau mai la, u pehea na pea a kakou i ke ai ?" | I aku |a o Pauiele, "aole ike iki ia, no ka ; mao ole ae o ka ohu, oia mau paa no n hiki t wale, 1 keia wa au i ala ae la." A hamau koke mai la kahi keiki me ka i i ana, "hamau, he leo ka'u i lohe aku la, me j he mea la ea, he haneri anana ka loihi o kaj hi o na leo i pae mai ai, ma ka'u lohe ana i aku nei." ' A o ko lakou nei hoolohe like aku la no i ia i na he leo io a me ka ole, a ma ia hoolo* I he ana, ua lohe like lakou he mau leo? wawa ana mai kekahi poe mai he lehulehu ; wale. No keia lohe ana o lakou, ua ano e koke ae la ko Paulele mau helehelena, no : ka piha o i ka hopohopo, noka mea, ua ; hoomaopopaloa oia, he moku Malae no keia, | ke walaau ano e loa la. No keia manao o Pauleie, aka henehene mai la o Berenetona, me ka i ana, u he mea i mau no paha ia i na moku a pau, o ka wa- ; laau, pehea auanei oe e hoomaopopo āi he moku Malae keia e holo mai nei ?" I aku la o Paulele, "aole ma ka walaau i wale au i manao ai he moku Malae kela? ! aka, aia ma ke ano o ku heleheiena o na pea a me ke kino o ka moku, ma ia mea i maopopo ai ia'u, he moku no keia no ka poe Malae." Aole manaoio iki o Berenetona i keia mau • oleio a Paulele. O ko kahi keiki ku ae ia | no ia iluaa, a nana aku la imua, a ike aku } la oia i ka moku, alaila, i ae la oia, '-eia ka | moku ia ua hele a paa pono i na pea ia e | holo inai nei." „ No keia mea, olelo mai o Berenetooa i ka- | hi keiki, "paa ia ae ka ihu o ka waapa o kai kou, i nalo kakou, i ole ai e ike ia mai kaj kou, aka, na kakou ka ike aku." Ia lohe ana no o kahi keiki, o ko ia nei j paie koke ae ia no ia i ka ihu o ka waapa I ma kahi e, i ole e loaa mai i ka moku. I loa no a k»awale lakou nei ina ke aia o ] ua meku nei e iho mai ana i o lakou nei la, ! hele ana ua moku nei mahope o lakou nei, i a ike aku la no hoi ]akou nei he moku Ma* 1 lae, aiaila, mihi iho la lakou i ka pakele mai | hopu ia e na Malae. A kena mai la o Paulele, "hoe aku olua | ia kakou imua i naiowaie Loa aku ka moku, alaila, inanao ae ko kakou ola." A hala loa mai la lakou nei, aiaila, i ae j ia o Berenetona, "e hoomaha iki kaleou maa» : nei, no ka mea, u» hala aku la ka mea we- ■ iiweli." A kaana olelo iho ia lakou nei me ka i j nui ana," kai ko kakou pakeie i ka uhi paa I siia o ka ohu, ina aoie ohu, ina oa | papapau kakou i ka pilikia, aobe wahi e ! nalo ibo ai, a e hoio aku ai la hoi, no ka j { mea, eia kakou iloko o ka moana, aiaiia, o i ko lak«u la holo mai la no ia a hnpu aaa ia kakou." ' Oiai lakou nei e wa aaa, heie mai ana ka j ohu e mao ae, no ka ikaika o na kukuna o I ka la ma ka o aoa mai iioko o ka ohu, a pa I ia ka makani kol6nahe i o lakou nei, a ; na ia mea hoi i hoohikiwawe » ka kwe iM! aku i ka ohu mai o iakou nei aku. | Aole i lioiiu iho, o ka wehe loa mai ia ao ia o ka ohu, a ike ia aku ia ka huioa aouii.; Akaiia, olelo ae ia o Bersnetona, "aoie p*. | ha e hala he h&paha hora i koe, aiaila, e oa- 1 iowale loa ana ka moku Malae i kahi e ioa, i aiaila, pau ka ike ana mai ia kakou." A.oia hob o lakou nei a hiki i ka pau loa ana o ka ohu mai ka ili aku o ke kai, a ike i iki aku ia lakou nei i kekahi wahi mea uuku j e pu-a mai ana i kahi ioihi ioa.aiaila, hooho i ae ia o Berenetona, -he moku kela, ieaa ka hoi ko kakou wahi e maha ai." A hooiaie ae ia o Berenetona » kahi keiki, "ina kaua, hohohoe aku, i iihi launa aka i ka moku." O ka hoe ia o laua nei a hiki i lee kiekie loa ana mai o ka moku. nlaila. nakii iho la o Berene»or,» i ka hainika ma kekahiwehu

! o &»Qft„boe, i mea e hookilepalepa oku ai, i ] I ike rafci ka poe o luna o ba oioku, aiaifa„iw»») : lo n»i. Pela ko lakoa nei hookiiepaiepa ana a hi- ; ki i ko lakoa nei ike ana, ua ike mai ka poe j 0 iuna o ka moku ia lakou nei, no ka uuu j tia ana mai oka hae o ua moka nei iluna a j iialo. " j Aiae ia kahi keiki, "ua ike ia mai la kakou, ke uuu ia mai ia ka hae." f Aiae la o Pauieie, "oia ka moku ake : aloha i noho ai, a e ola ana kakou i na mo» ku, no ka mea, aoie e hana mai ana na mo-: ku powa ma ka uuu aoa i ka hae," , A pane ae ia hoi o Berenetona, "owau no j hoi kekahi e manao nei peia, a e kii koke ia | iho ana kakou, i ko kakou wa e hoolana ai ma kona aoao." A kaupooo mai la ka ihu o ua moku nei i 1 o lakou nei, me ke kuu pau ana i na pea. > Aoie oo hoi i liuliu iho, kokoke ioa raai ia ua moko nei, a hooho ae ia o Berenetosa, I "he moku kalepa !" a hui pu aku la o Paa- j ieie ma ka hooho iike ana. : $ ! A ninau aku la o Paulele ia Berenetoaa,! "he moku aha kela i kau ike, he Beritania j anei, he Amerika paha ?" ■■[■■■'■]

| Kau nui ioa aku la ko lakou nei manao e | ake o ka pili koke aku i ka oiai hoi ka moku e holo roai aoa, a hiki paha i ka ekoiu miie ke kaawale, alaiia, hoomaopopo oa aku la lako(i nei, ht moku Beritonia ma : ! ke ano o ka hae e welo ana ma ke kiawaepa. j : 1 ko iakou nei nana ana aku i ka hoio mai: j e ua moku oei, oia no oe o ka mea e uhae ia j ! mai ana o na aie, i ka ua mea o ka holo o | j ka moku ; o ka hao ana iho o ka makani; ! mahope iho, <oki pau kela. ! No keia mea, ua hauoli loa o Pauiele me | ka paipai ana i kona man lima, me he ka-1 malii la, a puana ae ia oia, "aoie paha e hoi loa ana keia moku i ka home, oiai, ke kau pooo nei no ka ihu i ka hikina, e iikeno me kaike ana o kakou i kinohi." " Pela ae ia no hoi ko'u manao ; aka nae, j ina o ka hoi, alaila, o ko kakou ike hoaino j ia ia Enelani kahiko,' 1 vfahi a Berenetona. i Aole no hoi i enio, koalo ana lakou nei ma ka aoao o ua moku nei. Ia ike ia ana mai o lakou nei, hoopai ia ae la na pea o ua ! moku nei; a kuku mai la kekahi poe sela I ma ka palekai*, me ka hoomakaokau ana e 1 kiola mai i ke kauia iluna o ka waapa o l«i kou nei i pili aku i ka mok*i r I ke : ana mai o ke kaula, ua apo aku o BerenefOna, a hukihuki aku la keia a pili iakou nei i ! ka moku, alaiia, manao iho la iakou nei i ka i palekana. I ke kau ana o lakou nei iluna o ka moku | hoakaka pokole aku la o* Berenetona i ke j kapena. 1 ka iohe ana o ke kapena i keia | mau olelo a Berenetona, ua komo koke mui ! ke aloha ilOko*ona ia lakou. * .. Aole no hoi i emo, o ka pii mai la no ia o j ka wahine a ke kapena, a hooiauna inai ia ia Paulele a me Berenetona. ia lakou nei e kamailio ana, ua hoohuii e la no na pea o ke kiawaena īmua me ke kau mau ana o ka ihu iioko o Inia Hikina, oia no hoi kona wahi i holo mai ai. A i aku (a o Berenetona ia Paulele, "ke j manaoio nei au, ua hala ko kakou pilikia no ! Jceia wa." ! He ae wale mai no hoi ka Paulele me ka i ana, "he mea moakaka ole nae ia mea o ka pomaikai ma ka moana." Ekoiu mau ia mamua iho o ko iakou hei kau ana maiiiūna o ka moku, ua loohia ua moku nei i ka makani nui, a haki aku la kona kiamua a me ke kiahope, no keia poino, manao iho la ke kapena e hooiho iloko o kekahi wahi mokupuni, i pakele ka moku. 1 I ka hiki «na ma ia wahi, holo aku la na j seia a pau me ke kuke a me ke kuene 1 uka no ka neie o ka moku i ka wai ole ke kamu i hoio nui ai. I na poe ukuhi wai e hoomakaukau ana | no ka'ukuhi ana i na pahu wai, o ke ko ia iho la iio ia o ka moku iwaho loa mai ia iakou aku. O ke kumu nae lioi i lilo ai ka moku, ho ka moku ana o ke kaulahao o ka heleama. O na poe iiuna o ka moku i keia wa, o Berenetona, o ka wahine a ke kapena a rae Paulele. Ulo ae ia ko iakou manao e haaiele i ka 1 moku, aka, o ka waapa ole, noiaik, aoho no i lakou nei iluna o ka moku, me ba lawe ana o ke au i ka moku. i Oiai ka moku e hele ioa ana iwaho imHen loaa ole mai i ka pqe i hoio i uka, ywe ae la ka wahine a k« kapena i k& haule o kana I ipo ihope. m Aiaiia, i aku ia o Berenetona i ua wahine | nei, "mai haokaamaha oe i kou manao no i ■ kau kane, aka, e hooiana ka manao, oiai fee i j waiho nei no hoi he noonoo iioko o kakou e j ; hiki ai ke hoohali i ka moku." ! No ke,a laumaha o ka wahine a ke kape- | na, hoi puaku la o Paalele a noho pa, meiea heoianaiana aoa i ka manao, a maalili iho tk ! o ua wahkie noi. j ikaika ioa iho la ka pa ana o ka , a oi loa aku ia ka iiio ana o ua moka nei i "£aho. ; HoOkahi hana a Berenetona o ke kiai i ka j makani i ka huli mai mawaho, aiaila, hikj • hou ka moko i kahi i lilo mai ai; aka, aole j , oae he huli iki mai o ka makani mawaho! ' mai. ! 0 ko Bereoetona pii no ia iiuna o ke kia i e hookuu ai i ka pea me kona mau iima, oi< j ai, ua haia ioa ka moka iwaho.a ma ia hookau aoa i hiki ai i ka moku ke hoi iloko. be haii mai ka makani. Uhi mai la ka ohu, nalowale aka iaka; aiaa, pau ba ike ia ana aku he aina, aiaila, j uioku ioa mai ia ke aloha o ka wahine a ke | kapena. Pii hou o Berenetona iluna o k« kia e nana ai i ka mao mai o ka ohu, 1 koi»a hiki aoa ilaiMi. |ohe Uliulm aiu \\

| oia he leo, me he ®ea &a 1 mai B|Ja t e bkea A hoolono ioa ako la oia, aia hoi fea£e® w ;nono k& pee Malae, u» iokoke iea i« tetat 1 j nei, a o ko ia nei hoopoaopono hoa ih® k »o } ia i ko ia oei wabj e ko ai, me ka naoa po. ■no ana f ka iho mai o ka ipoku powa. MOKONA XXIII. No KA UAOLE ANA. ' ....... X - f \ •■•.■ Mamuao kaiaakaabauanaoßeTOJ^t»na < e hai iho ia Paulele i kana mea i ike ai, i k'i iho la ke kaala o kahi āo« e k* uei, a i haule ioa iho ia oia ilalo ma ka eaieki, a aao j piii ka hanu, hiki ole iaia ke pane ae i ka ni- ' nau a Paulele. A hapai ae la o Paulele i koua poo a kau iho la ma kona iiha.a ninau iho la i kana ! mea i ike ai, aole nae he pane ae, a hoao !hou no o Pauleie i ka ninau, a kahikuhi ae la o J3erenetona me lima ma ka aoao akau o ka moku, a haliu-ae la o Paelele, a ike aku la oia he moku Malae, o ka pili mai ! koe rae ko lakou a>ok<i. la. wa, ua kohu like iho la o Paulele me he mea la e make ana. no ka hele mai lt o loko a lelele ka oili i ka ioaa koke i ka poe powa i manao ole ia e hiki mai ana ia wa. 0 ko Paulele kaualupe aku la no ia ia Berenetona īioko o ke keena hapena t hoainu ai i ka rama. Ia komo ana no o kahi rama ia Berenetoj na, o ke kulu aku la no ia i ka hiamoe. Pii ae la o Paolele iluna o ka oneki e kiai |ai i ka poe Malae, a i ka ia nei nana aku, j aohe kohu ike ia mai o lakou nei, i ka ka I mea oka uwauwaino jle mai. Oke kuiuu | no i ike ole ia ai lakou nei, no ka paa loa i Ira ohu. K#maiho mai la ka wahioe a ke kapena ia Phulele, penei; ?« Aia he pea ke iiee ia aku nei, aole anei e pono ia kaua ki*' kau aku i hoailona e kii mai ia kakoa." | iakula o ftulele, no lani aole pon» ke kau ana i keknhi oiai, he ino ka keia moKu (e haawi mai ai ia kakou, ina e ike ia ana kakout" Wehewehe pono aku la o Paulele ika * wahine ake kapena i ke ano maoii o keia moku i ike ia. I A iohe o Mrs. Baraunu i keia mau olelo a | Paulele, alaila, iae la oia. •« E na Lani, e | kokua ia makou ano! £ pau ana makou i f ke pio, a me ka pepehiia a make, e pio ana : kuu kane a me na sela." : I mai la o Paulele, "e hoolana ka minao ! i ka mea maikai, aole o ke aa wale aku i ka j mea ino. Hookahi a'u mea nui oko ia ia | pilikia ; aka, aole no paha e loaa oia ia lai kou ina o ko lakou lele mai." j Kuhihewa o Mrs. Baraunu, e olelo ana la o Paulele no kana kane, alaila, i mai la oia. ! 0 kuu kane anei kau e kamailio mai nei ?" Hoole aku la o Paulele, "aole nona ka'u e I oielo nei? aka, no Berenetona." | " Auwe !" w B hi a Mra. Baraunu me ke j apo ana mai ia Pauiele. j "Ua hoamaopopo ae la au . i kau olelo, ! aole o'u hoohalahaia iki no kou pai ana iaia i la e moe mai la īloko, oiai, he kanakaui ! maoli a me ke ano kapukapu kona mau he- > lehelena ke nana aku," wahi a Mrs. Barau- ' nu. A pau na olelo a Mrs. Baraunu, alaila, | mohala mai- la na noonoo tnaikai ana oke l kaikamahine Pauleie, a i mai la oia, peuei: •' Ke ae nei au me ka manao maikai e | hoopakele kakou i keia moku." I Oko Paulele lalau koke ako la no ia ika hoeuli, a hookele akU la i ka moku ma kahi ana i ai. A iie mai la o Mrs. Baraunu i ka ia nei hookele ana, ninau naai la oia, "ihea kou wahi i ao ia ai i ke ku hoe ?" A hoakaka aku la o Panlele i kona mea i ike ai. 1 hou mai la ka wahine, ' he kaikamahine akamai loa ka hoi oe i ke ku hoe, a me ke ano koa maoii no kekahi. A haka pono loa aku la o Pauiele i ka nan* ana i ka moku Malae. aole nae he ike i» aku i ka paa loa i ka oho. j A oinau hou mai la o Mrs. Barauau, "e manao ana no anei oe e ike ia mai aim kou ?" I aku k o Paalele, "aole kakou e ike ia mai aaa i keia wa, aka, ma e mao ae ana ka ohu,*laila, eike iaana kakou. No keia «e« ke kum« o kuu 'manao ana e hookeie loa i ka noka a hala loa, i enao ae ka ohu, "na hcta loa kakou, o ka palekana no k. IU bo awaieea ana ae, ua mao ae fc* ohu, aia hoi, ua hala loa lakou nei ilalo loa, a o ka moku Malae hoi, ua iuiu loa ia i kahi loihi ioa. Oka mea pilikia lea o kakoa, oui ao fca oele i na pea e hiki ai ke hookele pooo i kahi i mahemako ia. A i hou aku la o Paatele, "o okoki oe e kii aku i k* pahpala aiaa & kekape&a» i aana <ho ai au i ka aiaa i «aamao ioa akn mamaa aku aei o kakou. M | A kii ako la ka wahine ake kapwa a lawe mai la ika palapala aina, a aaaa la 0 Paalele, a ike iho la on, o.ka aiaa imua o lakou, oia no kahi oka poe Malae i pakele ai lakaa. | la lohe ana o Mrs, Baraanu i mau I oleh> a Panieie, uwe ae la oia me ka le*iuu. J "O na pomaikai o kakau, ua »■* paate mai ia, e hiki ok ai ia kakoo e laoa ka manao ao ke ok aoa; aka, he poao aae hoi » kakou ke aoonoo pono i wahi e pakele ai." wahi a Paulele. A hoomanao ae o Pauleie ia Bereaetota, ' i kona haule aaa, a me kana hakaka ana m» |na Maiae. Ina aole i loaa iho «ei i keia pilikia, alaila, e hakaka ana no oia» aoie mea e oele No keia mea, ua nut k» aloha o Paulele i« Rereoeiona. Hookahi hana a Mrs. Eamunu, o ka aaoa pololei i le 1« hw an» o ke kaīkamahiiK'