Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 31, 14 January 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

0 k<- kanaka ihal ima waap i he puni loa oia i ka hooninau nmi in'u 110 ko Laelana noho'ua, a he mokeniake nui lioi e kamailie me a'u Y OolaHai ua hoalmia ilio l;i maua i kekahi hapa iiora okoa nii k<' kamailio ana. I kuu wa e inakaukau arm e kau mn ka waapa, aia hoi hoea mai Ja o Miss Eniulaine, aloha aku la au ia ia, aka, i kona vva i nana mai ai, aia hoi, ua haikea kona mau helehelena. Kau e iho la oia iluua o kn waapa, aole au i aa e kau pu aku me ia, no ka mea, he kauwa ko'u kuiaha. Aka kahea mai la oia e kau pu aku. no ka mea, he mea hoopau manawa wale no ke kali ana a hoi hou .nai ka waapa me ka luhi u-a o ni hoe waapa. Ninau mai la o Miss Emelaine ia'u. " I ke kauhaie anei oeV' oia hoi ka wa a ka waapa e hoe ia ana e na hoewaa kipoohiwi paūhakaki mai ka vvapo oku ma ka wai lana malie o ka nioanawai : oiai oia e olelo mai ; ana, lana mai la ko'u mnnao, mamuli o ko'u hoomaopopo ana, i ke kipu paa ana mai ona i haakokohi kaumaha iluna o kona tnau helelielena. A pāne aku la au, ■' ae, e Miss Emelaine, a ua kuai mai nei au i makau lawaiana Mr. Lenoka." A i ka nana aku i na helehelena o ua o Miss Emelaine, ua pau ka Inakokohi kaumaha, a o ke oki 110 ia o ke kaana olelo ana a hiki wnle i ka pae ana i ka wapo o Liiha. la - pae ana aku e ku pu mai ana ke Alii a me Oominie, 1 mai la o Iniha Melalina ia Miss Emelaine mē ka haawi s na i kona lima. "E kuu kaikamahine, ke hauoli neiau i kou malama ana i ka'u mau oleloao, i ka lawe ana i kekahi o ko kakou mau kan&ka, ma ka ukali ana ia oe i kou wa e heie ai e ike ika hale, kula." ; Ua ike au i ke ano e o koua niau helehe* 1 lena ; a ua hoamaopopo hoi i kona hopuhopualulu ano e. A aole no hoi o'u makemake e hoole aku i ka Mr. Venekara olelo, no ka mea, ua ike au ike ano hopohopo o ka iede opio. Pane hou a<■ !a o Iniha Melalina. •' Ua olelo pinepine aku au ia oe e Emelaihe, oole he kupono i ke kaikaniahine a lniha Metali- ; na, a i ka wahine mare hoi a ke Alii o Metalina ma keia hope aku, e hele hookahi oia ; wale no ma kana mau hana o ke aloha a me ka manawalea. O ke aloha a me ka manawalea he mau mea hele maikai ia ma ko laua ano, Nolaila ē Emalaine, ua *upono loa kou kauoha ana ia losepa e hele pu me oe. E hoomanao oe i keia e losepa, i na manawa ! a pau e hele ai kou huku wahine opio ma ; kana mau hana manawalea, e makaukau mau j oe e ukali mahope ona, e like me kou hele ' pu ana me i.i i keia auwina la." " E makaukau mau no au," wahi a'u i pane aku ai, " a e hoolohe pono hoi i na kauo-! ha a Miss Venakara, : ' " He mau la i hala ae la, aole i hele hou o Miss Einelaine i kela kapa o ka loko. Ua * hoohala iho la oia ia māu la ma ka holoholo ana iloko o ka anemoku nona na mile ekolu | L«e anapuni, a e halawai mau ana no oia me '

! Mr. Situata ma ke kau wahi o ka anemoku me ka ike ole ia mai." f kekahi auwina ia, mahope ih'o*® ka hala ana ae o ka pule okōa o ka hele ole ana o B|iss Venakara, kauoha mai la ke Alii" ia'u ina o kekahi kauwa !a e pii aku i ke keena hookipa. A i ko'u hiki ana aku, pane mai :la ke Alii. E liele ana o Miss Venakara •i.i keia la i ke kauhaie, a e pono oe e okali pa me ia. Aia kekahi mau buke kula hou i hiki mai nei mai Pereta mai; o kau mau mea ia e lawe pu ai me oe i beu wa e hele ai roe .ia," . ■• Kunou aku la au. a hoi aku ia i ke keena : kauwa. Lawe ae la au ika puolo buke kula, a hele.aku la i ke keena nui e kakali ai no Miss Venakara. 1 kooa puka ana mai, hahai aku !a au mahope ona, a hiki i ka wapo, a kau ihola i ka waapa. Aole i liuiiu ua pae aku la inaua ma keia" kapa, a heie aku la tke kaahale. Naqjt ae la au i hope, a ikei kekahi waapa e holo m®i ana, a o ka inea iluna o ua waapa la 0 ke kumuao opiopio no o-Mr.'Situata. Hookokoke aku lamaua i ka halekula.a . holo mai la kekahi ona kaikanlahine ina buke a'u e paa ana a laweaku la. Ma keia wa olelo aku la au ia Miss Venakara : '■ Ina ; oe e olaolu e Miss, ke nonoi aku nei au, i ka ' hora hea ia oe e makemake ai ia'u e hiki ae ma ka waapa ?" " No keaha la oe i ninau mai ai me kela e losepa ?" i pane mai ai oia me ka ieohna- | iulu. " No ka mea, he manao wale no ko'u," i pane aku ai au, "e heie ana oe e ike ina po<! mai a uie ka poe iiihune." " Ae e hoi oe i ka hale waapa e kakali ai no'u iioko o ka hora okoa, a hoi mai au." Kunou aku ia au, a huli ae ia e heleaku me ka hoomama ana i ko'u manao. Heie Loloholo aku la au ma na kapa o ka lolfO a hala ka mile okoa, aiailu huli hōi ae ia i ka halewaapa, Aka, ma ia wa no, īkeaku ia au i kekahi mea e hele awiwi mai ana,a i kekokokeana mai, ike pono aku la au o Mr. Lenoka Venakara no ia. " A!" i kahea mai ai oia ; " auhea kuu kaikuahine hoahanau e losepa ? auhea o Miss Venakara ?" " Aia no i ka halekuia," wnhi a'u. " E holo mama oe ilaiia," i kahea mai ai o Mr. Lenoka ; " a e hai aku la Miss Veoakara, he nui loa na mahhini i hiki ae nei i ke Kakeia. Aole—niai holo oe ! Na'u no e hoio, no ka mea, he-oi aku ko'u mama mamua o kou !" I<> ia i olelo ae ai peia, holo awiwi aku la ia i ke kauhale ; ku iho la aunokekahi mau minute me ka maopopo ole o ka'u hana e manau ai." E holo paha'au i kahi alanui ololi, a loaa aku o Emelaine ia'u ilaila ; aka nae he mea ia e manao mai ai o Miss Emelaine a me Mr. Situata, he kiu au no laua, E waiho aku unei au, a hiki i ka ike miaka ana o Mr. Lenoki ia laua ? Aole au i ike i ka'u i mea e hann ai, aka, hele awiwi aku la au mahope o Mr. Lenoka i ko'u wd i hiki aku ai i ka halekula, aia hoi, puka mai ia o Mr. Lenoka, rne ka olelo mai ia'u aole o Miss Emelaine ma ka halekula. " Ē losepa," wa-; hi ana, " aole i noho ioihi o Miss Emaiaine ia nei, he mau minute pokole waie no kona noho ana a heie aku." " Ua ike au e heie ana o Miss Venakara , e ike i ka poe mai a me ka poe iiihune, no-: : laila ko'u mea i kakali ai a hiki i kona wa e : makaukau ai no ka hoi." " Nani ka hoi ka apa !" i hooho ae ai o Lenoka ; " u ua piha loa ka hale i na malihi- ■ ni. A!ei ae ke hoi mai nei!" He oiaio, ma ia manawa e hoea niai ana o ; Emeiaine mai kahi alanui ololi mai. A iwe ! nani kuu haalulu iiīa o Mr. Situata kekahi e puka mai mahope ona, no ka mea, ua holo koke akii la o Mr. Lenoka e haiawai me ia i kona wa i ike aku ai. Kakali iho liau a hiki mai la iaua, eia wale no ka'u mau huaolelo hope i lohe aku ai i ka wa e kamailio ana o Lenoka : " O na Garahama a me na Kainapele, o lakou no a pau loa, he umikumamaha ko la- : kou nui. Nani ko makou hoaa no kou hele : ana. I hea kou wahi i hele ai ma kela alanui oloii ?" 1 Nioau hoonalonalo mai la o Emelaine. •' O na Garahama anei kau i oleio mai nei a ' me na Kamapeie ?" " Ae,o na Ga:rahama a me na Kamapeie, ' e like me ki'u i hai aku nei ia oe," pela ī j pane aku ai o Lenoka. " Oielo mai nei o ' losepa ia'u, he nui loa kau mau wahi e hele j :ai mahope iho o kou haalele ana i ka halekula, nolaila, ua hōpohōpo nui au o loaa koke ole oe ia'u. Aka i faea oe i hele ai ?" Pane hou aku la no o Emelaine. 41 ona ; Garahama a me na Kamapele wahi au i ole- : lo mai nei. Manao au aole i hoohuoi o Papa no'u—aole, no ka miea, ua hele mai au i ka halekula i keia auwina la mamuli o kona makemake." ~ la makou i hiki ai i ka hale waapa, ku ibo la luua, a hoomaka hou aku la no o Lenoka :i ka ninau. lhea kou wahi i hele ai e Eme« iaine ? Aneane e pau ka umi o ka'u hinau ana ia oe i keia ninau, aoie oe i pane pono mai.'- " I hele oii i ka holoholo ma ke kauhale e Lenoka." Alaila huli mai la o Lenoka me ka nuku ana ia'u no ko'u ukali pu ole mahope ona. " Ua hai mai ke Alii ia'uhe kauoha paa kana la oe, e ukali mahope o Miss Venakara." 1 '• Ae, ua ukaii no au mahope ona, aka ia'g , e nana ana ma ka pukaaniani o ka halekuai,' ; ua nalowale iho la o Miss Venakara, a aole ; ; au i ike hou i kana wahi i hele ai." | " Ua iohe au i kau olelo," pela i pane hu- J jhu mai ai o Lenoka ; " aka pia keia hope ; aku, mai hana hou oe me keia. Ina oe e au- 1 i wana hou ma na pukaaniani o na halekuai, [ f> hoohemo ia no oe."

Aoie i enpo ua pae «ku ia tnsttQ« i Iniha, a hele wiki)wiki aku la na hoabanau kau&mi i ka haio Khkelu, a ukali aku ia hoi au mahope o iausi. Aia hoi, li* tnea e ka piha o ka haie Kakela i na malihmi, noiaila iioko o kekahi mau la ma ia hope mai, aoie i hele hou o Emela- . iae i ka hs[lekola ho ka paa, i na maiihini. 0 keia maq manawa a pau, ua hoohaia ia no ia ma ka lawaia, ka hololio, a rae na holohoio waapa at>amaluna o kaloko wai, a rae na i ahaaina ana v amena holahula haoie aoa o ke ahiahi. Ua hiki hou Hiai la kekahi mau malihini ho», nolaila, i kekahi manawa ua aneane no e kanakoia ka nai o na malihini i hiki mai, e hoohala manawa malalo o na kaupoku hale o ke Aiii lokomaikai nui o Iniha Melaliaa. He anahuiu a keu ka ioihi oke ia hpoiaukanaka ia ana mai o Iniha e na ~l maiihioi, a mahope iho o ia manawa, ua hoi 11 aku la iakqu, a ua iike hou iho ia ka laaa 11 hakukoi o WLetalina tne ka mea mau. i kekahi la, ia'u e holohoio ana me Camerona ke kauwa a ke Aiii, OWO mai la oia peaei: " l kpu wa e hookomo ana ika iole o ke Aiii i ke|ia -kakahiaka» ua hai mai oia e kokoke ka ia e mareia ai o Mr. Leuoka me Mjiss Emelaine." " Peia eaj!" i pane aku at au me ka pihoi- ! boi nui. " Ahea iaua e mare ai ?" "Mamua ae o ka ia Karisimaka e hiki •; mai aoa." j 11 He wa loihi ioa no kae," waliia'u, "no , ka mea ehiifa maiama i koe hiki i ka i[ ristraaka." Aiaila manao iho la au mAiia 1 j iioko o keia wa e hele nei, alaila e ioli ae ! an4 paha ka maikai no Mr. Situata. i! Aiaiia olalo hou mai la o Camerona. '• Ua | heluhelu mai nei au i ka nupepa o Peretasi- | re i keia manawa, a Ua ike mai neiau e hooi. j kolokoio hoa ana ka hihia kauiana o Coronaj dale iioko o keia makahiki, a ua lana ka manao o ka poe nona ka moraki e ko ana ko la- [ kou aoao. He mea nani keia aoie anei ?" I ■" He mea nani ■?." wahi a'u, " heaha ke lanoo kau e oleio nei ?" " Eia ke ano, ina e ko ana ka hoopii a ka ' poe nona ka moraki, aiaila e kuai ana lakou 1 kaaina nui o Caronadale, a e kau iiilii no ' i kela ame keia; a ua ike au e hoohui hou ia mai ana he mau eka aina he mau taußani ka nui me oa aina ponoi o iniha Metaliaa. , Aka, e bai aku au ia oe e iosepa,o ka makemake nui o Iniha Metaiina e lilo nona kela aina nui, ka inea e paa ia nei e kona mau enemi no na Keneiuria i haia !" " Aole au i ike i ke kupono o kona makemake nui ana peia. No ka mea, he mea hiki oie ke hoomauia ka inaina o na kupuna a hiki ina pua a lakou. ina paha ua hanaino . mai kou makuakane ia'u, manao anei oe e iiio ana au he enemi nou ?" " Ua poind uu no kou ano, no ka mea, he kanaka Pelekane oe, a he Hiiana makou, nolaila aole oukou i manao nui i ko makou mau ano a me na rula." i "Ua ike au, aua hoomaopopo iko oukou inau ano," wahi a'u ;" aka aole nae au i hoomaopopo i ke ano au i kamaiiio roai nei." Ma keia ipanawa no i hiki mai ai ke Alii o Metalina i kahi a maua e ku ana, kahea : mai !a oia ia'u. " E iosepa ! makemake au e kamaiiio pu me oe." Peahi mai ia ia'u e hele aku. Nolaila u$ hele aku la a kokoke ia ia.olelomai :la kela. "E ke kanaka opio, ua hilinai au ; e hoouna akuia oe no kekahi hana a'u i manao ai. A o keia hana a'u e manao nei. ua manao au ooe ka aaea kupono ioa. No ka mea aa ioaa ia oe -ka naauao maikai; ano ■ ka mea hoi he Pelekane oe, nolaila aole oe e manao ia ma\ he mea hoomakakiu no'u ke hele oe a ninaninau pono i ke ano o na mea „9 hanaia ana. " Eia ke ano o ka hiffia e heoāhaia ai oe. E komo oe i kou mau paa iole hou, e lawe i kekahi o ko'u mau lio—a hele aku i Carona- • dale." " Ua ike au ia Caronadale. no ka mea, malaiia ko'u aianui i hele mai ai mai Pere& mai." "Ua pono," wahi ake Alii; " E hele oe ilaila a hiki ike kauhale—a ma ka holele Car<maddle Artns e noho ai oe* E hele poai puni no hoi a komo mai ma keia aoao, me he mea la mai Pereta mai kou heieana ; a pela j hoi oe e hoike aku ai i na kanaka o ka hote- ' le. E noho oe ilaila no na la elua a ekoiu paha, me ko hai aku he mahhini oe i heie ! mai e ike i ke ano o Sekotia nei. £ hele aku no hoi e hoomakaikai i ka haie Kakela, | CaronadaJe, a e hooninaninau i na poe nana e maiamā ana ka hale Kakeia, i ke ano o na | mea e haaaia aoa nofta aina imeu wahi la. Maiia e loaa no ia oe ka iohe no ka hoiopono o na hoopii ana a ka poe nm ka moHai aku ia au ia ia, ua maopopo la'u ke aoo oua hihia la. No ka mēa, i ko'u wa i heie pu mai ai me ka ioio Dunekanabe roa ke kaa, ua hahai mai oia i ke ano a pau e piii ana i-keia hihia. Aka, aoie nae au i hai aku ia iai ko'u mea i lohe mai ai. " Ua pono." wahi a ke Aiii olniha Metalina ; " no ka mea, o na mea a pau e noho ana maialo o'u, he pono ia iakou ke manao nui no keia hookoiokolo oiai he hihia keia e hoohui hou mai ai i kekahi mau tausani eka me ko'u mau aina ponoi. " Ua hoike ae ka nupepa o Peretesire, ua hele aku na poe nona ka moraki i Carooadale, a ua manaoiana ia e ko ana ka lakou hoopii. Ano, e loaepa ona mea a pau a« e io- . he ai no keia hihia oia kau 4 hoi mai ai a hoike mai ia'o. " Ua maopopo aku la oe e iosepa i ke ano o ka'u hana nui e hoouna oi ia oe. E noho oe i Caronadale no na ia eiua a ekolu paha 1 e iike me koa manao anai he pono ia oe ke a hookauiua a hiki i kou iohe maopopo ana i ike ano ona mea i hanaia. E hoi e komo i 1 kou iole.maikai, a e lawe i kekahi lio mai j kai o'u. Eia ke dala nou e hele ai." . : Me keia mat? huaoieio, waiho mai la oj J Mr. Venakara i na paona eha iloko o kuia . lima : a awiwi aku la hoi au e wehe ae , ko'u mau kapa kauwa. a komo iho ia i nīf ; paa lole hou o ke keonimana ianakiia. Kat£ [ae ia ma ka iio, a o ka hele axo la no la h kahi i kauohaia mai ai au. (Aoleipmi.) •