Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 32, 21 January 1874 — Ka wa Rama ole o Hawaii nei. Ka wa ikaika o na Kauaka. [ARTICLE]

Ka wa Rama ole o Hawaii nei.

Ka wa ikaika o na Kauaka.

1 ka wa Kaeia ole o Hawaii nei, he lehu-! leha loa na kanaka ; Oiai aole i anoe ka ( "ea " o ka Paeaino o Hawaii nei iloko oiu I mau haneri makahiki; oaai ua hoohanau j nui loa ia inai na wahine ina keiki, a ua i piha pu ka aina i na kanaka, oiai aole i.loli>| ae ke ano o Hawaii nei ia manawa.xUaj noi hoi na 'Lii na keiki alii na kaikamahine alii. na makuahine alii, a he mau tausani ka heluna. Ika wa kahiko o Hawaii nei, i ka wa rama ole ; he ola loihi ioa na kanaka, ua hiki aku na makahiki o kekahi i | ka haneri aoi aku, a emi mai no hoi. Ua | ola a hiki i ka elemakule maikai ana, oiail i hoi aole i hiki mai ka rama ia manawa, oiai j no hoi, aole i hiki niai na poe ino e hoohnu- j , mia i keiu Lahui. j , lna kakou e hoolohe a huli aku ika poe j j i ike no ka mooleio o Kualii Ka Moi o Oahu i j nei. Oia ke 'Lii lola ioihi aka i koko •, a | palalauhala ; pela no na kanaka ia wa, na j 'Lii no hoi, pela no na 'Lii mamua aku a : mahope mai he poe ola loihi, oiai aole hs j rama ia wa, he poe maiama no nae i na | akua. ( Kane o Ku a me Kanaioa,) oia | na akua o Hawaii nei i Uela manawa, ua i oleloia na ia Kolukahi i kuhikuhi mai e hoomana ina kii roa ko lakou ano ; o ka poe j kahiko ia wa, he poe ikaika i ka hoōmana, I ekolu manawa i ka la he poē malama ina kapu akua, he poe malama i ka noho ohana [ ana, ua malama pono ia na keiki kane, na i kaikamahine, a hiki i ka iga oo alaila hoohui. ' ; 1 Ua hiki wawe ka loaa ona keiki no ka i maikai o ka malama ana i ke kapu laahia j 0 ka noho maikai aoa o ka ohana. Pela hoi i kela manawa, nui loa ka ika- j ika o na kanaka o Hawaii nei me he Liona ia; e hoakaka au no ka poe ikaika : He kanaka ikaU<a o Kaieipum ka mea nana i lawe hookano kai nohof lii o Keawenuiaumi ka Moi o Hawaii. Penei kana mau hana 1 ike la ai kona ikaika. I kona wa liilii 7 paha makahiki, ua hiki ia ia ke pepehi i! kona mao hoepaani a pau i ka wa e pii ai' kona buhu ; pela J)oi i kona wa i nui ai, ua ike o Keawenuiaurhi i kona ikaika lua ole, ua maopopo ia ia he kanaka kipi i kona norj ho aupuni ana. Hoopunahele nui aku la o j Keawenuiaukni ia ia, i kekahi la hoiō nku j 0 Keawenuiaumi me na 'ln ka poe hano> j hano o ke alo alii o Keawenuiaumi i ke ku-1 palu -Uano i waho o Keauhou, i ko lakou | hiki aaa i kahi e kupaiu ai ika mano. Ua hana no lakou e like me ke ano maa oia la> | woia ; aia hoi pii mai la eono manp-oiui launa o!e mai, ewalu anana paEahi, ua kau kaweli o na mea a pau, aka, o Kaleipuni lele aku oia iloko o ke kai a haihai aku oia j Ina mano a pau. Eia kana olelo kaena, I "Ma keia hope aku ke hoolilo nei au i kuu | hma i makau kihele no na mano." Iko j lakou hoi ana a hiki iuka o Keauhou, hele | aku o Kaleipuni a huhuki i ke Koil ekolu ; kpnaka e apo alaila puni. Eia kana olelo ; kaena, "ma keia hope aku ke hoolilo nei, au i o'u lima i koi kua waa no Hilo.'' M»-' hope mai oia wa i lilo ai oia he tlii no Hl*] waii; me kona pepehi ana i mau haneri ma- i no ma Kauhola i Kohala, me korfa iilo aqg i ke au o Alenuihaha, a me kona pae ana i Kahoolawe, a roe koM ana mala i la.' Pela pu no hoi me kona kaikaina o Ka* lehina, ka mea nana i hapai na waa nui a ; kau ae i kona poo 1 waa, i kona lima 1 waa, he mau waa i huki ia e na Moku eono o Hawaii, ka mea hoi naoa i pakaha wale i ka Nohoaiii o Kamainlawalu ka Moi o Maui, he hiki loa ia ia ke haehae i ke kanlka e like me ka mea popopo, a hiki i kona make ; aha ia Kapakohana, ka oi o ka ikaika o Kauai. Ka m®a. nana i lawe me ka hilahila ole ka Nolio alii ar Ok ka Moi o n hiki i kona pau ana i ke ahi.

E huli maii ke au o Alapai a Kauaua, [ he ikaika kona hkiu lala, aolemea ōla e ku>t iniuu ona f pela i lilo ai ka noho Moi o Hawaii ia ia. Pela pu no hoi o Kuakini. he , kanaka il;a»ka oia, ua hiki ia ia ka hapai ana.i ui waa peleleu i hiki i na «kanaka he ; haneri, ua hiki ia Kuakini ke hapai he.l-4 I mile a hoolana aku iloko o ke kai i ka wa i I pau ai ka hale i ke ahi. Aole o keia Kua- ' kini, o ke Kuakini'mua. } E nee loa mai kak'ou ikawa o Kameha[meha I, o Kamehameha I ka oi o ka ikaika, ■ he hiki ia ia ke haiha? ike kanaka, e li'ke .me ka haihai ;ma i ka pua kea imua ōke I keiki uuku. He hiki ia ia ke lanakila maj luna o ka haneri kanaka ika wa hakaka, pela pu-no o Peapea ; aole he mea e lunakila injua ona, ua lioouiui aku o ka Hekili i eha hanen koa o ia Peapea, aole lakou i l.makila ma!uria ona. Ua poina o i Kalaniopuu, e hookomo maanei, He ikaika |.o Kalaniopuu he hiki ia īa ke i ka--1 naka me lie moku ana la.no ka lopi, e hiki no ia la-ke uwi ike konui me> kona lima | hookahi a maloo loa, pela pu no na alii na I kanaka i ka wa o Kamehanaeha he poe ika- | ika loa, i na e īohe oukou i ka moolelo o Kuihelani, ua hiki ia ia ke i hookahi !au niu me ka puiu no nie 1 puaa anana a ] lawe aku no na mile he 20, a he nui wale ■ aku kana mau hana ikaika, oia kona mea i punahele nui ai la Kamehameha. Ka ikaika o kanaka ia wa no ka wa rama ole o Hawaii nei, e knpaia ia \va, ka wa Pualimuwai. J. L. Keaulumoku. Dek. 30,1873.