Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 8, 19 February 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I hoopenopoiio hoU' ja elllee me na■ maawe Moolelo ' HiiahoL a leo Hawau am e Ma.iu. MOKUNA IV Hoomakaukau o Hiiaka-wca-poli-o-Pele no ke Kii z\ T.o'::.\r -k.\ "pu ana me Pauopala'e Wmi.n —Pau na Poo o na Akua o Panaewa I ke Okiia e Hiiaka, [hoomauia] 0 keia kau a Hopoe i paeaea ae ai, e loaa no kona like ma ka Buke Moolelo Hawaii i ka mookahuna o Kanalu. 1 ka pau ana no o keia kau a Hopoe; o ka pio iho la no ia o ke ahi, eia nae, ua hele no ua ahi nei a Pele a hahani i ke kua o kā hale o ua o Hopoe. Ke ike aku oei nohoi o Hiiaka 1 keia pio ana o ke ahi ake kaikuaana. oke poi pu no nae o ka uwahi-a-Pele i ka ulu lehua o Panaewa, ke mau la no īa. Mamuli o keia pio ana oke ahi a Pek, dike me ka Hopoe i īke mai ai ma Keaau, a pela hoi & Hiiaka mai ka luna aku o Laupahoehoe, ua pakele a -ua ola iho la o Hopoe. Iko Hiiaka īke ana ika maliu ana mai o ke kaikuaana ua olioh iho la oia. Ia wa oia i huli ae ai a kamailio ae la ī ke aikane ia Wahmeomao: "Akahi a maikai ka kaua huakai o keia hele ana aku, ua moe ka mama ame ka ukiuki o ke kaikuaana o kakou. Nolaila, e hele kakou Aole nae kakou e hele ma ke ala loa, i wahi kuamoo okoa ka leakou e hele aku ai a haule ilalo, .i'eiiLi, r.i<; il ilo . kakoi e pii hoomanawanui aku ai a k.i ī .h ii?. r kf! i k a." Nolaila, ua lilo ae la ia Hiiaka ka maka o ke alanui o lakou. Oia no mamua, ao ke aikane aku, ap ke kahu, o PauojDalae ka panina.. Ua kapae ae la o Hiiaka ī ke alaoia hoi ke alanui maa e hele ia ai eka lehulehu, a he wahi moali kuamoo okoa ko lakou nei o ka iho ana aku a haule īlalo o Laupahoehoe kahawai. Ke ike la no paha oe, e ka makamaka heluhelu, i ke kumu o keia lawe ana o Hnaka i keia wahi alahele, oia hoi, aole oia ī makemake e iho aku ma ke alaloa maa mau i ka iiele ia e na kanaka, o ike auanei o Wahineomao ia Pahulu e moe ana malalo oke epu lau akeilea. Ua atio molehulehu iho la ia wa. A hoea lakou nei īlalo, o Laupahoehoe, aole lakou nei i kipa i kauhale kamaaina, ua hoomau aku la no lakou nei ika hele ana. Pu aku la lakou nei ma ke alaloa ma kela aoao o ka pah o Laupahoehoe, ma ka huli Hamakua, a waenakonu pah, e iho mai ana kekahi kaoo (huakai) kanaka. Ike mai la ua huakai nei ia lakou nei, apa mai la ka ninau a kekahi o lakou: "E pouliuli wale ka piina o Laupahoehoe. He huakai ka oukou hele i hea o ka poeleele? Pane aku la: "He huakai ka makou la no 'Hamakua." A ninau aku la hoi o Hiiaka iua poe nei: "A nnhea hoi ka oukou huakai e kupou poo mai'nei?" Aia ka ilina o ka makou huakai i Hilo Waiakea, a mai laila aku makou a Kau, a hoea i Kona. "Alaila, o'Konako oukou one hanau, a he hele maKaikai ae nei ka oukou a hoea i Kohala, a mai laila oukou i h u h hoi mai la? wahi a Hiiaka ī ninau hou- aku ai i ua poe la. Ae mai la nohoi lakou. A ninau mai la kekahi o lakou iaia nei (Hiiaka); Pehea i maopopo ai ia oe no Kona makou, a, he huakai makaikai hoi ka makou i hele ae nei a hoea i Ko•hala?" Hele mai nei no oukou lele mai nei no ke kahoaka o Kailua i ka la'i o Kona, "wahi a Hiiaka i 'pane hoomakeaka aku ai i ua poe nei." Aloha mai la ua poe nei ia lakou nei, a, haawi anu ia nohoi lakou nei iko lakou aloha iua poe nei. Ninau aku la nae o Hiiaka i ua poe la ia manawa: B alu iki iho ana paha oukou i lalo aku nei o Laupahoenoe, a kakahiaka ia pae loa aku* a hoea i Hilo Waiakea?" Hoole mai la ua poe nei. Alaila, pane hou aku la o Hiiaka: Ina pela, ea, a hoea oukou ma kela kapa, alaila, i pii oukou a like-a-like o ke alaloa, e ike iho ana oukou i kekahi kanaka e pili-a-moo ana i ka pohaku. O ka inoa aia kanaka, o Pahululawaianuiokai. Na oukou hoi e hoala īho īaia, o hiamoe naaupo auanei oia i nei po, a hemahema kana paliki ana ika pohaku e waiho ana ma kona alo a kakaa oia ī ka pali. ' Ia wa ninau hoomakeaka mai la kekahi wahine ia Hnaka: He kanaka ui no ia?" "Auhea oe, e kanmau, wahi a Hiiaka i pane aku ai i ua wahine nei, o oe ame a'u kai ike ia mea he ui a he pupuka. Ina no he ui, a hemahema ka hoe ana aiaui i kahi kia loa, aole ia he ui. He maukauka hoe-hewa no īa ui ma ka kaua-elelo ana. He ui nohoi a kai nui ka hoe, alaila he ui lima kai nui no ia, aohe no ia he ui. Aka, he wah'i pupuk.i Ain. r j n, i p.nkau ia mea he kupa ana i ka hoe r k :* - J v pa iki ia, alua ka mapuna, kapoo maikai ka hoe ika mawae ale, he hu'e kolopu ia a i ke kolu oka hoe, he hue-pau ia. Ekolu mapuna 'i ka akau lele ka hoaka o ka lima, hoi ka hoe i ka hema, ekolu makila onou ke kino imua, pili na kuli i na aoao o ka waa alaila, he pupuka ia ma ka maka, he ui nae ika olali ana I waa< 9k ° Kallua kaikamahine kai ike ia ano hoe. Nolaila, o kahi kanaka au i ninau mai la ia'u, a'ole i maopopo īa'u kona ui ma ka hoe waa, aka, be makaukau liwe uid i hiwaia ma na ano apau, w

•\ īho iiku !;i ka h uk.n no l-ilo o Li.up<.ihix':iui.', j.ii -nohoi lakou nei. Ia wa ua kiekie loa ae la-ka mahina oka po o Akua. oke kalae mania oka lani, ua pa-pa iho la ke konane aiai o ka mahma, a he moakaka maikai wale no o UIo o kauhale o Laupahoehoe. Kau lakou nei iluna, īke aku la lakou nei i ka huakai e pii ana ma kela aoao. Oiai lakou nei e nonoho aku ana īluna pono o ke kaulu pali, ike aku la o Hiiaka i ka peah» ana mai o kekahi kanaka 'o loko o ka huakai e pii Ia ma kela aoao. ' Ia wa i olelo mai ai o Wahineomao ia Hiiaka: "E, ke peahi mai la kela kanaka ia kakou." "Ae hoi. Ke ike aku la jniohoi au ike ani peahi mai 0 kela kanaka ia kakou. I hea no la hoi ike alo, ani mai ka peahi. Waiho a lewa ka auwae o Laupahoehoe i ka makani, alaila, peahi mai. Ia manawa, huli aku la keia i Hilo, a ike aku la keia 1 ke aka oke aikane, o Hopoe, e noho ana ma ka puka o ka hale. O kona manawa no ia i paeaea ae ai i keia kau: Kau Helu 37. Na Hiiaka Keia. 1. Ani peahi na hma o Hualalai, 2. Ke kahoaka i Mailehahei, 3. Iho no e ka hau kihopu i" kai o Kona, 4 He alani kea ke kai o Kailua, 5. Aole au elua, hookahi wale no, 6. I ko i ana mai i ola—e— 7. I ola hoi-r— Ika pau ana o keia kau a Hnaka, īa wa i ku ae ae lakou nei a hele aku la Maanei, e ka makamaka heluhelu, e waiho iki kaua i ke kamaiho ana no Hiiaka ma, a e nana ae kaua no ka huakai a ka poe o Kona, e pii la ma kela aoao o ka pali o Laupahoehoe. Oia pu o ua huakai nei a hoea ika aneane ī kē alike -a-like mai lalo mai, a pela nohoi kahi koe aku a hoea iluna hooho ana kekahi wahine "A t —He kanaka keia e moe nei. Eia la ke puliki nei ika pohaku. Oke kanaka paha nei a na wahine i olelo mai nei ia kakou ma kela aoao." Akuakoa aku la lakou nei a ma kahi a ua Pahulu nei e moe ana. Hooho like ae la lakou. "Oiaio no nei kanaka. He keu nohoi ka eepa o nei kanaka. Pane ae la kekahi kanaka: Mea mai ka wahine i loka mai nei īa kakou ma kela pali. o Pahulu ko īa nei moa. Ē hoala kakou iaia nei. 0 ka wahine hoi keia i ninau ai ia Hiiaka, ina paha he kanaka ui o Pahulu, pane mai la oia: "Alia hoi oukou e hoonioni koke iho iaia." E nana ipua aku hoi au i kona mau helehelena. He ui paha, heaha la. 1 ka nana ana īho o ua.wahine nei ia Pahulu e waiho ana ma lea aoao o ka pohaku, ike iho la ia he kanaka hiohiona ponopono iki no ko ua Pahulu nei, alaila, pane ae la ua wahine nei i kona mau hoa: Aole na oukou e hoala oia nei, aka,- na'u no E lilo ana keia kanaka i hoa pupuu anu no'u. Alaila, hoala iho la ua wahme nei īa Pahulu ma ke kahea ana iho a hooluliluli nohoi ma ke kipoohiwi. Ala ae la ua Pahulu nei, a ike ae la he wahine kona mea nana 1 hoala. Manao no ua Pahulu nei o keia no ka wahine i pi' pu mai ai laua mai lalo mai o Laupahoehoe, nmau mai la\ oia: Ua ala ae nei ka oe? Ua lilo nei ninau aua Pahulu nei i mea hoopahaohao i ka noonoo o ka wahine nana oia ī hoala iho, a pela nohoi me ko na hoa oua huakai nei 0 kona. Pane iho la ua wahine nei: He malihini au l a no Kona, a pela me ko'u mau hoahele, eia la maanei. Hele mai nei makou a ike ia oe e hiamoe ana i nei wahi nihinihi au e moe nei, hoala iho nei au ia oe. Aole keia he wahi kupono nou, e ke kane, e hiamoe ai. He pah kaa keia na ka pohaku.' Ika lohe ana o ua Pahulu nei i keia mau oJeb, ua hoomoakaka loa ia ae la kona noonoo, ma ke ano ua hoopauaka wale ia oia e ka wahme i kau ai iluna o kona waa, ka mea hoi i lilo ai kaoa uhu momona. Nolaila, uumi iho la oia i kona hilahila. Nanaaelaoia i ka wahine nana oia i hoala iho, ike ae la ia, Ke miemae i ke kai ka pua o ka hala na hiona e kiei iho ana maluna ona, nolaila, ala ae Ia oia, Mamuli o ke kono a ua Pahulu nei i ka wahine nana oia i hoala a pela hoi me kona mau hoa, ua hoi aku la lakou īlalo o Laupahoehoe, i kona hale. Hoaumoe lakou nei īa po a ao ae, nee ka huakai no Hilo, a, ua oleloia ma keia moolelo, ua hele pu o Pahulu me ua huakai nei i Kona ama kai pohu īke kehau." Ua lilo o Pahulu he lawaia nui no no Kona, a, ua ai alii nohoi ka nohona a kana wahine ma ko laua aina. Maanei e ka makamaka heluhelu, huh ka kaua kamaīho ana no Huaka ma, e hoomaka ani no nae hoi mai keia wahiaku. Ika wahine mahhini o Kona e hoala ana ia Pahulu a e kamaiho īho ana iaia, ke lohe la no o Hiiaka i kana mau olelo i pane iho ai ia Pahulu. _ Ehke me ka olelo ana iho aua wahme tiei, he malihini au mai Kona mai, a pela wale aku. I keia wa a Hiiaka ī lohe mai ai ī keia mau olelo aua wahine la ua kokoke lakou nei e hiki i Ookala. Ua hele aku la nae lakou nei aoiowa iho la īlunaokekahi wahi puu. Huli mai o 1 a nana mai la ia Laupahoehoe, ahuae la kona hoomanao ana no Pahulu, a paeaea wale ae la no la i keia kau Kau Helu 38. Na Hiiaka Keia. 1. Huh haliu liuu alo ia Pahoehoe. 2. Maalo ana ka hoaka hoe a ka iāwaia, J Ii au eku īka la nei ono, 4. Na ka malihini mai lalo mai o Kona, 5. No Kona ke kai opua ī alaniia e ka hau, b. A he pua hau ke aloha, 7. Pahee i ka puu-kolea, 8. Pahee, pakika ke kanaka ke hele, f - O ka paa no a paa ki laau, ro. 0 ke ola ka mea