Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 29, 16 July 1909 — Ha Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi O Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ha Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi O Kanewahineikiaoha

MOKUNA VI. 3 Kawbi>O noho AHA MA WaIKIKI me 'tcon\ mau kihhīna —-Ka ike ANA 0 KaW-ELO I NA KAIKOAAHA Ka noho a sanb a IYAIIINK awa O KaIVE.I,O MiJ KANEWAUINEIJvIA<inA ■Ko t<AWf:r.o kuim'a ana mk ka X.tlA O KA KANAKA ikaika o Kaiīh* KAPI/ — Kp [lAI.AirAT.A NA KAIKUAana 0 Kawbzo a hoi i Kauai—A'o 0 . i\AWEL6 I KE K.VUA ME KAT,OXAikahailaau KOMA MAKI'AUUNOWA -Kb A'o AMA o KaWELO'I KA OIHANA iawa'ia me Maakuakeke—lke o KaW ( EI,O I KA PII.IKIA 0 NA MAKIIA 1 KaŪal—K A 1.00 ANA 0 UIIUMAKAIKA] I ICA MAKAO A KAU'ELO—KA MAKB AXA 0 UIIUMAK.MKAI. , Ia nei,hoi loa mai lalaua i Oahu nei,, iHe mau mapuna hoe no ia o' ka Kawelo awala ana iho i ke kai, hoea laua_ nei i ka lae o Kaena. Kaupe malie mai „la__o Kawelo i ka hoe ana, a hiki pono laua ma kahi i hei ai o Uhumakaikai i kana upena ©ia (o) Ōuini, ia wa i ku ae ai o KawelQ, 'huli aku la ia a olelo aku la ia Maakuakeke i kaoleloana'ku: "E .ku' ana au i kuu pule i lele kahi koena ola e api nei i na maha o Uhumakaikai, kuu hoa "paio. Nolaila, _ e hoi mai oe i kulana: hoe nei a kaua, a, owau aku inalaila." . ;Hōi mai Ia o Maakuakeke ma ka nohona hoe a Kawelo, a hoi aku la hoi ua poo nui nei ma kahi a Maakuakeke i noho ai. Alaila, koo ae la ko Kawelo i*iau lima i kona maū puhaka, a uhāu aku la oia i ka pule, ma ka paha ana nohoi: Paha.22 na Kawelo Kkia. 1 O kahi ka po; alua ka po; 2 Q kolu kapo; o ha ka po 3-, 01ima ka po; o ono ka po; 4 0 hiku, ka po; o walu ka po, 5 0 jwa.'ka po; lele-wale. 6 Ka po kinikini; 7 Ka po lehulehu; 8 Hanau ofyo piipii; 9;Hanau oho ka-Iole; 10 Hanau oho maewaewa; 11 Hanau o Maiswaewa; 12 ;E āla, e ui}3Jpjei aku la oe; 14 Make aku, la oe; 15 Make aku la oe i ke aho ieaālua; ,16 Ike aho kaakolu; /17 X ke aho a kuu kupunawahine; 18 'I hilo ai la e, a la e— 19 E hoi ka ua a ka maka o ka".tehua la e; 20 Hoi ka opua a Kahiki noho; 21 Noho mai eaI ka pau ana o nei pule a Kawelō, o ke lele loa ae la no iā o kahi-koena hanu i koe iloko 0 llhumakaikai. Ua make Joa iho la ia -1 ka pule a Kawelo. , Alaila, hukihuki mai la oia i i'a kupua nei. Hoopili mai la 1 ua i'a nei a pili ma ka aoao o ka waa. ua puka ke poo o ua i'a nei mamua o ka waa, a u'a puehu nohoi ka" hiu mahope. ,Ia wa olelo mai la o Kawelo ia.Maakuakeke. . "Maanei kaua e pae ai me ka luahi a kaua.'-E lawe ana au e hei iaia nei iluna"o ka nuu a'u i -i kukulu ai me kiiu wahi keiki i lea po nei. E pae- kaua ia nei. iE.kali oe ia'u, e Maakuakeke, a hiki i ko'u hoi anamaj." j Alaila, pee laua nei i ka lae o Kaena, O ka luahi a.laua nei i; piiii <u. i upena; o ka —wau - Maakuakeke, e kau_;uTu

HOOULUMAHIEHIE-1-KA-OKI-^AWE-A-PUA-LII.IA-IANA -I-KA-WAI.

iluna o ka waa, hookahi ia alu ■ ana iho a Kawelo, kau i ka a-i, hele ana mai ka ae one aku a kau i ka honua palahalaha. Ia nei, haalele o Kawelo ia Maakuakeke, me ka waa o laua, a pii aku la ia e hei ia Uhumakaikai iluna o ka nuu kuahu ana | i kukulu ai i ka po mamua iho. ; Ua kui-e-e ae la no keia (Kawelo) i ua i'a nei, a hoea i ka* nuu. Oke poo oua i'a nei, kai hoea i ka nun, a o ka pewa hiu hoi, aia no i ka ekolu hapaha o ka loa o ke kuamoo pali i ku ai ka nuu a Kawelo. Poalo iho la o Kawelo i na I pnaka o ua i'a nei a kau īluna o ka pohaku; elua niho o ua uhu nei, hemo iaia nei a kau i ka nuu; o na mahamaha o" ua uhu kupua nei, waiho iluna o ka pa-pa-holahoia. oko ia nei lalau aku la no ia i kekahi pohaku oi—oia no kela ano pohaku apana loloa eikeia aaa i kah i wa, e kakou —moku ka opu o ua i'a ngi, hemo ke ake, a-waiho no iluna o ka papa alana. I ka akoakoa ana o keia mau mea apau o Lia ia nei, o kona amama ae la no ia i kona mau akua A pau kana pule ana, o ke ku'r iho la no ia o ka hekiil, olapa ka uwila, Jsu ka kapuai akua, oia ke anuenue, u'a ka -ua. Iloko no oia mau hoike ana kupaianaha me ke kamahao, o J ko Kawelo lalau iho Ia no ia ike kino' nui weliweli o Uhumakaikai, a hoi aku la ilalo. Ano, e kuu makamaka, heluhelu, makeia wahi, hookuu iki kaua i ke kamailio ana no Kawelo; a e nana ae kaua no ka hoounaia ana mai o na wahi makuakane o Kawelo mai Kauai mai, o ia hoi, o Kawelo ikiakoo ame Kooakapoko, ame aa mahelehele eae he nui. Nolaila,'he mokuna hou keia oka ! kaua nanea, e ka hoa heluhelu,e nee aku nei. MOKONA V.]:\ KA HOOIINAIA ANA " O KAWELOakoo WAI KAOAI MAI- -K'o CXtTA IIAI.AWAI AHA M* . IVAIULAM,V —NA lUA' EHIKU A KAIHIKAI'U—HE WAI Auad KA M4KA ĪUE NO J IQwELO—LOHB 0 KAWELO I KA PIUKIA 0 NA MAKUA :HOOUNTA O KAwKT.O TA KAMEWAHIWIIiIAOHA E Kll I NA. lIaONA I La.mi i K"oe a ka Maku\hukowai.

I ka wa i make ai o Uhumakaikai, elike me ia i hoikeia ae tvei ma ka mokuna i hala, ia wa i hoea mai ai i Oahu'nei o Kaweloikiakoo ame Kooakapoko, no ke kii ana mai iaKawelo. Ua hoounaia mai keia mau wahi kanaka, ekekahionakaikuahine o Kawelo ma. Uaieukui aku la ke kaulana o ka ikaika o Kawelo a puni o Kauai, mai kela huli lau a keia huli lau, mai kela pe'a a keia pe'a, mai na Koolau, a hoeai na pali; a mai na pali mai hoi a hoea i na Kona. Ua hele a lono papa ka aina mai o a o, no ke kok, ka maka'u ole ka wiwo ole • ame ka ikaika o Kaweloleimakua. 0 ke kumu hoi o keia kiiia ana mai o KiweLo; no ke p'ai ana no ia o ka Moi aimoku, oia . o Aikanaka, i na makua o Ka- , welo mai Hanamaulu ae. Ma makua, laweia ae la ka ai ame

ka i'a, ame ko laua mau pono a pau loa, a u-noho wale iho la ' laua, aohe ai. Hookah}' a laua | ai ame ka i'a, o ia ka Uku ame- ; j ka lia o ko laua mau poo- I No laua ka make) hookahi ka j makepu ana o ka laua mau t keiki ame ko laua mau pilikana. E ai ia ana kahi uku hookahi a elua hoi, po ka ia, hoonui aku t la ka helelei ana o ka waimaka. E uwe ana ke ao, uwe ana ka po. I ka holo ana mai a Kaweloikiakoo me Kooakapoko maluna o ka waa mai Hanamaulu mai, 0 ka laua ai o ia au*ana mai o ke kai, he mauuiku ewalu ka nui. Eha uku a kahi; a eha nohoi aku a kahi. Ua lawe pu mai la ma ia holo ana mai ia Kulaniehu, kekahi akua o Kawelo. Oiai ua mau wahi kanaka nei e holo mai ana i ka moana, o ia ka wa a ke alo alii a Kaihikapu 1 hoi mai ai mai Waianae mai a noho ma Waikiki. Ua hoi pu mai la hoi me ua Moi. aimoku nei (o) Oahu, kona poe kona poe 'akamai ika oo ihe, ma-kau,hoi i ke kaa laau ame •na hana koa no apau. A o Kamalama, me Kalaumeki ame Kaeleha na hoa lealea o ua poe koa ikaika iiei o Kaihikapu. Aia mawaena o na koa kaulana 0 Kaihikapu no ke akamai i ka lono rrīaka ihe, o īa o Ka-ulu-iki "Ka-ulu-nui; Ka-ulu-waho; Ka- . ulu-kau-loko; Ka-ulu-iki-a-la'a-la'a; Ka-ulu-a'a-iole ame Ka-ulu -pa-makani. O nei mau ulu apau ehiku he poe akamai loa lakou i ka oo ihe. Aole e hala ka maka o ka ihe a kelft ame keia o lakou i ka pua mauu e luli ana i ka makani. Oiai hoi o Kawelo aia ika lawaia, ua olelo hoomakeaka aku Ia o Kamalama i ua poe ulu nei. "I noho auanei kakou a i hoi mai ke poo nui'a kakou o oukou no auanei apau ehiku, ke pahu i ka oukou mau ihe i ua maka a'a nei." Pane mai la ua ulu ngi a Kaihikapu-a-Kakuhīhewa: "E make paha auanei o welo ia makou? E aho paha, e kuakahi ka o ana oka ihe,Pau hiku aku auanei makou, puai wahi hanu ole oia, He nui launa o'le mai auanei kela o ke kino e hala ai ka maka ihe. E kaakaa no ko makou mau maka a e ku no; a e pili no ko makou mau maka, a e ku no. Ma ka kuakahi makou," Hoole aku la o Kanjalama, • me ka olelo ana 'ku. "He wai auau na ihe a oukou ehiku, me ka na keiki nei, &me na wahi ihe no hoi a makou." "A ua pono, i pane mai ai kekahi ona ulu me ka 'hoomau ana mai nohoj i ke kamailio ana; 1 noho a kakou a i hoj mai ua maka a'a kaikuaana nei ou, alaila, e lele like ana na maka ihe a makou no Kawelo.''

E ka makamaka heluhelu, ke ike ae la oe i keia hiohiona hou e ku nei me ka moakaka ma Waikrki, a i hoikeike ae la hoi ka mea kakau i keia, no ka hoomakaukau ana ia oe e ka mea heluhelu, no na mea e hoea mai ana ma keia hope aku. Nolaila, he waiwai nui ana keia a ka mea kakau moolelo;a mai keia wahi ae,huli hou ka kaua nana ana i hope i na wahi makuakane o Kawelo ma, e au mai la i kg kai o Kaieiewaho. (Aole i pau.) Un makenmko ia na Lala :1 I>au o ka Hni Alolia Lahui, « hole ae e nku-i ko oukou lulu nia ku Kuni I'a ;na ka aoao wa iii M re . D, Al«, mn ka Rumi Helu 9.