Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 4, 28 January 1910 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei IKoi o Kanewahineikiaoha? [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei IKoi o Kanewahineikiaoha?

Ii Koinanavilu ma no hoi e kamailio ana, ua pau l.i La uwiuwi c ma o ka leo o ka īole, a pau ae la no hoi ko liua lohe hou ana 1 na lro o ka īole i ka lwiuwi niai, a meln pu īho mai o a o o ko laua waht e kiai la ia Kawelo A ala loi aku laua a hiki i ke ao ana E ka makamaka heluhelu e huh ae kakou no Aikanaka mn Ou hnmoe hoi ko Aikanaka ma a wehewehe kaino, n t ala nna at la o Kaeleha, a hoala aku la u īa Aikanaki nn, a ah .u h uo hoi lakou a p<iu, īa nana ana ae o lakou ua wehewehe !oa kai ao -jHro-hkoa-sbh-ana Lie, —na—hoolalo koke—a4«>- - Ail nnka no ka liuliu ana īa lakou Ia wa, ua hoomakaukau ilio la lakou no ka pn ana 1 ka heiau, no ka ha-i ana la Kawelu iluna o ka lele A makaukau 110 hoi lakou, o ka m umaama loa ae la no īa la wa, ua hoomaka aku la ka nee ana o ka huakai a ua aln Aikanaka ]a no ka heiau, Oia pii no hoi ka huakai a ua aln Aikanaka. nei me pee kanaka a hoea i ka heiau, e noho mai ana 110 hoi na wahi kuu, oia o Komanaulu ma, a ninau aku la o Aikanaka 1 ua mau wahi kiai nei ana "Heaha ka mea 1 loaa īa olua e Komanaulu ma, ma ka olua kiai ana 1 ka po nei? He mau hoohalua anei kahi?' "Haaha mai auanei kau e ke alii, oia ko aku nei ne hoi maua 1 ka hi'aloa (ala loa), a likelike o ka p>o nei ua ano huh nae hoi ka i'a, lohe ana maua i ka leo o k=i iola i ka uwiuwi ma o a maanei o ka heiau nei, a ma o a maane{ no hoi o kahi o Kawelo e waiho mal la, a kupm*i no ho ka Lo o ka īole ī ke kula, mi oa maanei o maua. Aoh. a maua lohe ana i ka leo o ka iole i ka uwiuwi a ke kupina nui wale ehke me ka maua i lohe au ka po nei e ke alii. Ua hele no hoi maua a elemakule īa Kauai nei, loht ana no hoi maua ī ke kupinai o ka leo iole. No īa lohe 4 maua ī na leo olowalu o ka iole, a hooholo īho la ko maut manao, aia oe a pn mai me na kanaka no ka ha-i ana i« Kawelo īlunao ka lele (heiau), alaiia, hoike aku maua ia oe i ka maua mea o ka lohe ana. A oia īho 1» na«t,ka mea o ka īke ana. Aole hoi he mau hoohalua. I ka lohe ana o Aikanaka, ua noonoo nui iho la oia no keia mau olelo a Komanaulu ma i hoike aku ai imua oq» iaia e noonoo ana, ua pane mai la o Kaeleha i ua o Aikanaka i ka olelo ana mai/oiai, ua lohe pono mai ua o Kaeleha i keta mau olelo a Koinanaulu ma ī hoike aku ai imua o Aikanaka' "E Aikanaka, kuu makuahunowai hoi, ua lohe ae la oe a me a'u ī ka oleio a na kwi i hoonoho īa no ke kiai ana ī ke kino o Kawelo ī ka laua mea ī lohe ai Nolaila e kuu makuahunowai, i hai aku au ia oe i kamea pololei lo'a mai hwhu mal nae hoi oe la'u i ka'u e hoike ai ia oe. Ma ka'u īke a hoomaopopo iho ī ka laua nei mea o ks lohe ana i ka po nei, a laua nei ī hoike mai nei, he mau hoailona īa o ko Kaweio make ole. Aole oia e make ana, ina nooee kuu mukuahunowai e ha-i ana ia Kawelo īluna o ka lele i keia la, e lnki mai ana no ka la o Kawelo e ola ai Oia ī, ua hiki mai la ka puukahala ona i ka. po nei, elike me ka' laua nei ī hoike mai nei kakou, a mamua ae nohoi o ko kakou manao ana e pu mai e ha-i aku la Kawelo ,luna o ka iele," h hoomau aku U ou i ka kamaiho ana"Aohe kela leo lole a laua nei i lohe ai i k a po nei no ha'i aku O ke akua iol(> no la o ua hoahanau nei ou Oiai ld kAt " iatna mau hol k(J ' u uiau pepeiao i ] o h e x ka leo o kt iole īa makou e noho ana i Waikiki, Oahu, e lohe ii) i U ana au i ka 110 uwmwi o ka lole īhma o kaupaku o ka h'UL i makou l noho ana" I ka lohe ana o Aikanaka i ka olelo a-ka hunona, oia o Kaeleha a me ua olelo a na wahi kiai, ua kulou iholake poo o Aikanaka ilalo e noonoo nui ana i na olelo a ka liunona i hoike aku ai id3 d] ame ka mea e pih ana i ke ano o keia ioie, a noonoo pu ae la oia 1 ka mea e pi h ana i ke kmo o Kawelo A liuhu kana kulou ana, ua aea ae kona poo iluna, a mnau mai la ī ka hunona ana ia Kaeleha, A heaha ka kaua mea r hana ai no ke kino o KaweJ° r ' Ua mari;io mdl nei a >J ka hauoli i keia huakm a kaua m(. n-a kanaka i keia kakahiaka nui wale no ka heiau iw, e kau ana la hoi o Kawi_4o Iluna o ka lele, eio ka aole? ! J 0 Kiddn i k\ nukuahunowa ona, ia Aikaanaka "f£ia ko'u manao ro ke kino o Kawelo E waiho no kakou ia,a , ka P a o ke unu, a e hoopouopono hou nae 1 kona kin ° 3 a wa >ho ibo iaia, ala,la ho. aku kakou a oia iho la ko'u manao Pehea ia ia manao o'u e A.ikanaka?'' Lohe no o Aikanaka i k a manao o ka hunona ana, o Kaeleha, kulou iho la no kona poo .lalo, a ] 1U ] 1U lk , ea ae U oia īluna a olelo mai Ia i ka hunona ana "Auhea mai oe e Kaeleha, a hunona no ho, a'u. Aole hoi na knanaka o kaua i auamo mai ī ke kmo 0 Kawelo no ka ha-i ole la o kona kino iluna o ka lele (heuu) aka i au amo nwi na kanaka o kaua i ke kmo o Kawelo no ka ha-i ana aku ho. iluna o kalele elike me ka'u t makemake a 1; no ea ' aole au e hoolohe ana j kou manao e ka hunona " me ka hoomau ana i kana olelo ana "O ko'u ma nao e kii

aku 1 ke kino o Kawelo a lawe mai 1 wahq nei j haii* a ku ai au a pau, a[ha-i aku īaia iluna o ka lele no ka alana ana a.ku na kuu akua " la wa kauoha ae la ua A,kanaka aei i na kanalea no ke kn ana aku i ke kmo o Kawelo a lawe mai i waho mai ka pa mai o ke unu. Pau no keia mau nleb a Aikaoaka i kon» poe kanak» oka eleu aku la no ,a ona kanala, e m „ o Je w ,ib° ana ke °° u " Kaweloleimakua nei imua oua o Aikanaka. A la mauawa, o ka hoomaka ,ho la no ia o ua Āika, naka nei e Wlawe ,ka hana n,a| u „a oke kino o Kawelo, me kepakepa ana ika moa o kona ak ua , a pa u h oi U5 0 1 w """ 0115 akua n e ",' i e ° ° kj ,u,t 'k»»w«.w.«. y ma o a maane, oka heiau, ma ke kula no hoi. aohe :twT na, °' e ° '''° oka iolc a l.ikou e lehe ana U a. la ldla, a p„ ae la ka naka nei, pi, puu Je | a kil 1( , laVi |; '' aUoll ° oua A,l<akomomailaka hopohopo o ka ll!lt / T' » 1.0, i Uu„u ia lote ana'aku .i Aikui ,l, • T'i lole, oka nalo„ a l, ; n0 , a „ " k » m * >k»k» o ka ana tua mau | co nt >, ' " 1,1 ko lakou ,ohe Ika pau ana o'ka , , , Kawelo, ia wa u* I-auoha ae 11 'naluna o ke kino o ike kino o Kawelo a aku' ,i! ' ' 6 hapa ' 3C 1awa,,., 0 ,,kei t „ 14 t "* ** <"«">• kmo o Kawelo, a hapa, j a u /'" .", nd ana ike o Aikanaka, * ha-i u d ku | (1 M '' "y *mt ka mtlltemalt e (heiau) 11 J nc ' iluna o ka lel§ - —-—Aole i pau 'Ke hoopuka Aw i MM It)Atlli aulam Notl<>y ; ka (j nd „ k( . u [(t) '' "" 0 Charley Kahilil hoonaueue ka l J a , Jd ,k h (r J "' | ( '^ Duke nana