Kuokoa Home Rula, Volume VIII, Number 17, 29 April 1910 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII Ka Luaole o ke Kanaka Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i Ka Hala me Ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO KUAIALII

Ka Luaole o ke Kanaka Ui o Ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i Ka Hala me Ka Lehua

Nona k\ Nani Pali ke kua Mahina ke alo—Imi* I KANA IrO MA NA ALE KUALOLOA 0 K \ MOANA —Loaa o Luukia ka Ohia Noho I KA Malu o KA PUA HAHIANA I KAWAI 0 WAILl'A —KA Hl'APAIOLE O TtA IKAIKA—LUKUIA NA KUPUA 0 HAWUI NHI —PiUEIA NV MEa POHIHTHT 0 KONA Hanauna

MOKUNA I Na keia mau huaolelo ī hoohikilele aku 1 ua Kamakahonu la a puoho ae la oaa, eia ka, he moeuhane Ua ala loa ae la oia a lohe ana keia ī ke kani ana mai o ka moa kualua Ia nwnawa, ua hoomakaukau īho la oia no kana huaka' h'ih i kana hanai Oia hoi, ka puaa hiwapaa, nie ka awalau a me ka moalau, a kapalau A i ka makaukau ana o keia mau mea, ua oili aku la ua o Kamakahonu mai kona Mua aku (hale), a hele aku U halawai me kana wahme me Kaiakeakua I kona hoea ana ī ka hale o ka wahine, ua hui īho īa mai~la ka wahine ī ke kane la Kamakahonu "Heaha keia manao niu ou e ke kane o ka hiki ana mai Ja o keia aumoe." la wa, paiie akj la o Kaniakahonu ī ka wahine la Kaiakeakua u l hele mai la hoi paha au e hai aku la oe, e hele ana au e huli i ka moopuna a kaua, a ua hoomakaukau mai nei au ī keia mau mea/oia hoi, he puaa hiwa, awalau' moalau a me ke kapalau, no ka'u huakai huh aku ī ua moo la a kaua, alana aku i keia mau mea " lālāua M e kukakuka ana, ua oili ae la ke keiki o ke kakahuka ("-īokuloa), ia manawa, pane aku la o Kamakahonu i ka i ana aku E haalele au ia oe e ka wahine, e hele au e huh i ka hapuu a kaua, maha o loaa aku īa'u ehke me ka hoike a ke akua la u ī keia po A e noho no hoi oe, a mai lele ae ka oih " Ua ae aku la o Kaiakeakua i keia mau olelo a kana kane. Ia wa, kaha aku Ia oia hele ma kona kuamoo no ka huli ana ī ka moopuna Nolaīla, e ka mea heluhelu. e ae māi e waiho iho kakou īa Kamakahonu maanei, oiai oia, 'e kuoe ana i ke a]a me ka waimaka," a e huh hou ae kakou a nana aku no ka elele lawe kauoha a Kamahu a me Kaawaloakana wahme, oiahoi, o Kahaluu Oiai o Keauhou a me Kailua i u hoi aku ai e hooluolu īluna o ka au'a moena o ka papae kapu o Nuumealani, ua kii īa aku Ia o Kahaluu, ke kaikuahine o Kainahu, a ku ana imua o laua me ka nm 0 ka hanu, a ninau ma/la oia imua o ke kaikunane ia Kainahu^ "Heaha ka makemake o ke kaikunane haku o Kahaluu ī hoounaia ae nei e.hiki mai imua ou e Kamaliu " Oiai o Kahaluu e ku Ia imua o Kainahu ma, ame kana mau olelo no hoi lolelo aku ai ia laua. Ia manawa, ua pane aku la o Kamahu i ke kaikuahine i ka olelo ana aku "Ua hoouna aku nei au e kh aku la oe ehele mai, a oia oe x hiki mai la. Nolaila, eia ka manao. Ua make, make au ia oe e kuu kaikuahine aloha, e pn īuka no kahi o na alu, ī o Kona ma la, e hai aku oe ia ]au ci , ua hoao ke kamaaliiwahuie i ke kane, a eia ae la ke moe pu ma. nei me ko maua ae ole. Aole no i loaa la maua ka inoa o keia keiki kanaka ui E lohe e kua e pono ai, o hiuhu mju auanei laua no maua A ninau pu aku oe, heaha U ko laua manao no keu mei A lohe oe i ka huaolelo mai ko laua waha ma>, oia kau e hoi mai a hoike īa maua, nolaila ua lohe aku la oe i ka manao." ' Pau no hoi keia mau olelo a Kamaliu imua o ke kaikuahine, ua ae aku la no hoi ua Kahaluu nei Puka no ka huaolelu ae mai ka waha ak u o ua Kahaluu ne< ; o kona kaha akula no la P i, no kah. o na alu, no uka o ka waonahe e me ka holo ana I keia holo ana o ua o Kahaluu ke helu h ka manea o aa kap Uai wawae o ua k a ,kuahine ne, 0 Kainaliu, wh ka o-kai o ka l epo mahope o ke kua aole 1 erno īho, hoea ana no hoi keia imua o Kona ma, ua helo aku la ka La a o na kukuna i ka ilikai ' k la 3 hoea aku ai no kal » o na alu, ua p A nui la ka 0 kdiiea °haoha o ke alnwahme o Hualalai He—nuj. 0 oe roai Ja ja, mama wale t A komo keia aloko o ka haL, a kuu no ho. ka nae oia dku » la wa 1 mna » mai a» o Hualalai )a Kahaluu Heaha ka huaolelo mai ke aio ma, ou mau kaikuaana haku o ka pnna mai o ka Ioa." 1< He huaolelo no » wahi a Kihaluu, a hoo nau aku la 1 kana olelo ana "E htki wi l e mju auaoe. ho, , mu4 o olua e na haku, ina aohe olelo I{ e Qklo nui d kaunidha no ho] ka u o ka Iawe ana mai la, a lohe aku no oe " "Ol ana, haina mai," wahi a Hualalai. Ia manawa, hai aku U no ho! o Kahaluu i na me a a me na mea ! olelo ia aku laia mai a Ka.nalm a ku I ka lohe ana o UuaUUi . keu mau olelo ma. l<a wah i

aku o Kahaluu, ua kuloū īho Ia oia īlalo a na ka waimaka no e hele. Uwe īho la oia a pau, ua ea ae la kona poo iluna, a kau mai la kona mau maka aloha keiki maluna o Kahaluu a ninau liou mai Ia "Pehea ke a.no oke kane aka hanai a oukou? He kanaka ui no?" Ua pane aku la o Kahaluu "He ninau mai auanei kau īa'u a ua maopooo īa'u. Aohe wahi lihi launa mai o'u, a na ko'u ku īa ana anei, akahi no a maopopa m'u, eia ka, ua loaa ka hoa oke aluwahine opio Aia la ua hoao Oia ka'u . pii mai la, wa ka hoouna a knnane la'u, e hai mai īka lono īa olua ī na alu halu o makou, no keia poino o ke ali.wahme " Ia Kahaluu e olelo la, ua hoomaopopo mai la no o Hualalai 1 na olelo a pau a Kahaluu ī hoike aku ai īaia, a na īa m< a i kono mai ī ko Hualalai manao e hoouna aku ī keia lono la Kona, kana alukane. la»wa,I a»wa, hoouna aku la o Hualalai ī ka elele a hoike aku ī ka lono ia Kona, oiai, aia no o Kona ī ka Mua (hale) kahi ī noho ai nie na kahuna e hoomakaukau ana e ma-ma ka awa, īa manawa ī hiki aku ai ka elele a īke mai la o Kona a me na kahuna ī ka hoea ana aku o ka elele, ua ninau mai la o Kona 1 ua wahi elele nei, "Ka huaolelo a ke aliiwahme i ka waha huama mai " "Ua makemake ke ahiwahine o Hualalai e ike la oe e ke aln mamua o ka pama ai ana o ke aln," w ihi a kahi elele Ia lohe ana o Kona i ka manao o Hualalai inai kahi elele aku, ua ku ae la oia a hele aku la no ka halau o kana wahine I ka hiki ana o Kona imua o kana aluwahine, on o Hualalai, ua ninau aku la oia ī ua aluwahme nei ana: "Heaha ka manao o kuu alnwahine haku i hoouna ae nei ī ka elele?" Ia maaawa, ua hoike aku la o Hualulai ī na olelo a pau ana i lohe ai mai a Kahaluu aku, e pih ana no ka laua kaikamahine no Keauhou. Ia lohe ana o Kona i na olelo a pau mai kana alnwahine aku e pili ana no ka laua hapuu ahi, no Keauhou, ua pane mai la oia i ka huaolelo o ka lea "Ka-hu-hu, heaha iho la auanei hoi ka liewa o ke kane! Kahaha, he nani no la ua īmi aku ia no ke alnwahine opio 1 hoa nona, ua hiki aku la no He kane hanai nalo auanei hoi kekahi, malia paha hoi, he hina no hoi kah, puniauu, kahi lau ama'u, a he hohonu no hoi kahi lua o ka lau uwala a me kahi huh kalo, ola no hoi na kahu hanai o ke kamaalnwahme a kaua " I ka lohe ana o Hualalai ī ka manao o kana kane, ua hoapono iho la no oia no ka hoao ana o ka laua kaikama. hine 1 ke kane, a ulu ae la kona noonoo no ka Kamakahonu ma hanai, īa wa oia i pane aku ai ī kana kane īa Kona "Aole ae la hoi o keia e kuU kane, ua maopopo ae la no keia hapuu kaua, ua hlo aku Ja no i ke kokoia a ka makemake, nolaila, e hoouna aku oe 1 elele ! kahi o Kamakahonu ma e ninau ai, pahea la ka laua hanai " Ua a_e aku la o Kona i nei mau olelo a kana wahine a Hualalai, me ka oielo ana aku īaia "E hoi ae au e mnau ī na kahuna, a e hai pu aku no hoi ia Kihiloa ka elde, e īho no kai e ike ai ia Kamakahonu ma," Me keia mau olelo a ua Kona nei, ua huh hoi aku la oia no kona Mua (hale) e halawai me na kahuna a me ka elele, laia 1 hiki aku ai \ kona Mua, ua hui aku la oia me na'ln, na kahuna a me na kilo, e kali mai ana ko lakou pama a me ko lakou papaia awa ana, o ka hoi aku o ke ahi laia no a noho īho, o ka hoeu koke mai la no la o na kahu aipuupuu ī ka hoomakaukau ī na mea ai oia po, a mamua o ko lakou ai ana i na mea o luna o ka papa-aina i hoomakaukauia, ua olelo aku la o Kona nnua o na kahuna me na kilo Auhea oukou e a'u mau kahona, ame na kilo 'o'u, o ka olelo aku no hoi ka'u, o ka hoolohe mai hoi ka oukou ī ka manao e hoike la aku ana īmua o oukou A oia keia Ua hoao ke al.iwahme opio, a kaikama hinealn hoi a Kona nei a laua o Hiulalai ī ke kane." I ka lohe ana o na kahuna a me na kilo, ua lilo īa he mea pahaohao no na kahuna Ia wa, ua huh īho la na kī~ huna i ko lakou īke, mamuh o ko lakou nmau ana imua o Kane laua o Kanaioa, Ua huii hke na kahuna kilo Owai Ia nei kane a kealnwahine—nohea mai la ke Kama, oia hele no hoi ka huh a ku na punohu ku-lua īmua o iakou, īa wa, hul, mai la ua poe kahun-a nei a olelo mai la, . ke alu īa Kona. "Auheaoe e ke aln, o ka makou hoike imua ou ao ke kane a ke ahiwahme opio i hoao ai, aole ia ī hemo ac mai ka piko aku oke ahi Oiai, ke hoike mai nei na kahoaka, naouii nui ka po mai, ke kui nei ka hekih, ke ne-i rei ke olai, ke olapa nei ka uwiia, a ke k iht> nei ki wai, o kua mau hoike la a pau i ke akua īmua o inakou na 'kiio, n'a kahuna He ouli keia e hoike ma, ana, l,v aln nu, ke kane ake aluwahine opio, he n'iaupio, kapu, alu wela, he pulapula na Kane laua o K naloa, a nau n» eke alii, na ka mea e " Aolu , pau Ke īke la nei o Hoku Helly, (Hoku Welowelo) i kew mau kakahikaka, ma Ua hoia 4 o ka wanaao ma ka manawa e kiekie pono ae ai o Hoku Loa nialuna ae o na mauna, ia wa e īke ia aku ,u ua Hoku la ma ka atwo hema o Hoku Loa Ki ia na lono j,a ,ke kilo lioku o keia mau kakahiaka c kilo nei rn( j ka lakou naau ohe maka-lua.