Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 21, 26 May 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii

Olelo hoakaka He akua la, he akua, He akua na'hi o Kona, Ua na'hi o-Krna i keia inau oleto~a 1 elua a Keiwemauhili i hoopuka mai a-, he kukalo kaua maoli no Aka, ua noko pu īho la no nae ua poe nei o Kqna me ke ekemu ok, aia īloko o lakou kahi i nalu wale ai ka manao inaina I kekahi la ae, a m\ ke ahiahi o ua la 'la, ua'hoihona aku la ke kino wailua o ke ahi maloko o Hale-o-Keawe A ma keia ahiahi i malamaia ai he aha papai-awa rna īa wahi, no ka hoomaemae ana i aa'lH ame na kanaka mamuli o ka oihana pikai-ku a kai-kala no hoi, ī hiki ai 'hi ke noho iho me ka maemae Ma ia ahiahi, *ia hoea aku la o Kamehameha malaila oiai ua hui mua la aku la īaia ka lohe no ka wa e hoea i mai ai ke kino o Kalaniopuu no na Kona. [ A oiai līe po ia no ka papai-awa ana, niHaila, ua laI welawe īho la no ota īka oihana i loaa īaia ma kona ano t oia ke kiai i hooihia mai ai oke akua na'i aupuni o K<i!a--j niopuu, a oia no hoi ke kahu malama īna kapu ona kei- [ au. Ua mama ihq ]a o Kamehameha t awa no Kiwalao | Ika makaujkau ana oka a kukuluna mai la na po'i | wai-ptma-ame na po'i wai-ol'ena. | Ua hookomoia iloko o keia mau po'i na lau m.auu mahiki , ame na lau mauu Nawāhineikapumekaa. A o ka wai a Kamehameha i hōka ai i ko laua apu awa, Qia no ka nm-leo ame ka wai o ke ko o Pnhonua I O ka-wai mua, no ka apu awa o Kiwalao, a oka wai | elua no Kamehamehaaa. O-ke-kolu-o ka vjlci kii 'apu awa e molia aku at ī ke akua īa Kukaihmoku. oka wai oia apu, oia ka wai o Ica niu-hiWa, ona niu a Lamaikahiki, a mai Wailua, Kauai, i laweia mai ai la wai. Kahee īho fa o Kamehameha a ku ka awa Uoko o kela ame keia apu, a lalau aku la oia ī ka apu awa oke akua, a hahau aku Ia oia j ke»a pule "Eia ka awa o ke akua, Hq awa lani wale no, He ai no kekamaiki Inu -akn I ka awa a lau lau-lani, 1 ka awa a Kane i kanu ai ī Kahiki, A uiu, a lau, #oo no ī Kahiki, A ka ia ae la, a mamaia i ka waha, Ku ī ke kahee ī ka apu, 0 Hoakaailani ka aina ola, la kim akua, Ia oe hoi.e ua ola hoi, Eia lee k'ai-ku, ke kai kala, ke kai ola, Ke kai pupule, ke kaihehena, kai ulala, Kaī aumakua, kai nuu, kai e-a, Kai po'i, kai inaina, kai pilialku—e, Ua puni, Ua pum hoi na moku i ke kai, I 0 Kawaieli a ke koena o Keaumiki o Keauka, Au-ka īho, au-ka a—e, Ika ale—ī i ka ale moe y I ka ale hākoikoi —6, I Kahiki, 0 Kalani--a-Kah:ks, A hiki a nei a make, Ia oe la e Lono, Ia Kim—ke—kala, la Le'no ī ka weke, Ia Kaneikapohakaa, Hokaaha mai i ke alo o ka moku, Eia ka awa, Ia Kauehoalani, huli mai ko ka lani, la Kanehulihonua, huh mai ko kahonua, la Kanehuhko'a, huli mai ko ke ko'a aina ame ke ko ; a kai, ia Kaneikawaieola, huli mai ko ke kai ameka wai Ia Kaneikapohakaa, ke hooko aku nei au ,ka awa, j la Lono makua, pau loa na aumakua ame ke akua' i Hele wale o ke ala loa, ' Ua noa ka awā, | hoi ke kapu a na pae nihoo oukou, \mana Ua noa ka awa." Haawi aku la o Kamahameha ika apu awa ia Kiwalao. Lalauma, la o Kiwalao , kona apu awa. » KaaWl aku la , kekahl hoaloha ona la K,j,k„ipua Kona moa, ka moopuna a Kalakauehu o Maui. Ia wa i ,ke aku a, &sK e kuhaup,o , ke.a haaw, ana o Kiwalao i kona apu aw a ta Kuikuipua. e knn. nn , a , paiakuauuaapu awa nei ma ka ua al.i ' a 0 Maui.

la loaa ana no o ua apu awa nei 1 ke pai '<{ Kekuhaulele luiu ana i kahi- T e; aokawano īa p Kekuhaupio i olelo aku-ai me ka māka'u ole ame ka wi\vo ole no hoi īmua e^Kawalao, <( Ua hewa oe o'olua, e na'Lu no laua ka aina anne ke akua, oia keia hana ana īho la au, oiai ua lohe pono no oe eke alu ina olelo a ko makuakane mai e moe mai la.'' "O oe hookahi ka haku maluna ae o kou pokn nei ma keia kukina hana ana 1 lawelawe īho la ma ka oihana pule kum ola. 0 kou kaikaina nei no kou kanalea ma ke ano he kahuna nui. Oka ai ana i haawi aku la īa oe eke aln, nou īho ia, aole no kekahi mea e ae. "NoUUa, ua hewa oe." Ia pau an'ā'no.o keia kamailio ana a Kekuluaipio, o kona pai kokfe aku la no ia ia Kamehameha "Eu' E hoi!]" 0 ke ku koke ae U no ia o Kamehameha iiuna a hoi pelolei aku Ia a ku iluna o ka waa, a huli hoi aku la no Kaupulehu. A hala o Kameh imeha ma, īa wa ī haualaoa ae ai na hauwalawaUau ana ana'injmenapoe ai-alo o ke alii ka Moi Kiwalao. Ia wa ī huh mai ai o Kea\verrauhih a pane mai la īmua o kana alu, o ui o Kiwalao. "Hewa la'" Eia nae aole 1 ekemu aku o Knvalao. Ia wa koke no i hoeu ae at kekahi mau ala e hoi no ko laua wahi, oia hoi na Keoua o Kau, apela no hoi me Kaleipaiahala. Ua hoeu ae la no hoi nei aln e hoi no ke one o Kulahikaa, i ke kai hawanawana o Kawaihae E ka mea heluhelu, ma keu wahi oka moolelo ake Kuokoa Some Rula i hoike aku ka mea kakau, ua kulike keia mau mea i hoikeia ae la me kekahi mau mea . hoike la e Abarahama Fernkndez maloko o kana BuUe~2, "Ka Lahai Poluneaia," ma ka apao 302 a hoea īka 307. A i mea. hoi e nalowale ole ai keia mau mea i hoike ia mai e Abarahama Fertiandez mai na hoomanao ana aku ana Hawau e ola nei i keia wa, apela no hoi na Hawaii o keia, mua aku, he mea j.cno no 1 ka rnea kakau ke hookomo iho ī ua niau mea ia a Abarahamn Fernande z i hoike mai ai, oiai hoi, ke nalowale loa aku nei keia buke waiwai a īa kanaka kakau muolelo kaulana o Hawaii nei. A eia tho na mea i hoikeui mai e ua kaaaka ala, a na ka lehulehu ia e hoohahke i kela mau mea ma ko na mea ī haikeia ae nei, e komo pu ana ho\ ma ke\a mahele kekahi mau mea ano nui i loaa īaia mailoko mai o kekahi bake kakau h ma oka moolelo o Kameha rae ha i loaa i ka mea kakau. A 1 kupono hot ke komo ma keia wahi, a nau ia e ka e hoopaiike ae ma na mea ī hoike mua ia ae _ nai, ka i lnai i-ka mea kakau mai-^ee-kuauhau mai a S. L. Peleiholani Ualohemuaaku la na'lu o Kona, e Wiona aku aaa ke kupapau o Kalamopuu i ka hooiima kupap&u ma Hale-o-Keawe ī Honaunau A no keia mea, ua ulu mai ka manao okoa o kekain poe alu o Kona e haawi ī ke aupuni ia A o Kekuhaupio, he ain oia ma kekahi kulana ona a he kahuna makekahi kulana, a he koa no hoi ma kekahi kulana ona, k° na ano aln, ua nohe ai kalana no oia i Keei A mamuh o keia maoao i ulu aeai na'lu o Kona noka haawi tke aupum ia Kamehameha. Nolaila, ua ku aku la o Kekuhaupio īa Kamehameha, oiai aia oia ma Kohala kahi i noho ai ta manawa Ika hiki ana aku o Kekuhaupio Kapanaia, ma Halawa ? Kohala, e auau *na o Kamehameha me Kaleimamahu wahme. Ika lohe ana o Kamehameha ua pae mai la ka waa o Kekuhaupio Uaila, ia wa 1 akoakoa ae ai lakou maloko 0 m»«[ka hale keia o ma ke ano oka nohofia home kahiko o Hawau nei. \ Ia wa i oielo mai ai o /Vekuhaupio ī kana-'hanai ia Kamehameha, penei; "Ua ike iho nei au la oe e ke aln, ua hlo de i ka lealea me ka wahine, he hana waiwai ole ia, hookahi no bana waiwai, eia ke koa e ku ai i ke aupuni, ke mea loaa wale Ho ia oka wahme, oia no oe o ke kane me he laau Makalei la. Oka haipule ike akua, oia ka mea eka ai 1 ka moku. Nolaila, i kii mai la au īa oe e hoi kakou i Kona e nooo pu ai me na makua ou. ' A i ae mai lakou ehke me ko'u manao, alaila, o ko kakou pnno no īa, no ka mea, ua lohe la mai e hiki mai ana ko kaikuaana haku me ke kupapau oka makuakane o olua i £ona. Tna no hoi he pono ko kaikuaana, alaila, pono no ko kākou Qoho aaa, aka, i hewa ka hana a ko kaikuaana, alaila, aia ka ama ma ka ikaika. ,Ia wa pane aku la no hoi o Kamehameha: Ae ua pono kau i olelo mai la. E hoi i 0 kakou i Kona, anoai o hiki mai ke aln me ke kupapau, a e noho aku ana au me oukou apau, aole hoi kakou e otelo ia maiie poelokoino. Nolaila, haalele iho la o Kamehameha ia Kohala a bolo aku Ia ina na waa a pae aku la ma Kekaha, a ma'ia wa e tjoho aqa 'o Kameeiamoku ma Kaupulehu, a ma Kiholo hoi o Kamanawa ma kajii i noho ai. Ano e ka makamaka heluhelu, ma kela vabi e huli ae ai kaua a uana aku j ka laweia ana, mai o ke kino kupapau o.ka Mm Kalaniopuu mai Kau mai, no Kona ' Makaukau iho la ka hoihoi ana o na Kona, alaila, kau ka tnoi hooilma maluna o kona wai kaulua. O na waa kaulua no hoi o ke kupapau ame na auwaa _no hoi n na_iiLame^_na^4canaka r - a- holo mai la iakou no Houomahno, ma Kona He>na. Aole i pau.