Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 33, 18 August 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii ne KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA Ka Hi'apaiole ma na ahua Kaua o Hawaii Olelo hoakaka [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii ne

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ka Hi'apaiole ma na ahua Kaua o Hawaii

Olelo hoakaka

X keia noo .ma n\ai o Kameameha uo loko o ka ulu » Honokawailani mo kona m;imolaiin, <iem 110 kon,a mau koa ee uhai aku nei mahope oua, nai ke lohe ala no iu i k.i nakeee, ka hglulu a me ka oweowe nahope aku ona, aka, pa ana eekahi kahea mahope ona "E kalam—el E akahele aaha ka holo. Ia huli ana mai o Kaniehameha ī hope tke mai la oia mej ka piha pahaohao nut īa Kahuswa ame kekahi heluna nui o aa koa o Maui a me ko Keawemauhih mau koa, aole hoi o eona mau koa ponoi Ia Wa i īke īho m oia, ua oki ouia oi.i mai kona mamaka <aua mai a me kona poe koa io hoi. Eia 03a ke ku nei īmua .» na koa huna mai Maui mai ame ko Hito } a o ke aiakai o ua poe lei o Kahuew a, a oia no hoi ka nea 1 kahea aku īa Kamehameia elike me u i hoikeia ae la naluna. No keia mau huaolelo i puka aku mai nei kanaka aku, ua pii ie la ka inama wela iloko ona a. hoohuh pono mai la oia i kona alo me ka makaukau e paio mai. ia Kahuewa ma. Uapaaaela oia ī kana īhe .ma kona lima a om mai la oia ij kona kulana me ka haka pono anā mai o kona mau onohi maka me ka ikaika. Ua oleloia, ua like ka a ame ka wela ona onohi maka oua Paiea nei me ke ahi I kela wa i unu ae ai o Kahuewi i ikoi a kiola mai la maluna o Kamehameha.

He hu ana na ka makaai lele ana ua ikoi nei, aka, ua loaa .mai la ua ikoi aei i ka paleaa laau īhe a Kamehameha, a b.ihia ae le ua īkoi nei 1 ua laau iheU. oko Kamehameha wa ja i huki aku ai i kana laau ihe me lie huki ana la na ke kanakdv 'lawa'ia aku ona Konaj a huki puia aku la o Kahuewa a waiho ana malalo pono o na wawae o ua Paiea nei, a anehe īno la oia e pahu i kana ihe ma ka opu o ua koa nei o Maui, o ia ka wa i paa aku al kona mau limpi īa' Kauanoanoa, kekahi koa a kahu, ponoi ao hoi o Keawemauhih, a pane mai la.

"E kalaai—et Ui make īho la no ke kanaka, huli aku kaua »io ka mea, aohe pono i koe o hope. Ua hili a ua pa ke kaua i na ioa o Maui. A o oe hookahi wale no keia e kalani. ]Sld ko hoahanau i hoouna mai net euhai mai a loaa os e ke aln a ofm>i aku|a oe i kai o Keaau. i Aia ilaila ko hoahanau o Ks ,-jgkahik Q na kahi ī kah ai nou ,a me he mea aia ua hoouna aku txp e kii ia makuakane o olua' ia Keeaumoku e pae mai kona iuka nei o Keaau. Eia ka olelp a ko hoahanau. Aohe keia he kaua, e ku ai i ka moku. Ei' "akuimua ke kaua." Ua ike iho la o i ka pololei o ka olelo a nKauaAoanoa, a mai ia oia i ka manao o ua kahu uei o Ke awemauWi. X KeU wa i huli

iinai ai o Kauanonnoa olelo |mai la i na koa o Maiu a me ko nun koa no hoi e aku ana "EL. 0 oukau ap:i«, -e_haL aku oukou i hope! Eia malalo 0 ko'u malu ke ahi. A na'u e lawe ī ke ahi a loaa aku ka hoahanau o Keawekahikona Alaila, o ko Kauanoanoa pai aku la no ia ike alii īa Kamehamehi. E hoi leauae kalam " I nei wa hoi, i k:lou iho ai o Knmehameha a lalau iho Ia la Kahuewa a loaa ma ka lima a hapai ae la īaia iluna me ka olelo ana tho "Inu, a kaua ī ka wai o Iao'" j Oko Kamehameha ma hele ! mai la no īa maloko aku o Ka- | lamakuapuu, ma kai o Paieie a [hoeaikaio Keaau. Ilaila hui īho la oia me ka hoahanau o Ke 1 awekahikona.

Ike iho laua, apau ka ike ana hoeu ae la no o Kamehameha e hele, aka, ua au'a aku k o Kea wekahikena i ua Paiea nei e noho, aka, ua hoole mai la o Kamehameha me ka olelo ana aku i ka hoahanau"

u Aole au e noho me oe. Ua auau iho la no au ī ka ua awa o ko ama E hoi no au He wai auanei keia a'u i auau mai nei, he wai no ka make."

Mamuli o keia mau huaolelo wai-a-ka-make a Kamehameha i hoopuka ae ai i kapai īa ai rkela ohia e pili' pu ana me [ Honokawailam, o Kawaimake. ! "Pela iho la ka hele, e ka |hoahanau, aia a hoea mai ke ka naka i aku nei i ka makuakaneo kaua ja Keeaumoku," wahi a Keawekahikona i pane mm ai Aole no hoi i huliu īho, hoea mai ana ka elele i hoounaia ai e kn ia Keeaumoku, a hoike mii la, ua pae mai la ka waa o ua aln nei. Ua hele aku la o Kamehanieha a me Keawekahikona a hoea i kahi e lana mai ana na kaulua o Keeaumoku a kau aku la o Kamehameha. Alaila, hoi mai la o Keeaumoku a me keali a me na auwaa kaua a pae i Laupahoehoe. Maanei e ka makamaka heluhelu 6 kamailio ai Uaua no na la elua amena poe eiua o ke kaua ana o na koa o Kamehameha me na koa o Hilo. I ke»a mau kaua ana t ua ike hou ia no ke koa lua ole a oie ka īkaika o Kamehameha, oiai ua hke oia me ka puhi pakelo e olali ana mawaen*- o nakoa o Hilo, Iluna no ke kanaka make v aohe nao ai i ka papaa. Elua ekolu, eha, a elima ihe e lele mai īmua ona i ka wa hookahi e lilo ana ia mau īhe leiulehu t meapalepale wale īa noeua 1 Paiea nei me kana ihe kaulanai I kekahi wa e lele makawalu mai ana maluna ona, mamua pono mai—ma na aoao mai e maalo mai ana—-aka, he pale ana na ka lau o ka lima—he ekeu aha ae hoi na ke kipoohiwi— he ue aoao ana na ke kino he hanai ana aku na ka uaiauma imua — ua Juo ia tnan ma-

kawalu »he i wai auau na ua Ua'i Aupuni neu E nana ana o ma kahi lo.i o ke kaua a ko Hilo poe e hoouka mai |na i kona mau koa, oia kaha wahi e lele aku ai a hoomaka aku la Ike k<iu,i nre ka ikaika iaunt ole. E lele ana oia m<\ kela a me keia wahi ana e ike ua o-pa puia mai kona mau koa. A nr> keta mau hana aiwaiwa a Kamehnmeha i paa ai ke kaua no elua la a me tu po elua He o'aio no nae, he nui no na kia o kona aoao i nuke ma keia kaua «uu,!T ua oi ,iku ūae ka make o koa o Uila, a o ka nut kiniki m ioli xia o Hilo, loaa ai tu htopaltipaluia ana o ua koa o ua Na'i Aupuni nei.

Ike kolu o k.\ U o ka lele kaua ana, oia ka wa ī lele m,n aī o KahahawaF a a me na ko.i o Maui, ua komo hou o īloko o keia kau

I kela w<i i ike ai o Kameha- | meha i na o ke kaua o keia a*ao nn! e pu ana ma luna o kela aoao a me ke 'a aoai o kona miu ko>, a iho la o Kamehameha, he kaua hoopuni ka Kahahawai a ms na mamaka kaua o Hilo e nee nei, nolaila, ua haawi ae la oia. \ ke kauoha i konn ma>j niim ika kauap:nat e nee hjpa lakia, a e hoikoikoi t na koa e nee aria ma na welau e hoi īka huna paa oke kaua, a e loia hoi īa lakou ke kulana hoonohonoho kaua hou.

Aka, i keia hooko ana aku a kona mau mamaka kaua ī keia kauoha, e nee hoi a hope elike hoi me īa i noike ia ae nei, o ka puni koke ae ta no ia o ka aoao mauka i na koa o Maui a me n.a ko o Hiio, a okt pu'"a aku la o Kamehameha mai kona poe koa aku, ao ia ka oleioia ana e rta , poe haku moolelo, ua hee o Kamehameha me kona poe koa, a ua holo hoi oia, eiike me kela manao kuhihewa o Kahuewa i kahea aku ai īa Kamehameha. "E kalam—e! E akahele paha ka holo ana."

Oka nee ana o Kamehameha elike me kana i manao no ka hoonohonoho hou ana ī kona poe koa, a malalo hoi o kekahi mau uha 1 īke mua oleia, ahe uha no hoi 1 īke mau ia ma na hoonee kaua ana a kekahi mau | Kenerala o Europa a, me AmeI rika 1 aa au kaua \ kaa hope ae, ua oki puia o Kamehameha mai kona poe aku elike me ka mea 1 hoikeia ae nei, a ua kapaia keja emi hope o Kamehameha no ke kukulu i kuluna hou ao ke kaua ma kona goao e na enemi o Ka mehameha, heholo arta ia ona.

E nana oe e ka makamaka heluheiu t ka moolelo i hoikeia! ae la, ma ka wa a Kamehameha i lohe ai i kona kahea ia ana aku no ka holo ana, ua huU koke mai la oia i hope a ike mai: la ia Kahuewa me na koa o! Maui a me fco Keawemauhili mau koa no hoi, ua aa ma: la no.hoi oia e paio la lakou, a o ke kanaka hai nana i hoojauka aku i ka huaoielo "holo," maho-

pe aku ona, ug. gneane loa oia e iilo i moe pvi,u ao o]eio, a 1 ole wale no ke ka-ua ana'ky a j£auanoanoa ina ipe J«a Jee? aloha, koe ai kopa ela.