Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 52, 29 December 1911 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona k\ Nani, Pali kk Kua Mahina kk ai o—lmi ] KANA IVO MA NA AI.K KI'ALOLOA 0 KA MO\N V—LOAA 0 KIA KA OHIA NOUO 1 KA MaLU 0 KA Pt),\ HAULANA I k\ WAI o Waii.ll.\—ka Hi'apaiolk o kuia NA Kunu o Hawail nki—Hupia mka Pohi lUHI Ō KON\ HANAUNA.

Kuhi aku la kon:i mau luna imua, a na kona hma ke kuhi, ua huli hke aku la o Apua tn.\ a nana, a ike 10 aku U i ka laau palau a me ka malo puakai e ku mai ana maluna o ka pajk>haku e komo aku ai īloko o ka halau, Holo koke aku la o Moeawakea makahi o ka laau palau e ku ma\ ana me ka manao e huki ae a lawe mai e hoikeike īmua 0 Apua nn, a laia i manao ai he haaa maiUhi īa' an\ e h\na ai, eu nie, mimua o kona manao ana e hamo wale mai ana ua laau palau net. a uta ī lahu aku ai e huki mai, īke īho la oia 1 ka hemo ole, hoonioni ae la oia \ ua laau palau nei, he ole nae ka hemo mai, oi noke o Moea\vakea t kahuki me kona ikaika npau, ou mau no ka paa o ua laau palau nei īloko o ka pohaku, a no ka. hemo ole, ua kahea okoa aku Ia oia īa Keaiakomo & hele mai e kokua īaia. la hoao ana īho keta ī ko laua wahi īkaikai huki a pau ke aho, aohe he naue a on'oni ae hoi, he ole loa no, a no ka hemo ole ae o ua laau palau nei, ua haalele okoa iho la laua Hot aku la o Kaleikomo a noke nui la i ke kamailio, a uo ka nunui ioa o ko laleou mau leo, ua hkle m«i la o Keakakilohi e papa īa lakou me ke kipaku ana mai la lakou e hoi no ko lakou mau wahi, a aia a ahiahi hele hou mai, oia kona e ao aj ī ka moopuna ma na mea kaua, Ia lakou i hiki ai no kauhale, ua nmau aku la o Apua ia Moe awakea "Aole anei oe ī ku|nhewa o kau laau kela? A heaha na ho ike 1 maopopo n nau kela laau paiau?'' Pane aku la o Moeawakea "He opaka ma ka aoao malalo a be molemole ma ke poo o ua laau nei, a hana omomoia ka'u laau. Ina e wehe to ta ana ka malo, e ike ana no oe o ka'u laau no kela.ma kona oniomo, a ina pela, e paina wahi at kakou a ala mai ka moopuna haku a kakou, a pu hou kakou īlaila e hoolohe wahi kamailio ai Olelo hou aku Ia o Moeawakea la Apua. "Aohe he mea e nana i aihue na waa, o ka moopuna no. X ka pau ana o ka lakou pama ana, ua haule aku la iakou mawaho o ka haiau a hoonanea iho ia, a ia lakou nei nanea ana, pa'e ana kahea a Kahue, "B i kn mai la au īa oukou, ua makemakeia oukou e hiki aku, he manao ko ka moopuna no oukou." I ko lakou nei hiki ana aku imua o ka moopuna, ua pau ae kana paina ana, a e holoi ana ī na lima, a ike nni la ī na kupuna, a kunou mai la, a hele aku Ja o Apua a noho īho la ma ka aoao o ka moopuna, a lele mai la ua moopuna nei a hom a aku la ta Apua, īa Kealakomo, a kuhikJ3hi aku la o Apua īa Ku«kialu no Moeawakea. I ko Kuike ana īa Moeawakea, ua minoaka iho la oia, a lalau aku

la i n.\ hm.\ o Moe.\waVea u pane aku kc'Malihmt oe iko makou ne 1 1 wahi?" Ae aku la no hoi Moeawakea imua o Kuaialu. "Ae, he malihini 10 oe, no ka mea, ou mau kupuna wale no ia'u. 0 kekahi mea ka hoi a'u ī lohe ae nei ī ka nnnui o ko oukou mm leo kamaiho e olelo ana kekahi, na'u keia laau palau n me ka malo puakai Aole no ho» au i ike ī ka.mea nana ī lawe mai ī keia laau palau a kukulu maanei, ua knhi no wau he laau kahiko no la i kukuluia malaila i kiai no'u e kuku ma nei, eia ka, nau ia laau, a ina nau io ia laau, o kii a hoiho\ \ kauhale." Ua hoole aku la o Apua me ka olelo ana aku imua o ka moo puna: "Oi noke iho nei ou kujpunakane i ka uneune, aohe he | mea a hemo ae, me he mea la, ua paa loa ka hanaia ana " Pane mai la ka moopuna me ka olelo ana mai u No ka hoonaueue oleia paha, malie paha he kau wale īho no hoi i!una o ka momwae pohaku. Oi ana e hele hou ana olua e hoonioni.", Hele hou aku ia o Moeawa. kea a me Kealakomo e hoonio-1 ni, eia nae, aohe nae he naue a j omoni ae hoi, he oki loa: Hele mai la Kokua, aka, aohe no he oni ae, he ekolu lakou i hoao e huki mai me ko lakou ikaika' apau, aka, ua hoi nele ike kula o Malama. | Olelo aku la ka maopuna.' "Aohe no paha oukou huki hke' I ma ka huki ana ae ī ka laau no |luna. Owau pahake heleaku 1 e hoao. Ku ae la oia īluna a ' hele mai la ma kahi o ka laau palau e waiho ana, a olelo aku' la i na kupunakane, penei e huki ai. Lalau iho la kekahi lima 1 ona a huki ae la i ka laau iluna a hemo ae la me ka lele ana ae 1 he o kekahi pohaku ma kahi ī hoa īa o ka laau, a lalau iho la' īua pohaku nei a hapai ae la a kiekie a paki īho la i na pohaku nei a okaoka liilii ae la, a haawi aku la i ka īa Moeawakea me ka ninan ana aku. "O kau laau keia?" 1

Pane aku la 110 hoi o MoeaMakea ma ka olelo ana: "Ae, aka'u laau keia, a nana īho la 1 na hoailona o ka palau A he oiaio loa, a pane hou mai la oia ī ka moopuna haku, ka eueu o Apua: "Ola na īwi la oe e ka moopu na, a o o6 ka ka mea nana faihue 1 ou mau waa a makou e hoohuoi nei, ua manao makou na hai e aihue nei, eia no ka nau no e ka moopuna. 1 ka lohe ana o Kuaialu t na otelo a Moeawakea no ke kuhi pono ana aku no īaia no ka aihue ī na waa, ua minoaka īho la oia a ninau hou mai la i kahi kilokilo: "Auhea la hoi na waa kahi i kakau mai ai e maopopo la hoi na'u ī aihue?" O ia hoi ha ka mea apiki ( aohe ikeia aku o na waa. He

ku ka kui o keia poe kaikamahi ne a he like wale «no ko lakou ano, he poe kaikamahme maiikai, ui, loloa na papalina, moha ha maikai na maka, o ko lakou ( ili melemele me ho mea ala he , pualiau laiu ika wai, ahe olu na leo me he mea ala he leo no ke Kahul», a ia'u e hoolana ana ma kuanalu, ina e pau ka hula ana a \ia poo kaikaniahine nei, e hea ae ana Ukou i ko lakou ma kuakane me ko lakou hooho hke ana "15 Papa Poloiwahilani, ī wai no makou, ,ipeU i loa.i ai ka inoa o keia kan'ak i, a ke ninau aku ko lakou m.ikuakane ia lakou, pehea oukou e na Hui hui? A pela iho la i loaa ai ko lakou mau īnpa la'u Na ka hanu o ka waha o ke.a kanaka e puhi mai 1 ka moana, oia īho la ko'u nalu e pae ai a hoea hou ana au ī ka aina nei i ka manawa wanaao Ilaila ko'u mau waa e holo ai ma keia hope aku ke makaukau au I kalohe ana o na kupuna ī keia mau olelo a ka moopun-9, aohe hana a lakou o ka iniki aku a īmki mai i ke kupanaha o| keia mau olelo a ka fmoopuna i, na htM i mailu aku, aohe he ole-j lo ana, eia no ke lei nei no ī ka pohue, eia ka ke holo nei ī ka loa a me ka laula o ka moana Kai Hulumanu. Pane hou mai la ka moopuna imua c na kupuna: ,{ A i ka po 0 ka apopo e kukala aku ai oe i na makaamana; he po kapu loa ia, aole e maalo ke kanaka kan», wahme a keiki mawaho o ko lakou mau īpuka hale, no ka mea, o ka po ia o Kane, oia ke kumu ī kapu ai kela po ī ka wa kahiko, he po kapu akua ia, a ma e hoolohe ole ana kekahi o lakou ī keia kauoha a'u, e pau hiu arta a pau poo." I ka lohe hou.ana o na kupuna 1 keia mau olelo a ka moopu na, ua pii ae la ka manene o ka makau iloko pakahi o lakou, a olelo hou iho la, o ka lohe ko ou kou a eia au ke hele nei i ka hee nalu, a nalo aku la īloko o ka poūli o ka po, aia ke au la i ka moana no ka heenalu, a i ke ko koke ana īkauwahi o ke ao o ko na wa īa e huh hoi ai no kauhale E waiho iho kako'u īaia ke au Ia ī ka moana a e nana ae kakou no Apua ma. Ua huh hoi aku la lakou apau no ko lakou mau halau īho a waolelo wale īho la no lakou no ke\a mau ole lo a ka moopuna a lakou i lohe ai e liki ana no hoi 1 ke kupana ha o na elelo hoakaka kupua a ka moopuna, a na ka uhi ana o na hhihhi maka o lakou i hoopau ae i ka lakou mau kamaiho ana a haule aku la a hiolana no |ka ama o Kanehunamoku ka pa hu hopu. I ke ao ana ae, ua kukalaia aku la ke kanawai o ka po o Kane elike me ka mea ī hoikeia ae nei mamua. A i ka uhi ana ( mai oīa po, ua kapu io no la po 1 aohe maalo kanaka mawaho o j , na ipuka hale, oka leo wale no I jo hamanu ke loheia aku, a loa ,no a hano ia po, aohe he wahi l leo e loheia aku, ia wa i oih aku I ai ua eueu nei oka Papa-lohi o I Apua mai loko aku o kona hale a hele aku la ī ke one o Moae kahi ana i huna ai t na waa, a hue ae la i ua mae kaau waa nei ,a kakau ana iluna mai ke one o j Moae aku a hiki tke jne o Hiu palua, o keia na wahi i paa 1 na ,wa he lau ka nui, a ua manao ■ kou mea kakau, ua aneane no hookahi mile me hapa kahi ī paa i keia mau waa ana 1 kauo a ī kai o Apua, ua pau loa lakou apau ī ke kapiha me na mea a pau no ka makaukaiu ana e holo no ka moana a ī like hoi me makaukau o na waa e ae t hana

oiaio kau ninau eka moopuna, o ke kuhikuhi wale aku no keia ia oe, he neo ma ia wahi. Eia' hoi paha nawai auanei hoi ī la-1 we mai kuu laau ame kuu ma-' lo a hiki i kai nei, oia mea haohao no ia ke noonoo ae. ' t'a ike no wau i ke keiki elike no me oe, a nana au i pai a lele au iluua me he manu la, nolAila, o oe no ua keiki la e kuu moopuna, ana keia pahu pololei ia ana aku e Moe.iwakea i mua ponoi no o Kuaialn. Akaaka ae la o Kuaiain me ka ka leo nui launa ole, a pane mai la. "Kuhihewa paha oe, ma Ha he keiki okoa no, aole owau ka mea nana i aihue ī na waa " "Eia no kuu wahi hoa mu wai lehua oia o Ohialele, oiai ua hke no maua aua hke no ko | maua kiekie, a maha o la kau i 1 īke ai." | Ma keia kukai olelo ana a Kuaiaiu me kahi kilokilo, aohe no he puni aku o Moeawakea, a no ka puni ole o Moeawakea, ua hoolau hou ae la o Kuaiahi ī ka na kamailio ana a pane aku la u Apua me ka mnau ana aku ''E kuku, heaha la hoi kela me.i a o loko nei o kuu hale i ka po nei " "He makaihuwaa, he pohaku ] a, a he kukui la nou no ka po ( aote e luhi ou mau kupuna i ka ] hoa i kukui nou." ! Nmau hou la no ka moopuna ike kupunawahine. "Oia wale , īho la no ka hana aia pohaku." , Olelo mai la no hoi ke kupuna- , wahine i ka moopuna, j Ina oe e holo i ka moana, alai , la e lawe pu oe i keia pohaku | maluna o kou waa, a e ike aua , oe īna waa e holo pu ana me ; oe, a ina he mau lau ka nui o | na waa ma ka moana e holo , ana, e ike ana oe ia lakou mai kekahi aoao a kekahi aoao, aohe ] waa nalowale mai ia oe aku, a ( oia ka waiwai o keia pohaku e , kuu lei." J, Ina pela e kuu, ua makema- 1 au ī waa no'u no ka holo ana e ' pakaka nalu ma keia mau po,' aku, t lawe pu au i ka pohaku, 1 a me a'u," 1 Pane hou mai la ke kupunawahine- "Kai no hoi oia ko' maua mea i pii ai 1 ke kuahiwi i ' waa nou, 1 ku ae no ka makema ke holo waa, ua loaa hoi na waa aohe hoi e henaahema, o ka mea apiki hoi paha e kuu moopuna, o ka nalowale honua ana o na waa, He mau apulu waa ae no keia o loko o ka halau, aole nae e hiki he apulu waa kahiko wale no, aole e hiki nou, a ī waa hou kou e hoau ai." Eia kekahi, aole paha e hiki īa oe ko hoe i kou waa, no ka mea, he uuku loa oe. Pane mai la ka moopuna i ke kupunawahine. "O ka hoao no paha ka Jpono." Ina e makaukau na waa, a mahea ka huakai a kuu haku e holo ai? "Ae, wahi a ka moopuna, no kau mnau ea, eia ka hama. E' holo ana au e poalo ī na maka' o Polaiwahi.'am, a hlo mai, īa'ui na kaikamahme ut ana ehiku,' oia ''na Huhut) i mea naukei' ka uku o kuu poo ike ao, a lo- ( milomi ī o ? u mau a-u ī nui ,ae au a hele aku 1 ka hakaka ma nei mua aku, i ka lohe ana o ke kupuna wahme i keia mau olelo aka moopuna, ua mnau mat la oia īka moopuna. | "Pehea oe t ike.ai īa Poloiwa hilania me kana mau kaikama-' hine?" A penei, waht a Kuaialu. "I ko'u wa e hele mau nei i ka hee nalu o ka po, aia no "ka palena o ka'u au ana a kokoke au ī na kuanalu o ka ama o keia kanaka ' a e lohe aku ana au i ka leo huia a kaikamahine ana. He ehi-

|ia e na kanaka kapih waa lehulehu, au e ka mea heluhelu e ko mo ai no ke kanalua no ka moolelo o Kuaialn no kana mau ha na hookalakupua o ka īkaika, a no.ka mea, hookahi no po pau l keia mau 4au waa ī ke kapilia ī I kuhke ai no me na olelo keha |ma ke poo o kona moolelo e ole jlo ana, ka "Lua ole o ka Ikai- , ka" a ke ike 10 ae ]a no oe e ka ! mea heluhelu 1 ka lua ole o ko ( Kuaialii ikaika ma ke kapih ana 1 na waa. I Hele no hot a ano ohi ka pili 0 ke ao p<tu pono na waa i' ke kapilna, a p<tu no hoi ī ka hoonohonoho papa ia, a o ka waa i waenakonu, o īa waa nui a o ko na waa la, nona hoi na anana he umikumamalua a me ewalu j kikoo ke kiekie a t hakalia no a maamaama lea loa, o ka nalo aku la no īa o ua keiki nei no kauhale, a haule aku la hiamoe 1 Aole ī pau