Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 47, 21 November 1912 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae

MOKI3NA m. HeNonea e Hoimhnnahiehie ai ?>a Ilawaii,

Ua iho mai la no ke aln opio J elike me ke kaueha o na aln o j Wailua, oiai ualohe \a ka hele a haalele o Kauakahiahi īa Pihanakalam no koĀa aupuni o hala aku. I ke aln ī hiki aku ai a hui me Kalanialiiloa, ua hui ae la lakou me na makua aln, a ninau mai la na'makua. "E ke alii, ua lohe mai au ā o makou no apau o ke alo alii nei, a mai ko hanau mua ana mai no ko makou lohe ana " "Ae, pololei la lohe ana o olua, oiai o ko'u kupulau ae keia e pau ai au i ka noho ana ī ka aina honua, e hoi akiTana no na ao kalelewa elike me ka mea i hlo no luna, ua hoohikīia au na na ao alohilohi ī ka wa e hiki ai ī ka la i kauohaia ai au no ko'u haalele ana ī keia ao opua kumulani au e kii Ma 'niai ai a lilo no luna." -0 ko Kalamahiloa manao hoi e aoho no oia ī Wailua a noho kaikuahine a kaikunane ae no, % na laua e hoopuka mai na alii o Hoanokalani a hoole aku o Kauakalualii me ka olelo ana aku: "Aohe au e hila ke hooko aku i kou naanao ina pahā ua hanai ia au i keia aiaa aole i ka hi e ae au ī hanai īa ai, a penei ko'u manao e kuu makua alii." "E kaapuni aku ana no au a huli hoi mai e ike ia oukou a noho iki paha a loihi no hoi ko kakou noho pu ana a hiki aku i na po lea o na ahi o ka po a o īa ko'u mea e noho iki nei i keia wa a he īnau po nui aku no neia mekapoeo Kahiki." "Aole paha makou e hiki aku ī na po hui o na poe o I£ahiki." No keaha hoi, i nlnau hou mai ai o Kalanialnloa. I ka pau ana o ka hui ana a ua alii opio nei me Kalanialiiloa ua hele mai Ia oia no kai o Makaiwa ī na nana heenalu o na kanaka a me na wahine, a ia wa i īke mai ai na kanaka 0 Makaiwa, a o ko lakou hele nui mai Ia no ia e ike i ke alh opio I ka hui ana ae o na kanaka heenalu me ua alii opio nei ua honi īho la lakou ,i kona lima e like me ka mea maa mau i na lahui aloha alu o ke au kahiko a moe no hoi kekahi poe ilalo, a olelo aku la ua alii nei. "E na makaainana / o ka ma kam kulai hale o Konolea, ano, owau ka mea manao e hoike aku ia oukou, eia ke alli miilihini ke hoi naai nei ka mea nona ke kai o Makaiwa, ola ko'u mea 1 hele mai nei e hoike aku ia ou kou " I ke ahi oplo e kamailio ana i na lau a lau o na kanaka, ua hele mai no hoi na kanaka o luna o Nounou a hoea ī kahi e pi ha nei e na kanaka no ka hoolo he aās ī na olelo a ke alii, me kona olelo ana mai. u Hc mau waa nunui keia a hiki mai aole no hoi e aui ae ka la alaila hiki mai" O ka olelo mai Ia no ia o na leanaka waha-a. "Ua lohe mua

iho nei makou 1 ke alu nei oia ia e piha mai la." I ke alii e ku poaiia nei e na makaainana, ua olelo mai la ua alii nei. f, E nana ae oukou eia ae ua mau waa nei me ka nui o ka holo o na waa e holo mai nei i o kakou nei " 0 Aiwohikipua ae keia e hoi mai nei me kaß puolo e ola ai ka lahui kanaka o ke aln, a hu ae Ia ka akaaka o na kanaka, a eia no kakou » ka ama nei, a ke īke aku nei ka kou apau aohe wahi o na kana ka hoea waa wale no I ka pae ana mai i kahi lae o Kahikihauanaka e pae ae ai ma kahakai o Wailua, ia wa i piha aku ai kahakai i na kanaka, a hea ana na hea inoa o ua alu nei I ke kau ana o ke aln Aiwohi k|pua i kahaone, o ka wa ia ī hea ia mai e ke aln opio me ka mele kuhea O Kalani kakikepa, Uhi ohu o Kanolea, 0 oe ka ia e lawelawe Pueo, 1 ke anu, He hoa paa ia Koopua, Kuene i ka pali īki o Kaumoa, Luuluu komo i ka wai neki, He maka lau no kalīko, Huai pau ka naele o alakai, Pupue i -ke anu aloha ī ke ko ekoe A manu a kepa hoohaehae i ka hoa, Mai hoohemahema ī ka manu ua laka, Noho auani a Mauiiawa, Kualana mai ka manu kahiko, E hea ī kona i ka' īpo manu o Halekii, He manu hoolale lawelawe ke-o, Lawe malie ī ke kai, Luh malie ka]pohue, Kuu haku alii nui o ka ohu kakikepa manu, O Waikaee—e, Aloha anoai ka mahhim ahi o Pueo; Hooipo ī ka ohu, Haila ani ka pua aala —a, He—mo ala ou moeu i -^ke kai, — O kapalau hulu maia t ka wao, Nq ka wai a Kawelo mahamahaja, No uka ka podo ahuhu, Ka puawa kikoa pali a Kaualehu, O Holopapakalani-o-lawala-wapueo, Nana la alu—e. Ma īa wahi i pau ai na kepakepa ana' a Kauakahialii. Ua hui ae la ua mau malahini nei me ke ahi opio y a o ka wa ia o na kahu i hele mai ai me na kai kamahine a huai na leo mele aln a kahea īnoa o pue ī ka ohu wih apau, hanmi na omakai wai o ka kaupaku le hua a ka manu. Ia Mailekaluhea a me Mape pakaha ke kuupau ī ke one o Alio i ua mea he lawe a lUo ī ka hea moa o ke alii kaikunane o lakou no ka hoi ana mai me ka neo, aole ke alii kaikamahin

ī ka eku o na manu i hlo mai i ke alii o Pueo. I ka pau ana o ka īke alu ana ua koi aku la o Kalanialnloa e hoi no kauhale' ua hooie ma 1 la,o Aiwohikipua ī ke. kono a ke alu āimoku, ua mokemake no o Aiwohikipua e hoi no uka 0 Pueo, a ma la wahi o Aiwohikipua ī olelo aku ai 4< E ke ahi e, o kuu olelo hoo Jtufci ī kai o Puna, i hiki au i ke one o Wailua o kuu alna hanau aole e kipa ī na hale e-a-~ hale 0 na aln q Kauai a komo kuu poo i kuu hale kaupakulaauu ohu o ka maile a hui me lakou nei a me na aialo, a o la la ka mauao hoohiki paa ; e lohe oe e ka makua aln a me ke aln opio nei. I kela wa no ī pane mai ai o Kalaniainloa. "E olelo [ae au 1 na ai-puupuu e ku i ai ame na i'a nau e ai ai oe, a oiai, he loa keia|pima " "O kekahi a'u ī makemake ia oe, o ia lj:eia, e malama oe i na hoewaa ame na waa, oīa ko'u waha o kau manaai ī haa wi mai Ia na'u, o kau īa e hanai at a hiki i na Ku mauka, o ka wa lae hoi ai na waano Hawan, ua lawa la, na'u ia e malama aku " 1 Oia ka wa oke aln opio īwe ' he ae ai t ke kapa hulu manu nla a olelo mai Ia la Aiwohikipua ame ka kaikuahine īa lakou no ke kau ana īluna, o ka lele ae la no īa no uka o Pueo He mea ole la loa 1 ka uwila o ka manu hulu ula a Kauakahialli, he uwila ana, komo ana ī ka hale o na laulaau o Pueo, o ka naholo ae la no ia o na kanaka oua a-na ala me na kuhea moa ana, a ī ka pau ana "o ke kuhea maa a me ka uwe ana o na kanaka, ua hoemi īho la o Kauakahialu īaia no lalo o ua a-na nui nei, a ī ka lele ana o lakou, ua hui aku me na kanaka oīa wahi, la wa ī olelo aku ai o Kauakahialu. i "A noa kuu kanawai, aehuai pau aku ana au ī na olelo īa ou ; kou apau E kuu haku ahi, e kamau wahi ai mua kakou apau | a olelo aku au īa oe a he hoolohe mai no hoi lakou nei N I ka makaukau ana o ka papaama, ua noho hke na kaikamabme a me na makaainana o ua alii nei, a o ka noho malie no ka ke alu opio aole ai, I ka pau ana o ka ai ana a na'hi ama na makaainana, ua hoomaka mai la o Aiwohikipua e kamaiho i kona hiki ana me Malama a me kona noho ana he aln aimoku, ua hlo oia he alii kiekie elike me Kalanialiiloa ame oe e ke aln opio, ua nui , ko'u aie e kela ahi a me ko Ma lama kiai la'u a me ko makou hele mau īke kai o Keaau e auau ai me na kanaka o ua alii ala O kela ka'u aln ī aie nui ai no kona malama la'u, a he mea nui au iaia." U a nmau mai la o Kakakahi alii. "Ua īke no oe ī ua kaika mahiue ui ala ī ke kau ī ka eheu o na manu, ua ae mai la o Aiwohikipua. "Ae, he ui ae nei kela a lohe mal i ke a'o, o oe no ka hoa e kohu, ai kela ui, ua like no ka ui me 'ke kapa hulu manu ula a kakou ī lele mai nei ka nanl, o ka'u no ia ī kn mai Ia ia oe e ke alii opio, e hele kaua ame na nei o kaua kekahi mea e kuu aku i ke a manao au ma aole oe e hele ana, owau no me na i kaikuahme o kaua ke hele. Aa ala o maile Kaluhea —a, He ala o maile Pakaha-a, He ala\> maile lau nui-a, He ala o maile lauln-a, He āla o Kahalamapuana.

"Manao au ua hlo ua ui ala ia lakou nei, pela ko'u manao e ke alu, o ko'u mea īa i lawe mai elua waa o la au ī kn mai la , ua mau waa nui nei e ke ahi opio ina hoi oe eae mai ana, a noho na waa o kaua no ka hele ana a hlo mai a nele kela keiki o Halaamani a nana )a e hoaa mai." "Ina pela, e noho t kaua a ha la na Ku makai a pau ka- hana 0 ka poe o Kalahiki, he mau po nui wale aku no keia, a ma e ihoolohe oe ī ka'u, alaila e hlo mai ana ia Puee nei ua kaikama hme ala, e %ho owau ke holo ae me na' kaikuahme nei o kaua a elua." "He elua la ame elua po i oleloia mai nei makou e noho 1 Kauai nei a hoi aku me lakop nei no Puna. Ua ae m»i la o Kauakahiahi. | "Ina oe e ae, he mea ole īa a lilo ua kaikamahine nei no Kauai nei ī ka ehu o na manu " io no/'-wahi a ua kei ki hoohuoi nui wale īa Aiwohikipua, oi ai ua īke no o Kauaka hialu i ua kalkamahine i ke kau ī ka eheu o na manu Oiai 1 kekahi la a Kauakahialii i lele ai mai Kauai aku ahi ki i Puueauhe, mawaena o Puna ame Kau, ua hoomaha i iho la oik malaih no ke ano maluhiluhi, a īaia e nana ana ma o a maanei oua aina nani nei ī na lau o na laau, ua ike aku la oia ike kau o keia mau mea īiuna o ija eheu ona manu, īa wa ī uhi koke iho ai ka punohu. ua koko |a paa'me. ka ike ole īa mai e kekahi mea ke nana īaia e noho aku nei, I kela manawa a Kauakahiahi e nana aku nei īa laua, ua komo īho la ka makemake iloko ona a noonoo īho Ia oia, he mea pono iaia ke hookoke aku a pih me keia mau kaikamahme e kau ala īluna o ka eheu oha manu, ia wa i ltle aku ai kona punohu ua koko a pili īna manu a ua [mau kaikamahine nei e kau ana, oka wa no ī hoomaka mai ai na|manu hke ka ni no keia mau mea anoe a lakou e ike nei. Ua lele poai pum ae la ka punohu ua koko ma kahi ua mau ui nei e mui ana me na anuenue e pio ana ma na aoao o laua. ka noho nanea loa o ua mau ui nei īluna o ka eheu o na manu, aole laua 1 īke mai la Kauakanialn ī ka pih ma ko laua wahi e ana, aka, na ka leo o na manu ī hoopuiwa ae i i ko laua mau noonoo pakahi a haupu ae laua eia keka hi mea īmua o laua.