Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 22, 28 March 1838 — Page 86
86 KUMU HAWAII. (MARAKI,
maoli? O ko'u manao, aole e hiki i ke kumu kanaka maoli, a me na makua, he hawawa, he ike ole, he naaupo
Auhea oukou; e nana iho paha oukou i ke ano o na keiki Hawaii nei, ma ke Kumu Hawaii 17, no Kaluaaho, ma ka Buke 3.
E ike iho oukou auanei i ka nele o na keiki a me ka hemahema, a me ke ino o na keiki, a e hoomanao iho paha oukou, no na makua keia hewa, aole no pela makou, aole ma ko makou aina. A e hoike iho paha auanei oukou ma ko oukou manao i ka hana a na makua ko oukou aina i ka lakou mau keiki, o ka hoolako aku i na mea e pono ai, e hemahema ole ai, e inoino ole ai, e hele ole ai i loko o ka hale kula me ka lauoho hihia a me ka maka piapia a me kapa ekaeka nahaehae, weluwelu, pololi, olohelohe. Ua hoike mai keia mau mea a pau i ka hemahema o na makua.
A pela anei ka hemahema o ka oukou mau keiki e hoi aku ai ke kumu?
Aole anei i noho oukou me ka makaukau e hoomaemae ana i ka oukou mau keiki i kela la i keia la me ke ao pono aku ia lakou?
Aole paha oukou i molowa; ua pinaolo aku oukou i kakahiaka nui, e hoopau i ka pohihihi o na maka o na keiki, i ke ala ana mai i kakahiaka lilo e holoiia, a e hookomoia ke kapa maemae; a e puka aku no iwaho o ka hale me ka maikai.
Aole pela ko makou poe makua; moe pu no makou i ka po a ala mai i kakahiaka, aole e pinaolo mai na makua e hoopau i ka piapia o na maka i ka wai, no ka mea, pela ko lakou ano, o kekahi manamanalima, ka mea nana e wae ae ka piapia o na maka, a kau no ka huna piapia ma ka lihilihi o na maka. A nolaila mai keia hemahema o na keiki i ka hele ana iloko o ka hale kula, a ma kahi e ae.
Eia ka manao, aole anei oukou e aloha mai i ko oukou mau hoalauna ma Kaneohe nei, a me Koolau nei hoi a pau e noho ana me ka naaupo a me ke kumu ole.
Ua nui no hoi ko makou minamina, no ka mea, ua manao iho, kokoke e hoopauia aku ka naaupo, a kokoke mai hoi ka naauao i na keiki a pau a me na makua no hoi. Aka ke koi mai nei oukou ia ia e hoi aku mai ke alo aku o keia poe keiki; aole anei lakou e uwe me ke kau kaumaha o ka naau? Nui loa ka uwe ana, aole mea e na'i, ua nalo aku ia mai o lakou aku.
E hiki paha i ka oukou mau keiki ke hoonana aku, no ka mea, aia no oukou na makua e noho pu ana me lakou, (he nui loa he 20.)
A elua wale no makua maanei; a he nui na keiki; pehea e hiki ai ia laua ke hoonana aku i kela keiki i keia keiki me ka imi aku i kela mea i keia mea e pono ai lakou, kaumaha loa paha laua (O Pareka ma.)
Eia no nae ka manao kuhihewa, ua manao iho makou, no onei keia kumu, olioli no hoi ko makou naau, a manao no hoi makou e loaa mai ka ike oiaio no na hanauna keiki o keia mau aina.
Eia no nae ka mea a makou i manao nui ai, o ka hoike ana mai a ke Kumu Hawaii, Buke 3. Pepa 1.
No ka hoonoho ana o na kumu hou e kokua aku i na kumu mua, ma ko lakou noho pu ana.
O Pareka ma Kaneohe, me ka wahine kane ole, a ma Lahainaluna kekahi wahine kane ole; a pela no i hoike mai ai ku pauku 6; i ka noho ana o na kumu hou ma kela wahi ma keia wahi.
Aka hoi, ua lilo ia i mea ole, ma kela palapala ana, a ua heluheluia e ka poe heluhelu Kumu Hawaii.
Eia no kahi manao i koe, ina i nui loa ko oukou manao e hoi aku keia kumu e hoopono no i ka oukou mau keiki ea! A e aloha mai hoi oukou i ko oukou mau hoalauna ma Kaneohe nei.
Eia ko oukou aloha i ko Koolau nei, ina haawi mai oukou ia Mi Kuke ma i mea nana e hoonana aku i keia poe keiki e kaniuhu ana me ke kaumaha o ka naau no ke aloha i ka lakou kumu, oia paha ka mea e maha'i. Aloha oukou e na kumu. N I. KUAANA. HILO, Novemaba 25, 1837.
NO KE KAKAULIMA.
Manomano ka maikai o ka ike i ke kakaulima. Aole hoi i loihi ka loaa ana ke hoao a hooikaika. Hiki no i ka poe elemakule, hiki no i ke keiki uuku, hiki no i na wahine a me na mea lima a pau loa.
Eia kekahi pono o ke kakaulima. O ke kakau i ka manao a paa ma ka pepa a lilo i palapala e no aku ai ia hai e like me ka Hoikehonua, a me ke Anahonua, a me ka olelo a ke Akua. O ka palapala aku o kekahi kanaka i kekahi ma kahi loihi aku, a maopopo ka manao. He mea lealea no hoi ke kakaulima, ke manao ae kekahi pela. He mea waiwai ke kakaulima, a he mea hanohano hoi, a he mea hoi e pono nui ai na kanaka, aia i ka manao o ka mea nana e palapala aku.
Eia kekahi mau mea e pono ai ke kakaulima.
1 O ka pepa maikai nakolo ole i ka inika.
2 O ka pahi koli peni oioi loa.
3 He rula, oia ka laau e hoopololei ai i ke kaha.
4 He penikala.
5 He mau hulu, hulu nene paha, hulu palahu palra.
6 He papa palapala, i ole ia he pahupalapala, he papa e like me ka papaaina.
7 He ipu inika.
Eia ka mea e ao mua ai. O ke kolikoli hulu a maikai ka peni. Penei ke ano.
I ka hoomaka ana e koli i ka hulu, e lalau iho ka lima i ka hulu, e oki kapakahi ma ke kua o ka hulu; a pau ia, e hoohuli ae ke alo o ka hulu, a oki kepa iho e like me kela oki ana mamua, e hoonui iki aku nae keia. I ka pau ana oia, hoohuli hou ke kua, alaila, e mahele iki iho ka pahi i nahae ae ka maka o ka hulu, a i maikai ai hoi ka wai o ke kakau ana; aka i manoanoa ka maka o ka hulu e kolikoli pahi aku, i lahilahi iki ai, a pau ia hana ana e hoohuli ae i ke alo a koli iho ma kela aoao ma keia aoao i oioi ai ka maka; a pau ia koli ana, e paepae ae ka maiuu o ka manamana nui malalo ae o ka maka o na hulu la. Alaila, ooki a pahu iho la ka pahi ma kahi winiwini o na hulu la i poe, a i mimo, a maikai ke kakau ana.
O ka hope loa o ke koli ana i ka hulu, e hoohuli hou ae ke alo, akoli iki i ka pahi ma ka puukole nui o ke oki mua ana, ma ke alo, maluna o ia oki ana e koli hou ai, oia hoi ka mea e mimo loa ai.
I ke kakau ana, ea, e noho pololei i luna ke kino, mai moe ilalo ma ka moena, aole hoi e hilinai nui ma ka papa palapala. E kahakaha me ka lima mama. E nana pinepine i ke kumu a e hoohalike a like loa.
I ka palapala ana mahope o keia buke kakau lima; penei ka hana ana.
Ma ke 1 e hoomaka ai a e hoomanawanui malaila a maikai kela kaha a me kona pelu ana malalo e like me ke kumu. Alaila, e kakau hou mahope o ka 2 a like loa ia me ke kumu. Alaila, e kakau hou mahope o ke 3 a maikai, a pela aku no a hiki i ka 11. Alaila, e hui pu ia mau kaha a lilo i poe hua e like me a, e, i, o, u.
I ke kakau ana, e hookaawale pono i na huaolelo a me na huaolelo. Mai hui pu i kekahi mau huaolelo okoa i huaolelo hookahi, aole hoi e hookaawale i ka huaolelo okoa a lilo i mau huaolelo elua. E malama hoi e kau pono i na hua nui ma ko lakou wahi ponoi; aia ma ka piliolelo ka hoakaka ana.
Eia kekahi mau hua e kakau ai.
Akamai ka mea kakou pololei loa.
Enaena na ahi o Kilauea i Hawaii.
Imoimo au hoku i ke po aeae.
Ono ka hewa i ka poe hana kolohe.