Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 11, 24 October 1838 — O KE KOKUA I NA KEIKI I NAAUAO LAKOU. [ARTICLE]

O KE KOKUA I NA KEIKI I NAAUAO LAKOU.

Lahainaluna, Sepatemaba 26, 1838.

Alohaoe, e ke Kuimi Hnwaii, Eiakekahi inea a'u e hoakaka aku, i lohe naMii a me na inakua a ine na makamaka o na haiimana o ke kulanui. Ua akaka pono no na dala i lilo i kela niakahiki i keia iuakahiki no kekeiki hookahi i malainaia inai iloko o ke kulanui. Eia paha na elala i lilo i ka inakahiki hookahi, he iwakalua. Ua lilo keia mau (lala no ka lole o na keiki, iio ka ai a me ka ia, a ine na bola, a me na-pujia a nie na pa, a ine na kapa moe, a ine na inoeiia a ine ka aila, a me ke t?opa, a ine na huke, a me ka pepa, a ine kela nioa keia inea o ke kula, aole pnu i ka IwMuia. Aole koino na (lala o ka hale kula a me ka uku o na kuinu iloko o k*'ia inau <lala, he 20, he ok<»a ia. O kaihana liiua, oia kekahi liana <» Ue kula. aole ao akn ua kuinu e nolio kekalii haumana iloko o ke kulanui 11u' ka haua ole. A uo ka hana o na kainalii i ka iuauawa haiia, a 110 ka 4oaa inai o ka aiua ua ke alii mai, ua O'iii mai na <lala,lic lna aoie hana, aoh* aina, ua iiui aku no na «l:ila i lilo. Kia ko inakou iuaiiao i na'lii aine na makua <» na k«*iki, e hiki palia ia oukou ke kokua inai i ka-ouk«»u inaii keiki i keia inau (lala lu* i kela inakahiki i keia neikahiki. l'ela no kekahi alii, «» Kiiiau: ua kokiia uiai oia i keknhi mau ke'iki ana i Iniouan mai ai* o l'aalua a ui«* Kekaulahao, lie (lala maoli, u nia ka lole kekahi k<»kua. LnpUu inai lioi kekahi uiau liaiiaiaua nui i ka lakou inau <lala he -0 ina ka liaiia i k,i iiianawa okoa. liia e iuanao kokahi e kokua mai uia ke (lala inaoli,- na p<»u«» loa no ia. lua e inanao kekahi e 4«»kua m.i ke kapa maoli, ma ka moeiia, ina ka ia a ine ka ai paha, e p«»no no ia. i: helu p'»n«» makoii i keia inau iikni e li've me ke kuai i keia niau niea i ke (1 ila; ii(» ka inea, makeaiake inakou i keia uiau mea i mea e pono ai kt' kula. lna i like ke k«»kua me na (lala he 20, nluila, ua lawa n<> ke keiki hookahi. E hiki paha i na ckalesia ma ke.a aina, keia aiua e huipu e kokua i kekalu uiau hauaiaiia, aia no i ko lukou manao. Ua lohe paha oukou, ua emi mai na

dala kokua no Amerika mai; nolaila, aole konio nui na kamalii i ke kulanui i keia (nakahiki. E hiki paha ia oukou ke kokna mai, i mahuahua na haumana oke Kulanui. Aia no ia oukou ka noortgo i ka pono. tfa;pono paha e aloha ka makua i ka lakou mau keiki, a koku a mai, a o na'lii hoi i na keiki o lakou. A ina ilihune kekahi makua, aole h ki pono ke kokua mai, aole inak(»u e hoihoi akn i ka lakou keiki no ka ilihune, a hewa maoli na keiki, alaila paha e hoihoi aku. Eia kekahi, ina makemake kekahi alii paha, o kekahi makua waiwai paha e hoouna mai i keiki, e pono pahae kokua mai ma ka makahiki; alaila paha e komo i ke kula ke hiki mai ka manawa e komo nou na keiki. Aia no i na kunm i ka nana i ko lakou makaukau a me ko lakou akamai, aia hoi ia lakou ka hoihoi aku ke makaukau ole, ake paakiki paha. 6 na kumu haole ma kela aina keia aina kekahi e nana i na haumana makaukau e komo i ke Kulanui. * ■ Aia no i na'lii a me na ekalesia a nie na kuinu ka noonoo i na mea e pono ai ke Kulanui, i naauaona'lii a me na-ka-naka o llawaii nei. No na kumu oke Kulanui. Na'u na Kalak.%.

Hkli: 2. Ka hopu ana i na manu no ka leihulu. l'a kuhikuhiia mai ma Hamakua kekahi mau pali, wahi a ha kanaka e hopu ai ua manu i loaa ka hulu no ka lei. Nui na kanaka lilo ina Hawaii i ke kal»ili manu. Ma na wahi pali lon, ua liopuia kekahi mau manu, a ina na ululaau ina ke kuahiwi ua kapiliia kekahū l a weliweli au i ka nana aku i.na pali, kahi a na kanaka e hopu ai na manu. Aole au e pii nia kekahi o ia ma.u pali ina i lilo mai malaila na lei a pau loa, a nie na kahili hoi ma ; Howaii nei. I kiiii lohe ana haule ilo na kanaka i kekahi manawa a make i ka'pali. l'a lilo ka sabati hookahi i ka imi ana i ka hulu. A pomaikai ke kanaka ina aole i lilo elua, ekolu a eha paha h'ebedoma i ka huli ana i ka hulu no ka hookupu a ke alii. Ina i hooliloia ka hookupu ma na

huiuihodki|pumakajw^ paHa,mpltekili^ awopopo kel»hi. ewaH*itt ai kaaina,namM «p«fodkaiNhq#eo Ua lito ka po i koele no ke alii; auakapun&hanaeaeißak<|k«AHi koele.PeneiakakMnaanakanlMi ma kekahi wahi i kekahi manaw». ; Ma ke koele po alua ma ke k*kahiaka>, imi aku lana luna i na kanaka; kielōe ae la ka la, hora ewalu, hele kekahi poe, a kakali lakou a hiki ka hora eiwa, alaila mahuahuaka poe no kekoeie; a hora umi mii mai na kanaka ma ke koele me na huli pa lima pahii l jKkahi poe, p& umi i kekahi, a pa irfaluūua paha kekahi. ; - "*• A pau mai na kanaka hoomakaiakōa hi ka ana, a hapalua paha iho la o ka hora, ua waeleia ka aina ua kanuia nn huli, a ua pau ka hana. Oia kekahi koele na ka ke Alii po alua. Hookahi wale no hapalua o ka hora, oia ka ke alii koele. A hele kekahi poe i elua i eha paha mile e hana i ka hapalua o ka hora—loihi ka manawa e he|e ai, a loihi hoi ka nianawa e hoi ai, aka po kole loa ka nianawa e hana ai. Ina i hana hookahi kanika niai ke kakahiaka a po ka la, ua like kana hana me ka hana a na kanaka i wakalua ma kekoele. Kapu na alanui iio na malihini, kapu na waa ma ka ke alii po alua i mea aha? I mea e paa ai na kanaka e hana i ka nianawa pokole, a oia wale no. Kekahi kanawai.—Ua lohe au ua kau keia kanawai innluna o kaaina o Hawaii; Ina i makemake kekahi kanaka e haalele i ka aina a holo aku e noho loa f Oahu paha, eia ka uku, kanakolu kaliu. Ua ninau au iio ke aha keia kanawai? Aole kekahi i hai inaopopo mai ia'u. Eia kuu noonoo ana. Ina iae aku na'lii e haawi i kela kanaka i keia kanaka i aina ponoi nona, aole o lakou makemake e Uaalele nku i ko lakou wahi ponoi. No ka hele ona kanaka, aole lilo loa kekahi aina i kela mea i keia mea o lakou, nolaila, aole o lakou minamina ke haalele i kahi i hanau ai; he manao kuewa walb ko lakou.

■ L EmkākMmmmmmo ktk—b • IpIUHMiiU Mn*)mko«tea«kelj(f km mkahiki hookahi. Kla ka mii o na kode dua wale no hora e hanal; a m* kekahi koele hookahi waie |io 'Imhu lna elua hora ma ke koele, aiaila iiio 55 mau hora i ke koeie a ke'lii. Ua iike ia me na la 5 okoa, ke han* ke kanaka i umi mau hora i ka ia koekahi. Ina i liio ia niau la hana i niau hapāha maoli elima, ina ua waiwai ke'lii, a ua pakeie Qa kanaka i kekahi mea e piiikia ai a e hemahema ai lakuu. Mahea kahi e lilo ai i ua mau la hana i mau hapaha maoli? Eia paha; ina i waihoia ke koele a i hookupuia na kanaka makua a pau i umi paona pulupuiu, a me na makuwahine i elima paona pulupulu; a ina i ole ia, alaila i eiima tnamaki no na kane aekulu no na wahine, " a ina aole ia he waiwai eaee like uie iamake kuai ana. ina i waihoia na, la koeie, a pan na la kapu a ke'lii, a ua ] ke Akua wale no na ia kapu, pomaikai ] }iaha na kanaka ma ia mea; aua wai-i wai hoi ke'lii. i Ka kok hana IoU. Ua ike au ma Kai-' lua i kekalii mea e, oia ka hale hana) lole. Ua niakaukau hoi lakou i ka ha- | na malaila. Ua nui ka hale a ua piha i' na med e hana ai i ka loie. Aole au i! helu i ka nui o na mea e hili ai ka lopi J Ua iwaKalua kumamalinia paha o ia ! mea; t elua na mea e ulana ai k;» lole. ; Ua akamai iki kekahi mau wahine i ka ' hili ana—a ua maopopo ka ulaua ana i a kekahi mau mea i ka lule. Ke ma-j halo nei aii i ka Kuakini hana ana i ua kula la e ao aku i ka hana loie. Ina i i laha ia ike, a liio ia ha.'ia i niea e waiwaiaina makaninana,aiaiiaua pono loa He nan ninau i ka poe nanuao ma Havaii ! Ua lohe an i na ir.c.«i nui o na maka-; ni ma Hawaii; aole nae pau i ka lohe-; ia. 0 kona ke hau, ka inu.nuku kekahi. Ina i ike kekahi i na inoa e ae a pau o 1 na makam ina Hawaii kc ni;ike:iiake' nei au ia ia e hoakaka mni ma ke Ku ' mu liawai; a o ka pili ana 6 ia mau inoa, oia kekahi men po:u> e h:ii mai.. Kia kekahi. Heaha ka mea e imi ni ka' ua ma lii!>». a e uuku ai k;i ua ma Kon.a? o ka e heliihelu .i:ia ke Ake ikainai e hiki pnha ia ouk .u e hui n.i-iua»» mai. : £ia hoi, Heaha ka mea e nui ai ka makani inr» Wainiea: a e u.j»ku ni ka mukani, ina Kaiiua? Na ke Akua nc> ia | mau mea a pau, aka he niea paha ina-j laloona c akaka ai ia mau inea. Ina e hiki i kekahi im kona ntK»noo ana e | hai mai he pono ia. Eia ka numoo hope loa. Nani ka lokomaikai o ke Akna i ko Hawaii. Aia no kc aiiu a me ka wela, I ka hooilo a me ka makalii ma ka inoku

kkki< AiA k« «iiu & iae lu tiM»* fcft aii « ni&loo ane ka ain& irai; k* iin laakaui a nie ka aina inakani nie nia ki hi kokoke no. A i m&keiuake ke kaual a i ka wela, aia no ia: a i inak*make i ke auu e liiki nō ia ia. Ina il makenake oia i ka «nakani, i ka ūa, i! ka mnloo, i ka malie aia nu ia ia ia*, Lokoinaikai nni mai ke Akua i na kanaka o liawaii. Pehea oukou ia iar ina i niii ko oukou ololia e like luē ko-j na loUoinaikai, pomaikai oukou. . E na hoahanau ma Hawaii aole ke Akua i lioouele ia oukoi! i na uiea e pono ai. mai hoonele oukou i ke aioha aku |i ia. Na Emeko.na.