Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu KA MEA HUNA O NA MEA HUNA. [ARTICLE]

HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU

Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA.

[Kakauia e ka Anela o Mekiko.] MOKUNA 11. Imua a i Hope ka Manao I ka wa o keia man ulia i loohia ai, o ko'n hoi ana mai no ia mai kau huakai huli i na mea akeakamai iloko o ka aina lolipua o Nabarasaka, i Amerika Huipuia. Ma ke ano o ka'u oihana, he kokua no ka "Museuma no ka moolelo o na mea kino inaoli o Parisa, a ma ia kulana i hoouna ai ke aupuni Farani ia'u me na huakai imi mea hou. 1 Eono malama ka loihi o ko'u noho ana i Nabarasaka, a i na la hope o Maraki i hiki aku ai au i Nu loka, me ka paila o na mea nani i hoiliilii ea'u. ona la mua o Mei ko ? u manawa i hoopaaia ai no ka huli hoi hou ana aku i Farani. Oiai hoi au e hoonohonoho ana i ka papa o na meā i ohiia ai e a'u, na minerala, na mea ulu ame na holoholona ma ko lakou mau papa kupono ia wa i loohia ai ka moku Sekotia i kela poino ulia wale. Ua ohohia ae 'la au no ka noonoo ana i ua mea huna 'la o ka moana. Pehea e hiki ai ia'u ke pale ae? Ua heluhelu au, a heluhelu hou iloko 6 na nupepa Amerika ame ko Europa no ua mea nei, akaka ple o kona ano maoli. Ua hoopilikia ia au no keia mea pohihihi, me ka liiki ole ia'u ke hookafcua pono iho i ko'u noonoo no ua ninan nei, na lele e wale aku la ko'u manao mai kekahi ano i'aai kekahi. Ua akaka, hea mea kino io no e hiki ole ai ke hoopohalaia, a ua hoalahiaia hoi na poe apau i hoomaloka mua, e hele aku e hoopa i ko lakou manamanalima maluna o ka eha i loohia ai i ka moku S-ekotia, i ike ai lakou i ka oiaio. I ku'u wa i hiki aku ai i Nu loka, o ka wa ia e kamailio nui ua mea kupaianaha nei. ona manao koho wale apāu e pili ana i ka mokupuni lanā ame ke kualapa one lihi' launa ole mai i na moku, ua haalele loa ia ia mau mana'o. No ka mea, pehea e hiki ai i keia kualapa one (a mokupuni paha) ke hoonee iaia iho me ka hikiwawe ano e, ina aole he mikini hoonee iloko o kona opu?

A no keia kumu hookahi nō hoi i haalele pu ia ai ka manao, he iwikaele nili o kekahi moku naha e lan'a hele ana. Nolaila, elua wale no mau niea akaka i koe iho e hoopaaia ana, mawaena o na aoao kue el'ua; ma kekahi aoao, ka poe e manao ana he i'a nui a pakela 0 ilaika; ama kekahi aoao hoi, ka poe i manao, he moku holo iloko o ke kai, no ka mana oi loa o ka ikaika. Aka ; o keia manao hope i kohō wale ia, a i ku hoi 1 P°lol®i maoli, aole kahua e keehi pono- iho ai, imua o na ninau apau a na hapa poepoe elua o ka honua nei. No ka mea ina he keonimana okoa, ka mea nana i kapili keia moku ma kana kauoha, pehea la i hiki ai ? Mahea la i kapiliia ai ? Ai ka warhea la ? A pehea la ke ano o kapili ana? Pehea hoi i ike oleia ai kona kapili ana? Ina pela, e aho ka manao ana, ua loaa i kekahi aupuni ka mea luku o keia ano. Iloko o ke au hoehu kaua nui wale e like me keia, ke au h°i i hookelaia ai ka noeau ame ka huli o ke kanaka; e hoomahuahua i ka mana o na mea kaua, he mea maopopo e hoao no kekahi aupuni e hana malu i mea kaua o keia ano, me ka ike oleia mai e na aupuni e ae. No ka mea, mahope iho o ka puka ana mai o ka pu kuikele, ua hoea mai la na topido hoonahaha moku, mahope iho hoi o na fcopido na kiwi hao hookui homku, a nolaila he mea ueia i like me ia, pela iho la ko'u haupu wale ae. Aka, ua haule pu iho la keia manao koho wale no ka hoole like ana mai o na aupuni apau. No ka noii nui hoi o ka lehulehu, ame ka holo mau ana o na palapala hoakaka mai kela ame keia aoao o ka moana Atelanika, nolaila i kanalua ole ia ai ka hooiaio o ka hoole ana mal ana aupuni apau. Ina e kapili ia kekahi moku holo iloko o ke kai, e like me keia, pehea i hiki ai ke manao e pakele ana ia i ka ikeia e na maka o ka p'oe okoa? No ka mea, mamuli ona mea maopopo i ikeia, he mea paakiki loa ka hiki ana i kekahi kanaka ke hunakele ke kapili ana i moku o keia ano, he oki loa aku hoi ina he aupuni ka mea nana i kapili, no ka mea, e hakilo akaka loa ia mai ana kana mau hana apau, e kona mau hoa aupuni ikaika e ae. Nolaila ua kapae loa ia ka manao, he monita holo iloko o ke kai ua pilikua nei, mahope iho o ka huli ame na ninau ana iloko o Farani, Enelani, Kusia, Perusia, Sepania, Italia ame Amerika a hiki loa aku i Tureke. la'u i hiki aku ai i Nu loka, ua hoohanohano ia mai au, ma ka hele kino ana mai o na poe he nui e Jkamailio pu me a'u, no ua mea kupanaha 'la „o ka moana. I ku'u wa ma Fafani, .ua hoolaha ae auM kekahi buke i kapaia, "Na Mea Huna o na Papaku o ka Moana." Ua mahalo nuiia ua buke nei e na ope naauao apau, a ua loaa pu mai ia'u ka mahaloia no keia la pohihihi o ka moolelo ona mea kino. Ua nonoiia mai au, e

hoike aku i ko'u manao no ua mea 'la i" ole ke ano. Ua hoole paa aku au, e like me ka hiki ole maoli ia'u ke aku i kona ano.m&oli. Aka, i ku'ii hoopili pu ia ana mai e na noi lehulehu a pili pu i ka paia, ua ae aku la au e hoakaka e like me ka mea i maopopo ia'u. Ia wa pu no hoi i hoolaha ae ai ka nupepa 4< Elele o Nu loka n e kaliea ana i ka Hon. Piere Arouaxa 5 ke kumu o ka- Museuma ? o Parisa 7 e hoike mai i kona manao no kekahi mau i-a o ke kai. Ua hana iho la au i kekahi mea. Ua tfaka ae la au e kamailio no ka mana ole e kaohi iho ai i ku'u OMO. Ua hoakaka aku la au i ko'u manao no ua ninau nei, ma kona mau ano apau i pili i na mea o ke aupuni, ame na mea ake-akamai; a ma keia wahi, he mea pono ia'u e hoike aku i kekahi manao i noonoo akaheleia e a'u, a i hoolahaia hai iloko o ka helu o Aperila 30, ma ua nupepa la, a penoi no ia: "Mahope iho o ka makaikai pakahi ana i na manao i koho wale ia, me ke kapae ae i na kukulu manao ana no ua mea 'la, he pono ia'u ke ae aku, he holoholona ikaika loa no kekahi e ola nei iloko o ke kai. u O na wahi hohonu loa o ka moana, aole i ike ia e kakou. Aole i hiki aku ke ana ana i kona mau papaku. Heaha la ke ano o na mea e holo an& mahoi na mea e ola ana, a 1 hiki ke ola malalo iho o ke kai, nona ka hohonu mai ka 12 a ka 15 mile— pehea i hookumuiā ai lakou ame ke ona oia mau holoholona, aole kakou i ike? Oiai ua waihoia mai keia ninau ia'u, he mea poaio ia'u e hoakaka aku i kekahi mea e pau au ke pohihi. Ua ike anei kakou i na ano apau o na mea kino e nono nei ma ko kakou hoku hele, aole paha. Ina aole kakou i ike i na mea kino apau loa, a ina ke ole nei kekahi mau mea kino iloko o ka hohonu i ike ole ia e kakou, alaila, he oi aku ka pono ia kakou e manao, he i-a no keia, he'ikohola ana okoa paha ? he mau ano i-a hou paha e ola ana iloko o na wahi hiki ole ke ana ia, a ma ke ano ulia wale, a ma ko lakou lealea iho paha, i pii mai ai lakou mai ka hohonu lipolipo a i ka ili luna ae o ka moana. pela, a o na ano e ae e hoi e ola nei i ikeia e kakou, he pono kakou e imi aku i ke ano o keia holoholona kai iwaena o na mea ola i hoonohonohoia ma ka papa o ka -poe ikaika, a ma i& ano, ke manao nei au, he a-u lele kai nunui keia. U 0 ke a-u maoli nei i ike ia, a o ka lae haokela o ke kai, ua hiki aku ko lakou loihi i ke 60 kapuai. Ina ua palima a paumi ia keia nui a e like hoi me ia nui, i paumiia ai kona ikaika, a pela hoi ka loihi o kona lae hao oioi, alaila, e like auanei keia holoholona me ia. E-like pu-auanei ia me ka nui o na 'lii o ka moku Sanona i hoikeia mai ai, ame ka nui hoi o ke kuia i hou ia ai ka moku Sekotia a puka ai ka iwi aoao o- ua mokuahi 'la. 'He mea maopopo, he mea kaua ko ke a-u, i like

ke ano me he pahikaua iwi 'la, a he ku-ia kona.inoa i kapaia aku ai e kekahi poe akamai i ke kilo ana no na mea kino. Ua> loaa keiahi o keia mau lae iwi iloko lilo o ke kino o na kohola, no ka mea, e hakaka mau ana ke a-u me ke kohola, a e lanakila mau aiia no hoi oia maluna ona. Ua hiki i kekahi ke unuhi aku i kona la6 haa me ka haki ole, mailoko aku o ka iwi hualala o na inoku, mahope iho o ka houhou ana a pukapuka, e like me ka hou ana aka wili ika barela. Aia i ka Museum o na mea lapaau o Parisa, e waiho nei kekahi lae oioi o keia mau ano, o kona loa, he 6 kapuai ame 9 iuiha, a he 15 iniha ke ana waena o kona kumu. "Ina hoi kakou e manao wale, e papaofco ia ke oolea o keia mea kaua, a e paumi ia hoi ka ik&ika o ke a-u, me ka hiki ana iaia ke holo i 20 mile i ka hom hookahi, e ike auanei kakou, e like pu ana na hookui ana a keia lae haokela me ka mea i loohia ai j ke Sekotia. Ke hoopaa nei au i ko'u he lae hap kela nunui loa no ia o ke kai, a hiki i ka wa ,e„loli hou ae ai na ano i hoakakaia mai no ua mea kamahao nei, a he mea kaua hoi kona i like ole me ke ku-ia mau o ke a-u, aka, me he ano kipa la, e like me ka ihu hookui o na moku hao kaua, no lakou ka manoanoa pepeekue ame ka mama hoonee pakui i ka wa hookahi, e hou aku ana i ka enemi. Oia ihō la ka mea hiki ia'u ke hoakaka aku no keia mea pohihihi akaka ole o kona ano, ke ole he mea hou e ae kekahi nana e hoopepe iho i keia manao, he mea hoi i ike makaia, a i hoaoia, a he mea hoi i puka mai noloko o na palena 0 ka mea oialo maoli. 77 Ua puanaia na huaolelo hope e a ? u, no ko'u kuihe 1 ka'u mau mea i hoakaka ai; aka, mai ka hoomaka ana o kou kukulu manao a hiki i ka palena hope ua makemake au e hoomaluia ka hanohano o ka'u oihana, ma ke ano, he kumu no ka Museum o na mea kino ma Parisa. i mea e pahenehene nui ole ia ai e na poe Amerika, ka poe puni hoohenehene nui wale, ke ike lakou i kekahi mea ano ole. Pela i waele ae ai au i alanui no'u e pakele ae ai. Aka nae, ua ae aku, he "pilikua" ano hou ke holo ana iloko o ke kai. Ua noonoo nui ia ua kumumanao 'la a'u, a o ka hopena ua puka mai 'la na mahalo he nui. Ua nui ka poe i huli mahope o ko'u manao, no ka mea, ua haawi aku au i na kalai manao ana i hiki ke apo like ia mai e ka lehulehu, me ka loaa ole o kekahi kumu e hoohalahala ai. Ua oluolu hoi ka manao o ka lehulehu, ma ka loaa ana o kekahi mea kokua i ke ola ana o na j-a nui weliweli o ka ikaika, e like me ka lakou i koho wale ai i kinohi. A o ke kai ke kaa lawe kuppno ao ko lakou mau kino nunui e holo ai, ame kahi, e hiki ai ke hoopuka mai a hoolaha ae i na kino nunui "e me ka pilikua; he mea ole na holoholona nunui o Ka honua nei imua o lakou e like me ka elepani laehaokela. Mai ua kumu manao la o'u- i kamailio nui ,ki &

nupepa kalepa ame na nnpepa pili i na mea hoohoihoi. Ua lokahi like na nupepa "Elele Kalepa" ame na moku ko Soeda Papahelu, ka moku Lawe Leta, ke Au-holo-kai ame ka Panalaau Leo mahope o'u, a pela pu no hoi me na nupepa apau o na Hui Panihakahaka Moana, ka poe i manao e hoomahuahua i ka uku panihakahaka o na moku. Ua ala like mai 'la ka leo o ka lehulehu e huliia na poopoo apāu o ka moana a hiki i ka loaa ana o ua a-u lele kai 'la, a e hoopau ia hoi kona holo ana iloko o ka moana i ka wa e loaa ai. 0 Amerika Huipuia ka maka mua i ke kahua; ma Nu loka i hoomakaukauia ai kekahi huakai no ke alualu ana i ua a-u nui 'la. u ka Aberahama Linekona ka moku manuwa i kauoha koke ia e hoomakaukau no ka holo ana e huli; a o ua moku 'ia, he moku mahu oi loa o ka holo. Ua wehe hoohamamaia na hale hoahu mea kaua i ke Kapena Faraguta, ka mea i hooili ia aku ai ke kauoha, e hoolako koke i na mea kaua no ua moku manuwa 'la; aka, i ka wa i hooholo ia ai kela kauoha, e alualu i ua pilikua nui, o ka wa no ia i nalowale ai ka pilikua, me ka ike hou ole ia. A hala na malama elua o ke kali ana, aole oia i ike hou ia, aole no hoi i lohe hou ia mai kekahi mea nona. Aohe moku i halawai pu me ia. Me he mea la nae, ua ike e no kela lae haokela o ka moana, no na mea e ohumu ia ana nona a puni ke ao holookoa. Ua lilo keia i mea e kamailio hou ia ai e ka lehulehu ame na telekalapa o ka Atelanika. Ua puana hou ae la ka poe pahenehene, he pepeiao lohe ko ia nei, ua hoolono oia i na olelo o ka uwea olelo, no na mea e kamailio ia aria nona, a oia kona mea i a-he ai. A i ka wa hoi i hoomakaukau ia ai ka moku manuwa no ka hola loihi ana ame na ano mea kaua apau, ame na ano lawaia apau, aohe mea nana e hai mai i ke alanui e hele aku ai. Nani ka hoomanawanui o keia kali ana! Ma ka la 2 o lune hiki maila ka lono ua ike ia ua holoholona* nei e kekahi mokumahu o ka laina o Kapalakiko iloko o na hebedoma ekolu i hala hope ae, ma ka Moana Paki&ika akau. O keia kekahi o na mokumahu e holo mau ana mawaena o Kaleponia ame Sanahai. Ua aluka hou maila na pioloke ana o ka lehulehu a oi aku i ko wa mua. Ua hoopiha koke ia ihola ka moku i ka lanahu. Ekolu hora mamua ae o ka haalele ana mai o ka moku Aberahama Linekona i ka uapo ae-kai o Bulukalina, ia wa i loaa mai ai ia'u kekahi palapala, me na huaolelo i kakau-ia malalo iho: īa M. AEOUAX, Kumu 0 Museuma o Parisa. Aloha Oe:—lna oe e ae e holo pu keia huakai, maluna o Aberahama Lii*ekona, ua oluolu loa ke Au> puni o Amerika Huipuia e ike i kekahi elele no Fa-

ram, ma ia huakai ano hou. Ua hookaawaie ke Kapena. Faraguta i kekahi keena nou. Me ka Mahalo J. B. HOBSON, Kakauolelo o na Mokukaua. MOKUNA 111. Hoopaa Ana i Ku'u Manao. Ekolu sekona mamua ae o ka hiki ana mai o ka J. B. llobson palapala, aole i oi aku- ko 'u manao alualu i ka lae hao-kela o ke kai, mamua o ka hoao ana e huli i ke alanui e hiki aku ai i ka welelau akau. Ekolu sekona mahope iho o ka heluhelu ana i ka palapala a ua mea hanohano 'la,> ua hoopaa ihola au i ku'u nianao maoli. Ai ka manao-lana hookahi o ku v, ii ola ana, e huli aku no au i meheu o keia pilikua hoopilikia wale, a e hoomaemae ia oia niai ka papalina aku o ke ao. Aka, o ko J u hoi ana mai no ia mai ku'u huakai mai, me ka luhi ame ka. maopaopa no hoi.o na lala, me ke ake e hoomaha iho no kekahi mau la a oluolu kupono. Aohe a/u mea eae i lia ai, o ke ake nui wale no e ike hou aku i ku'u aina hanau, i ko y u mau hoaloha, ko'u home ponoi ame ntf mea nani a ? u i hoiliilii ai. Aka ano, aohe mea nana e kaohi ma'i ia'u! Ua poina ia u na mea apau—ka luhi, na hoaloHa, ku'u aina hanau ame na mea a'u i hoiliilii ai—a ua ae aku la au me ke kuihe ole ike noi ake Aupuni Amerika. ona wahi apau e hele aku ai, ?> wahi a ? u, hiki ana i Europa, a malia ke hele 'la keia lae-haokela i na wahi kokoke i Farani, a pela e hookokoke ia aku ai au i ku'u aina aloha. Malia hoi, ma na kai paha o Europa, e paa ai keia holoholona i ka hopu ia, a e pomaikai auanei au, ma ka loaa ana o kekahi hāpa o kona lae kui no ku'u Museuma.'' Ame ia manao ame na hakui ana o ko 'u'puuwai, no ke ake nui e. kau koke aku iluna oka moku i kahea aku ai ?tu, "E Cosila. ,, 0 Cosila ka inoa o ku'u kauwa, he keiki paulele a hana pono hoi, me ka hoopili mau ia'u, a oia ko'u hoa hele iloko o ka'u mau huakai hele apau. 0 Faranadela kona aina hanau. Ua makemake au iaia, a ua paulele mai oia ia'u. He uahoa oia ma ka nanaina, he mikiala innu ma kana mau hana, he ake imi ma kona mau ano, he wiwo ole iloko o na pilikia ku i ka wa; he mau lima eleu loa kona, a makaukau mau hoi no kekahi hana i haawi ia aku iaia; aka, he hookae i kona inoa iho, aole loa e ae e hoike mai i ka moolelo o kona hanauna ina e ninau ia aku.No na makahiki he umi i hala hope ae, ua ukali pu o Cosila me a'u ma na wahi apaa i hooūna ia ai au no na mea "pili akeakamai. Aole loa e onumu ai oia no ka loa ame ka luhi o kahi i hele ia, aole no hoi i haalele iki mai ia'uana ka aina e, ina he aina inalihini e like me Kina ame Konogo. [A halawai hou me KA LANA'KILA]