Ka Lanakila, Volume I, Number 4, 22 July 1909 — HUAKAI KAAHELE I KA P. APAKU O A HOHONU Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu KA MEA HUNA O NA MEA HUNA. [ARTICLE]

HUAKAI KAAHELE I KA P. APAKU O A HOHONU

Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA.

[Kakauia e ka Anela o Mekiko.] MOKUNA IV. Nede Lana. "Nolaila, ia oe e lu'u ai, e Nede, iloko o ke kai, e like me ka nui o na kapuai pa 32 o ke kai maluna ae pela auanei ka nui ame ke kaumaha o ke kaomi ana o ka ea i kou kino, oia hoi he 15 paana ke kaum&ha maluna o kela ame keia iniha kuea o kou ili. A pela aku no a hiki i ka 320 kapuai ka hohonu. Ua like ia me na ea he 10; no na ea he 100, ekolu tausani elua haneri kapuai ka hohonu; a no na ea 1,000, he 32,000 kapuai ka hohonu, oia hoi he eono mile ia malalo iho o ka ili o ka wai; i mea e akaaka lea ai ia oe, ke lu'u no keia hohonu iloko o ka moana, alaila 5,600 paona ke kaumaha o ke kaomi ana a ka ea, no kela ame keia 3-8 iniha huinaha like maluna o kou ili! A! e ku'u Nede wiwo ole, ua ike anei oe i ka nui o na,iniha huina halike e lawe nei oe maluna o ka ili o kou kino ihe?" "E Mr. Arouaxa, aole au i ike." <f Aneane eono tausani elima haneri iniha huinaha like; a o ke kaumaha maoli o ke kaomi ana o ka ca, he 15 paona no ia i ka iniha huin&halike hookahi, a nolaila, maluna o kou mau iniha kuea 6,500 he 97,500 paona ke kaamaha o ke kaomi ana o ke ea i kou kino iho i keia wa. y ' <c Me ko 7 u ike ole ae ia mea. Ano keaha i pepe ole ai kou kino no ia kaumaha, no ka mea, o ka ea e puka aku ana mai kou kino aku, ua like ia me ka ea e kaomi ana. No ia mea, ua kaulike ke kaomi ana mawaena o ko waho ame ko loko ea, a e lqie ana hoi kekahi i kekahi; a pela oe i ike ole ai i ke kaumaha o ke kaomi anaw ko waho ea. Aka, ina oe iloko oka wai, ho mea okoa loa ia." I mai la hoi o Nede, me ke ano hiaai i' ka'u olelo, <£ Ae, ua maopopo ia'u, ua puni au ika wai, aohe wahi a ka ea e puka aku ai a e komo mai ai hoi." "Pela no, e Nede; nolaila, i kou hiki ana i ke 32 kapuai malalo iho o ka ili o ka wai, aia oe malalo o ke kaomi ana a ka ea nona na paona he 97,500 ke kauma-

i«i; a i ka 320 kapimi ka liohona, e pa'unii ia auanei ia kaumalia; i ka 3.200 a ke 1)2,000 ka. hohonu, he pa tausani ko kaumaha o k<> liaomi ana o oa i kou 'kino, oia hoi nia ka 01010 ana, ho 97,500,000 auanoi paona e auamo ia ai o kou kino o pa-ki iiilii auanoi oo a palahalaha mo lie nioa 'la ua hookomo ia iloko o kekahi mikini pakui papaa hao." Hoolio ae la o Norte, "Diabalo!" "Nolaila, o ku'u makamaka maikai, ina he a-u nui loa ae kekalu, he mau haneri iwilei kona loa, a oi ae ka nui o kona kino, i hiki hoi e ola iloko o kda hohonu he mea nona na iniha kuea ili i hoike ia ma kahi o na miliona, a lie mau haneri miliona ke kauinaha o ke kaomi ana o ka ea i koiia kino ? e hiki ana auanei ia kaua ke koho i ka nlii o kona ikaika e auamo ai ia mea? E hiki anei ia oe ke hai mai i ke ano i hoohui ia ai o kona mau iwi, ame kahi o kona ikaika nui i hiki ai e pale ia kaumaha?" Hooho hou ae la o Nede Lana, "No keaha hoi, ua liana ia paha lakou e like me na kua hao ewalu iniha ka manoanoa, a i ane like me na moku kaūa hao !'* "Ae, pela io paha," i pane mai o Nede, me ka luliluli iho, aka nae, aole no i hoopau loa ia kona ano hoomaloka." Ua^hoomaopopo anei oe i teano o-ka 'u rmra mea i olelo aku nei?" E hoomanao e ku'u makamaka, ina *iole he holoholona oia ano e ola nei malalo o na wai, heaha la ka mea i poino ai ka moku Sekotia?" MOKUNA V. Ka Huli Ana i ka Pilikua. I-īe manawa loihi ko makou o ka holo ana, me ka loaa ole o kekahi ulia ano liou. Aka, hookahi mea nui i ikeifi, o ke akamai lua ole o Nede Lana i ke o i'a ame kona hooia ana mai i ko makou paulehia ana maluna ona. I ka la 30 o lune, ua kamailio pu makou me kekahi mau moku okohola Amerika, me ka hoike mai, r.,01e lakou i ike i ke a-u; o kekahi o lakou, oia ke kapona o ka moku okohola Monoroe, ua kamaaina m"ua ia Nede. 1 kona ike ana ua kepa ia o Nede maluna o ka manuwa Aherahama Linekona, nonoi mai la oia, e kokua aku o Nede i ke o ana i kekahi kohola i ike ia e Hakou. A no ke ake nui o Kapena Faraguta e ike i k€ akamai o Nede, ua ae ia oia e kau aku iluna o ka mokt okohok Monoroe, ilaila i ike io ai rtiskou i kona aka mai, no ka mea, hookahi wale no koh'ola i ia ( hou, elua no nae ia i paa ia manawa koke no. Mahop< iho o ke ku pololei ana ma ka'puuwai. o ke kohol* mua, ua paa koke iho la ka lua o ke kohola i ka hapuna ia, iloko o na minule pokole wale no o ke alualu ana No keia mea, ina e halawai io mai ana ua pilikui

nei me ka hapuna a Nede, aole no oia e pakele aku i keiki hoopaheehee hau o Kanada. Me ka holo paukiki nui o ka .moku, ua hala hope ae la ia makou na, kapakai hema o Amorika, me ka hakilo pono ia. I ka la 30 lulai, na hiki viku la makou i ke kawaha 0 ke kowa o Magelana, e kau like ana me ka lae Vierego. \ ka la eono o lnlai 7 e aneane ae ana i ka hora 3 o ka auinala, aia makou ma hema aku o ka Lae Hao, he 15 mile mai kahi mokupuni ku hookahi aku e pale ai ka aina puni ole o Amerika ? ma kona welau hema. Ua hookuli ia ae la ka ihu o ka moku i ke komohana. akau, ia po no hoi a ao, e kokoke ana ka huila o ka moku i ka wai o ka moana Pakipika, hooho mai la na, sela, c 'Lena ia na maka i ke akea." He lena ia a akea, aohe he i ae he olinolino, o ke kau no ia a ka maka me he hoku ala; me ka ohenana kekahi poe. 0 ka 6lua tausani dala ka manao nui, aohe manawa 1 hoomaha ia, e kilohi ia ana ka ili o ka moana i ke ao ame ka po ia mau la. No'u iho, aohe o'u manao no ka uku makana, aka, aole no nae au i emi mahope o na poe e ae o ka moku, ma ke kilo ana i ka ili o ke kai, he mau minule pokole ko'u hooliloia 110 na manawa ai, he mau hora pokole ma ka hiamoe ana, me ka manao ole i ka ua me ka la; anle aax_L.liaalele i _k.a'u wahi mau e kiai-ai, ma ka oneki luna o hope o ka moku. ī kekahi wa, e hilinai ana au i na maka upena o ka ihu o ka moku, a i kekahi wa hoi, i ka palekai o hope. e hoonuu ana na maka i ka ehu kai o ka moana, e like me ka loihi o kahi e hiki ai ke ike aku ; h° mea e no hoi ko'u pihoihoi nui i ka wa i ike aku ai au i ka hokua. palauli o kekahi kohola mahma o na ale, e like la me ka pihoihoi aluka 0 ka poe luma o ka moku. Emo ole, ua piha kuineki mai la o hope o ka moku. ITa luai mai la na keena, 1 na kaao o na luina ame ua alii moku, me na puuwai kapalili, ame na maka oolea i hakilo aku ai lakou ma kahi oke kohola i ike ia aku ai. Ua nana aku la au, ua kilo aku hoi, a hiki i ka wa i ane makapo mai ai na maka, oiai o Cosila, e uwalo maii mai ana ia'u, me kona a.no nonohua mau no ka pilikua:— <f lna oe e hooki i ka makaala mau ana e loaa no ia oe ka ike maikai?' 7 Emoole, ua, hoo]>aa ia iho la ka, holo o ka moku, a hoohuli ia ae la ka ihu ma kahi o ka ia, i ike ia aku ai, eia ka auanei, he wahi kohola kuapuu, aohe no hoi 1 emo, o ko iala nanowale aku la no ia, a hoka wale iho la, makou. Hokai ua mea he maunu ekaeka. He paehuini wale no ka, makani', he lai wale no ia holo ana mai a hiki ilaila. 0 na wa ino ia o Auseteralia, no ka moa, i ka malama o lulai mai ia kaei, ua like ia, me ka manawa ino o Europa iloko o lanua,ri. He makai nae ka nanaina o ka moana, he hiki loa ke hakilo ia no kekahi aupuni akea. 1 ka la, 20 o lulai, ua, oki pahupu ia, iho la ka poai olu hema, ma ka lonitu 105 degere, a ma ka la 27 no hoi oia malama ua a-e ia mai la e makou ka poai waena,

ma ka meridiana 110 degere. I ka hala ana o ka poai waēna, ua holo pololei aku la ka moku i ke komohana loa, me ke kiloi ia o na wai ap~au o ka moana. Pakipika waena, no ka mea, ua manao iho la ke Kapena Farapruta, he oi aku ka maikai o ka holo ana ma na wahi hohonu loa, me ka pilipili ole aku i ka aina puniole ame ailana, oia ai aohe paha lie makemake o ua piiikua la e hookokoke aku ia lakou. I ka manao hoi o ka hapanui o na luina, no ka lawa ole o na wai o ia mau wahi no ua holoholona 'la.) Ila liala hope ae ia makou na pae aina o Nuuhiwa ame na Mokupuni Hawaii, me ka lihi kokoke ole aku; a i ka hala ana ae o ka poai olu akau, ua au aku la makou no ke kai o Kina, eia makou i ke kahua i ike hope ia ai o ua pilikua nei, me he mea la aohe makou e noho liuliu ana iluna o ka moku. Nani ke kapalili ino ana o na puuwai, e hoomakaukau ana ia lakou iho no kekahi mai palahe ola ole ia kuahine me mama. XJa niniii aela ka maka o ke Kapena e ninau ana auhea la o'u mau makua i ka, lani, e hiki ole ai ia'u ke hooakaka 'aku no na mea e hiki ia lakou ke ai a he pa iwakalua kikiholo ana o ka hou i ka minute, a pehea iho la kaua e ka mea heluhelu ? No na malama ekolu keia pinana ana o ka moku Aberahama Linekona i na wai apau o ka Pakipika ua like ka la hookahi iloko o ia manawa me he makahiki la e alualu ana i na kohola, e huli emoole ana mai ko ka ihu e holo ana i kekahi ihu, e pokaa kihi wale ana mai kau wahi a i kekahi, e ku emoole iho ana, e kun pau ana hoi i ka mahu, e holo ana imua a i hope me ka hopo ole i ka*poino o kona mau mikini; aole he lae a he wahi kuono hookahi o na kai o īapana ame Amerika i nele i ka. huli ole ia.. I keia wa, ua akakuu iki mai la na hiaai nui ana e hakilo i ka moana. Ua hookuanui ka nanaina mai ke Kapena a na luina. A no ka hoopaakiki wale no o Kapena Faraguta, i na la ua huli hou ka ihu o ka moku i ka hema. Ua akaka aole e hiki ke huli hoomau l°a huli makahewa ana. Aohe no nae he mea e hoohalahala ia ai ka moku kaua Abcrahama Linekona, ua hana oia me ka hiki i ka mea e loaa ai. Aole no*hoi he moku Amen'ka i oi ae ka palolele o na luina ame ka hoomanawanui, mamua o na luina o ka Aberahaina Lmekona, nolaila, o keia nele ana, aole ia no lakou, aole no ho] he mea e ae i manao ia, o ka huli hou wale no. Ua hoikeia aku la, keia mea i ke Kapena, aole i hunahuna iho na luina i ko lakou manao hoihoi ole. Mahope nae o ka hoopaakiki ana o Kapena Faraguta ua nonoi aku la oia i ko na luina lokomaikai, e 15«. me Kolona), i ekolu la i koe e hoomanawanui ai; a ma e ike ole ia ua pilikua nei a haia na la ekolu, alaila e wili ae ke kanaka ma kahi o ka hoeuli no na manawa ekolu, o na kai o Europa ka ihu e holo ai. Ma ka la elua o Novemaba, ka haawi ia ana o keia kauoha, no keia mea ua pulalelale hou a,e la na luina hoo ™ au hou ia hakilo ana i 'ka moana. Ua kau ia na ohe-nana me ka eleu launa ole. Elua la i hala

ac la, ua kaomi hoohapa ia iho la ka mahu, h<? tausani Jioi na hana i hoao ia ai i mea o ike ia ai ua holoholona iiei ma ia mau wahi. 110 mau paila o na io puaa i kiloi ia iloko o ko kai, mahopo o ka, moku, aka,, ho mau iuai wale no ia na ka mano, aka, i ka hiki ana mai o ka Po 0 ka la eha o Novomaba, aoiio wahi moa a ike ia 0 ua mea huna noi o ka moana. T kekalii la ao, o ia ka la 5 o Novomaha, ma ka uoia 12 o ia la e pau ai ka manawa. i ololoia no ka hookaulua ana, a mahope iho o ia hora i 01010 ai o Kapena araguta, e hoohuli ia ka ihu o ka moku i ka hikina homa, a haalele loa ia na wai o ka Pakipika akau. i keia wa, eia makou ma ka }atitu akau 30 degere 15 minute, a ma ka lonitu hikina. he 136 degere, 42 minute. ona kahakai o lapana, ko waiho mai la ia ma k° makou aoao hema akau, no na milo malalo mai o ka elua haneri ka mamao, ko hookokoke mai noi ko ano ahiahi, ua hala ae la ka hole ewalu, ua uhiia aku la ka hapaha mua o ka mahina mo na ao poo nui, e nunua malie ana na wai malalo ae o ka hope o ka moku. Ia manawa, e hilinai ana au i ka maka upena o ka aoao akau o ka moku, o ku kokoke ana no hoi o Oosila ma ku'u aoao akaū. Ko lehau noi no na. kaula likini 1 na poe luina, mo ke kilo ana aku i ka huina ao-uli, oia ai e nee malie mai ana ka poeleele. la'ū i nana ae ai"ta Cosila. '"'E" ae mai ia'u e olelo aku, aole loa. au i manao iki, no ka loaa mai o ka niakana; ina he hanori ta,usani dala ka ke aupuni huiia e haawi makana ai, e like pu ana no ka nele." Ua pono oe e Cosila, nani ko kaua ohohia, makahewa i ke komo ana iloko o keia hana hoopau manawa. Nui loa. ka, manawa i poho wale, me na, hana hua ole! Ma. keia wa, aia la kaua i Farani, ina aole i holo mai nei ma. keia huakai pakalaki!" "Ae, iloko o ko'u keena ame kw u inaseuma, e hoonohonoho ana au i na pupu, amo na metala o ka honua ame na pohaku. Ua hookomoia aku la hoi ko Babirousa iloko o ka hale holoholona ma Jadine Palanatesi, ka mea nana e kii aku na kanaka apau o ke Kapitala e hele mai e makaikai ia mea kamahao." "Pela no, e Cosila,; aka, ko manao wale nei au, e lilo ana kaua he mea henohene ia mai." Hooia mai la o (!osila, me ka pane malio ana aku, <4 He mea maopopo loa no ia, e honehene io mai ana no lakou ia. oe. A eia, kekahi, he pono anei au o olelo aku ?'' "E olelo mai no, e ku'u makamaka maikai." "Ae, e hoopauia ia no oe mai kau oihana aku, a e mai hoi." "Pela, ea?" f< Pela ko'u manao, oiai ka wa i loaa ai i kekahi mea ka, hanohano, ma ke kapaia ana mai he kanaka naauao, e like me oe nei, aole e pono iaia e " Aole i pau pono mai ka Cosila mau olelo, ia wa i lohe ia aku ai kekahi leo nui oloko oiawame ha 100 ole. 0 }io Nedelana leo ke kahea ana,;

E nana io! Aia, ka moa a kakou e hnli noi ma ko kakou aoao maluna." MOKUNA VI. Kuupauia ka Holo o ka Moku. I ka pa-e ana o keia leo, ua naholo aku la na mea apau i kahi o ke o ia e ku ai, ke Kapena, na aliimoku, na luina ame na kapena-boe, a hiki loa aku i na wiliki ame na poe pao lanahu o lalo. No ka mea, ua kauoha koke ia ae la, e hoopaa ia ka holo o ka moku, a*ke hele wale nei no ka moku me ka malie. Ua aaki iho la ka pouili, he keu no o Ne.de Lana a ka ike iloko oia pouli, he haohao i ke ano o kona ike ana, ame ka hiki ana i k°na maka ke a hulili iloko o ka pouli. Ua kapalili ino ku'u puuwai, me lie mea la e naha ae ana. Aka, aole no i kuhihewa ko Nede Lana ike, no ka inea, ua ike maka aku la makou ma kahi ana e .kuhikuhi ana. He elua kaula hao ka mamao mai ka moku aku ma ka aoao akau, aia malaila kekahi mea weli a puni. Aka, o kona a ana, aole no ia i like me ka weli maoli o ke kai. līe niau anana ka hohonu o ua pilikua nei malalo o ke kai, a mai laila mai no i puka ai he malamalama ano e, i hooaKaaka ole ia iloko o na olelo hoike ana Kapena moku he nui wale. Me he ala ua puka mai keia weli malamalama, mai loko mai o kekahi mea a i oi aku ke olinolino. O ka lihi malamalama e hoopuni ana i ka ili-kai, ua like me kekahi poepoe nui loihi, a alolo no hoi, a o waena kahi oi aku o ka malamalama, me he hao enaena la, a e ana pio iho ana i kekahi wa, me he anapa ana la o ka wailiula, alaila, a-a hou ae la e like me mamua. Olelo ae la nae kekahi aliimoku, "He mea a wale iho no keia, a,ole o ke kupua a kakou e nee nei i ka huli. ,, I aku ]a, au, "Aohe hiki i na unahi weli o ka ia ame na maka o ka niuhi, ke hoike mai i ka malamalama olinolino e like me keia. Ua like ka lilelile oka a ana o keia mea, me he uwila maoli la. Ke nee la, ke holo la imua a i hope, a ke holo pololei mai la kakou! M 0 ka uwa like ae la hoi ia o na poe apau o luna o ka moku. Nolaila, pane mai la, ke Kapena, "Ua oki! Uuna ka hoe, a e hoopaa loa ia ka mahu!" Ua hoopaa loa ia iho la ka mahu, a ke pokaakaa, ae nei ka moku ma ke ano hapalua poepoe Kahea hou mai la no ke Kapena, me ka leo ikaika, "Iluna na hoe! Paa ia ka hoe iluna!" Ua hooko koke ia mai la ia mau kauoha—aole hoi i emo, ua huli hikiwawe ae la ka moku mai kahi mai o ka, mea, a. He kuhihewa ko'u, e hoao ana la e hou ī ua piiikua nei, eia, ka, auanei e hoao ana e holo mai ka pilikūa aku, no ka mea, o ua pilikua 'la, ke hookokoke loa mai la, me ka oi palua o kona mama i ko ka mok,u. [A halawai hou me KA Li .NAKILAI