Ka Lanakila, Volume I, Number 4, 22 July 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete.

He Kaao Pategonia no ke Keneteuria Uirikumamalua o ka A. D. [Kakauia e Puuwai-ma'ema'e.] MOKUNA 11. Ma ka Apua ke Ola. Aole no i ike na mea apau i ke kumu i hekau iho ai keia mau helehelena o ke kaumaha maluna o ke keiki alii, a aole no hoi he wahi hoohuoi iloko o kona makuakane no ka mea a kana keiki i hana ai iloko o na la ekolu i hala ae. Aole oia i hiamoe hou i kela po, a i ka oweke ana mai o kai ao, ala ae la oia a hele aku la e holoholo ma na alanui o ke kulanakauhale, me kona manao oia ka hope loa o kana hololiolo ana ma ia mau pipa alanui. A kokoke mai.la lioi ka hora .e hiki aku ai oia i kahi o ka pilikua oia hoi ka hora 12 o ua awakea nei, eia no °ia ke hele nei ma na lihi papali o kahi e hiki aku ai i ka puka o ke ana o ka pilikua me ka luhi ole, aole °ia i hoomaha ma kekahi wahi mai kona hele ana ia wanaao a hiki i ke kokoke ana e kani ka hora 12 o ke awakea. Aka nae hoi ma ia hele ana ana ua loaa aku la iaia kekahi 'wahi hale nahaha e ku ana ma ke kula, a ma ka nahaha oia i kiei aku ai, a ike aku la oia i kekahi luahine puouou 1 hele a haumakaiole e pupue ana i ke anu 0 hauailiki, aohe kekahi mea e like me ua luahine la, ua hele hoi kona mau lala a olala, 0 kona kapa e aahu ana ua hele 110 hoi a weluwelu, ua hele no hoi ka lepo a hoonoho alu. Aloha no. Hookahi no hoi ua wahi luahine kama ole la, ike i ka pilikia. Komo aku la 0 Ilesisiiia-liesi-no iloko o ua wahi hale

la, a hookokoke aku-la i ka luahine me ka ninau pu aku. "Pehea oe? —E ka wahine i kahiko na la o ke ola ana—Nani ka pono ole o kou wahi e noho nei." :i Po-po-po-no o-le/' wahi a ka luahine me ka hau keke pu o ka leo i ka wa e kamailio nmi ana. "No kem uiau īnakahiki he 20 i hala ae nei, aole loa au i ike i ke ano o ka noho oluolu ana, he ilihune au he kolopupu hoi, a he ma'i. Ua loaa ia au i ke anu, ka 'lia, ka haukeke, 1010 anie ka nilio-liui, hui pu ae hoi nie ka paia o ua pepeiao anie na palapu 110 he nui wale. <4 Aohe o'u niea nana e malama mai, aole loa 110 hoi au i ike iki i ka pono o ka nolio ana aku i keia ao, ke ake nui nei au e make iho. — 77 I ko ke keiki alii lohe ana i keia mau olelo a ka luahine, komo koke mai la iloko o kona lunaikehala na manao ino a ka pilikua i waiho mai ai iaia. ''He oiaio, ?J wahi ana, Aole hew r a o ka law r e ana aku i keia luahine kolopupu imua o ka pilikua, malia paha, aole oia e makemake io ana e ai iaia, aohe 210 hoi he pilikia, aole i oi aku kona minamina uui ia mamua o'u. He opiopio au, a lie mea no lioi i minamina nui ia e ko'u mau makua ame ka lahuikanaka holookoa hoi. A ina ■au e make ana, alaila, e kanikau auauei o'u mau makua, ame o'u mau lianauna apau ame ka lahuikanaka apau. A heaha la auanei ko'u mau manao kupono e hooluolu ai i ko lakou kaumalia nui? He nui na pomāikai 0 na lahuikanaka a'u i manao ai, ke hiki mai ko'u manawa e noho Alii ai maluna 0 lakou. He mea maopopo ia'u, aohe waiwai 0 ke aupuni no keia lualiine kolopupu. Aka nae, he pomaikai 110 i loaa mai i ko 'u aupuni, ina lie haua kaulana kekahi a keia luahine i hana ai iioko 0 kona mau la opiopio o ke ola ana. I niai nei nae hoi oia ia'u ua pauaho oia i keia ola loihi." Oiai keia manao e okuku hele ana iloko 0 kona noo--1100, upaipai -mai la na elieu 0 kekahi wahi manu keokeo mawaho 0 ka hale, a komo niai la ma ka hakahaka 0 ka puka aniani, papio mai la a hiki ana iinua o ka luahine. Ninau aku ia 0 Hesisiiia-liesi-no 1 ka luahine, penei: '' Heaha keia manu ?'' Pane mai la ka lualiine ia Hesisina-hesi-no, <4 He manu iiunu keia i loaa ia'u ua haki ka wawae i kona manawa e punua ana no, hoihoi mai la au iaia i ka hale nei, a hanai ahuliu ilio la a hiki i kona nui ana, a i kela la keia la, e lele mau mai ana oia i o'u la e ai ai i na wahi hunaliuna berena a 7 u e haawi aku ai. Ua komo kukonukonu mai na huaolelo iloko 0 ko Hesisina-hesi-no mau pepeiao, iaia i hoolono aku ai i ua -olelo haalulu a ka lualiine, a ua komo mai la hoi ka ehaeha i kona puuwai no keia mau olelo maikai ku 10 i ke aloha—A 0 na manao lokoino hoi a ka pilikua 1 hookomo mai ai iloko 0 ka kakou Alii opio, ua auhee aku la aa mai ia Hesisina-hesi-no iloko 0 ia mau minute pokole. 'Ke lawe paa nei au i keia mea," wahi ana, i haawma kupono e a'o mai ai ia'u i na aoao o ka pono ame

ka hewa. Ano la, ke hooniaopopo lea nei au. ua hanau ia no amo keia moa mo kana īmm hana no i ku ika mahaloia iloko o koin ao. A ho pono anoi ia'u ke lawo aku i kokahi moa kino niai koia walii aku ma ko ano powa. no ka moa. o koia moa kino uhano makamao ho wahi hann lokomaii-ai 110 kann i hana aku ai i kokahi wahi manu liilii i ,>i aku ka poino amo ka pilikia mamua iho o koua. l'a loaa tio ia u na ponuiikai ho nni walo o koia ao. nole o'u homahoma iki no kokahi moa pili kino o koia noho ana. a i ka manav,-:< o hiki mai ai ko'u pilikia. aole anoi o pono '„i u ]vo hookomo aku i ko'u mau poohiwi o nuanio )m i un pilikia 'In. o liko mo keia moa kmo uhaue i hoomannwnnui ai i kona mau pilikia o keia ola ana- -E koa no nu o like uio ke kanaka mnk> n i helo n poohinn ka noho ana iloko o ka pono. -a aole hoi au e powa walo ann i ke ola o kokahi mea kino. i kumu e hoopakolo ia nini ai o ko'u oln, ponoi M C*nioni ao la. ka luahino mo ]<a naka. liaalulu aua o kona man lala, aia manawa koko 110, 101010 inai la ka.hi nianu nunu a kokoko iaia 1110 ka 100 kuululu e kani ana iloko o kona nuku. līuki mai la ka luahino i kokahi wahi eko, lie mau wahi apana bercna ko loko; a nanahu ae la oia nana kekahi. a lulu aku la hoi i na hunahuna na kahi manu nunu. I ko Hesisina-hesi-no ike pono ana aku i ka luahine e hanai ana i kahi manu nunu, ua komohia koke ia mai la ke aloha iloko o kona naau nona. Olelo alm la oia i ka luahine, "Ke nonoi aku nei au ia oe e ka wahine maikai i loihi na la o ke ola ana; e kala mai oe iā-11. aka nae, aole oe i ike ike ano o kau mea e kala mai ai—Ake hoomaikai aku nei hoi au ia oe me ko u aloha apau—E lawe aku oe i keia kieke moni mai o u aku, he makana aloha ia nau mai a'u aku, no ka mea, ke manao ilio nei au, aohe a\i mea i koe e hana aku ai me kena kieke moni—o na kau ame na hooilo i hala &e nei mahope o'u, ua hoonani ia mai au e lakou. Ua lawa au i na mea apau o keia ola ana, ua a lawa, ua. inu hoi a kena, ua lealea ahu aku mawaho o na. kaha o ke' kupono ame ka hauoli palena ole mai ko'u mau la heu ole mai hoi a. hiki i ku u ike ana iho la ia oe iloko o keia mau haawina ehaeha a ka hune i liekau iho maluna ou. He mau popilikia e ae no kai halawai mai me a'u, aole nae hoi e like iho la me keia a'u e ike nei. "He make no ke halawai mai ana me na kanaka apau, aole nae hoi e like me ka make e kakali mai la no'u. Haka pqno mai la ka luahine ia Hesisina-hesi-no, me ka hoolohe pono ana mai i ka ianei mau olelo. "Al o oe e ke keiki opio kanaka maikai i ike ia ma keia wahi. A heaha hoi ke ano o kau mau mea e olelo mai nei? E hai aku ana anei oe i kou aloha imua o Soda, a i ole ia, he ipo paha oe i hooluhiia, e ke aloha o ka, ui Sidia Lemela, a i olē hoi ia, he pio i hoopilihuaia e na karaima nui i hana. ia e koti mau lala

ponoi. E hai mni o ko koiki opio i na moa i hooulupnni ia ai kou puuwai o ka ohaoha, uialia o hilei aua uo paha i ko'u wahi uaauao ko hoomoakaka, loa aku ia 00. a o -\voho\V,o]ip'pono akn hoi i na, nioa liiki ia'u ko hana aku nou amo ka hooluolu pu a.ku ia oo." Aolo, aolo loa o hiki ana ia oo," \vahi a l!osisinahoolauloa inai i ua ohaoha o ku'u puuwai, aolo o hiki ko palo ao i ko kakaulia o ka uiako o kakali mai noi ia u. 1 a ili io mai uo koia poiuo ma ua hana a \° 11 nino «a loalea nana i hoomaamaa ia'u mai ko u wa opio mai, ak* nao, aolo ia he inea e manaoio ia mai ai o ka nioa, i oi . ° ka naauao- manma o kekahi kanaka, ho howa ia no n e ku ai i ka make. E hai aku anei au ia. oe i ke kumi i hiki mai keia pilikia? Ame ka moa hoi nana-i hookomo mai i ka manaoino powa iloko o kuu noo. Ua lohe'no paha oe e, ke kamkoo iloko o kou mau la opiopio i ka inoa o kekahi pilikua." "Pilikua !" wahi a ka hiahine, oīa anei kau o hopohopo nei ? Owai la o lakou? O Mugino paha, o Ogoa ame ITgalemu£imo, a i ole lakou, o Giloa amo Tatu paha. 0 koia mau pilikua o lakou na poe ino loa o ka holoholena ke nana, aku amo ka, ai kanaka!" "Ae, o Ugalemugimo," wahi a Hesisina-hesi-no, ua pilikua 'la no ka mea. nana i waiho mai kekahi oleJ° o ku'u pepeiao. 0 ko'u moolelo nao he loihi loa ia ke hahai aku ia oe. Mai ka hoomaka ana mai o keia popilikia a hiki i keia la, oia wale no ka'u e hahai aku ai ia oe, a mahope iho o kou lohe ana i ko'u moolelo, e huikala pu mai oe i na manao ino i hoopuni ia ai ko'u 1010, e hana aku i kekahi karaima e kue ana i kou ola.'' Mahope iho o ko ka luahine lohe ana i ko ianei inoolelo, olelo mai la, "Oia, o ua Ugalemugimo 'la no ka enemi ino loa o na keiki opiopio apau, a oia no hoi ka moo huelo awa o na hewa apau. He enemi ikaika loa oia no Nuda ame Soda ame Sidia Lamela. "Aka, e ke keiki alii opio, (e hiki, ia'u ke kapa aku ia oe pela he keiki alii oe, ka hooilina Moi hoi 0 na lahui Kasimia apau;) e lawe koke aku oe ia'u imua ona ano, a e hoopau koke mai-bia i ku'u ola, no ka mea, ke ake nei au e haalele mai keia hanu iloko o'u i keia kino nawaliwali nei." Olelo aku la o Hesisina-hesi-no, "Aole, aole loa au e lawe aku ia oe ilaila, aole hoi au e hoomainoino .aku 1 kou ola, aka, ke nonoi aku nei au e hahai mai oe i ke ano o kau mea i olelo mai nei ia'u he enemi ikaika loa ia no Nuda, Soda ame Sidia Lamela, ame ke kumu hoi o kou ike ana he keiki alii au, a o ka hooilina Moi o Kasimia.' 7 "Hamau!" wahi a ka luahine. "0 Nuda, Soda ame Sidia Lamela.he poe kino like ole keia, aole pono ia'u ke hahai aku i ko lakou moolelo ia oe,- no'ka mea, e lilo auanei ia i kumu e hoomaule ia ai kou naau e ke kaumaha. 0 oe hoi, mamuli o kou moolelo i hahai' mai nei ia'u'i akaka ai ia'u o oe ka hooilina Moi o Kasiinia nei. Elima la i hala aei nei, lohe aku īa "au

i ke kamilio ana a kekahi mau uhane ino mawalio iho nei o ko'u wahi papai hale nei, penei/. Eia ae ke keiki Alii Heshsina-hesi-no ke holo mai nei i ke ahiahi dia ? e hoolilo. iho oe ia oe e Anejao i di<i, a owau*hoi c hoopuaa ae au i na ilio hahai, a mahope iho oia manawa, lohe aku la au i ko aoa o na ilio a hala. aku la ko laua leo, lohe hou aku la au i ka paapaina o na kapuai lio, a maiiao iho la au o oe ia." Olelo hou aku la o Hesisina-hesi-no, "Ke nonoi aku nei au ia oe e ka wahine i kahiko na la, e hahai mai oe ia'u i ka moolelo o Nuda, Soda ame Sidia Lamela, malia paha, lie mau moolelo ko lakou i like me ko'u ka pilikia, alaila, he kumu hoi ia no'u e olelo ai, aole owau hookahi wale no kai iloko o keia pilikia; a malia hoi, he hoa alo like lakou me a'u iloko o keia inea hookahi, alaila, c olelo auanei au ia ]akou mamua o ko makou kaawale ana mai keia ao aku". JW koa inakou#me na kulu koko o ko makou lima ponoi, e kinai i ke ola 0 kela piiikua." "Aol<\ aole e hiki ia oukou ke kinai i kona ola, aole lioi i ua poo e a.e o keia ao," wahi a ka luahine. "E liai mai oe i ko lakou moolelo, malia aia no kekalii o lakou ke ola la iloko o ka lua ponli o-ka pilikua a liiki i keia la, a nona paha ka leo kanikau a'u i lohe ai i nehinei." Olelo mai la ka luahine. u O ke kolu keia o kau nonoi ana mai ia'u o hahai akii i ko lakou moolelo, a o ke kolu no hoi o ko'u hoole ana aku ia oe, aole au e hahai aku ana 'i ko lakou moolelo. Ua lohe mua oe 1 ko'u manao, aolo au e hahai iki ana i ko lakou moolelo ia oe i koia manawa, aia a lawe aku oe ia'u imua o ka pilikua; a i 010 oe e lawo aku ia'u, aole no hoi au e hai iki aku ana. Aka, hookahi a'u mea e kamailio aku ai ia oe: E hoi hou mai oe ia nei i kekahi manawa e aku." Ku iho la ke koiki alii o noonoo ana i na mea huna a keia luahine -e aua nei, a he wahi luahine kupanaha •maoli keia. Fa noonoo nui iho la ke keiki alii no Nuda, Soda ame Sidia Lamela, aole ]akou he poe kino elike mo ko keia ao, o like me ka ka luahino i olelo mai ai, ho poo kino liko ole lakou. īlaalolo iho la o llosisina-hoHi-no i ka luahino mo ka, waiho pu ilio i ko okeoke moni, mo kekahi lipine ffula i hoopiliia mo kokahi popa i kakauia i ka inoa o Hosisina-hesi-no, ame ka hoailona alii pu, alaila, hole aku la oia mo ka īmmao kaumaha. Akahi no a ili io mai iluna ona koia ho kaumaha, a akahi no hoi oia a, ike, aole io oia e lilo ana i Moi no kona lahui. Ke kokoke loa aku noi e kani ka hora 12; a o ua Hesisina-hesi-no 'la, ku iho la oia maluna pono o kekahi puu pohaku, mo ka nana ana. ao ma na wahi apau e hoopuni ana iaia, na lalani mauna ame na kauhale ame na kula hoi kahi ana e hele mau ai i ka paani. Haloiloi mai la na, kulu waimaka o Kulanihakoi ma kona mau lihilihi, a puana ao la oia i kekahi mau-lalani mele penei;

<{ E ke koa ona koa, aole ia i keia la; E hoohuoi auanei oukou e na puu, Na awawa uliuli me,na kula palaīialaha, Na wahi apau a Hesisina-hesi-no i hele ai, Imua o na hoouka kaua, aole e ike ia, Kona oniu ana i kana pahi lanakila Ame kona lena ana i kana kakaka Ua hakihaki wale na pua pana, Ua mahani hoi ka oi o na mea kaua īmua o ka ikaika a'u i ike ai A owau he niea liilii hooleilei Na Ugalemugimo nunui pilikua ai kanaka." Mahope iho o ko ke keiki Alii Hesisina-hesi-no manawa i kanikau ai, pii aku la ia me ka wiwo ole i kahi ka pilikua, a i kona manawa i hiki aku ai i ka waha 0 ke ana, aia no ka pilikua e noho ana iluna o kekahi noho nui, me ke kau pono mai o na maka o ka hiki aku o Hesisina-hesi-no me ka luahine kolopupu. Aohe oia. i ai nui ia kakahiaka, me ka manao e hikuio aku ana o llesisina-hesi-no me ka luahine ia awakea. I kona manawa i ike mai ai iaia nei aohe ka luahine. uwo ae la ua pilikua nei me ka leo nui, a huila ae la hoi kona mau maka e like me ke okooko o ke ahi. "Heaha?" wahi ana, '"aole-anei oe i lawe mai nei i ka luahine ?'' Olelo aku la ke alii opio me ka maka'u ole, "Aole loa au i lawe mai nei i luahine nau, aka, ua malama au i ka'u olelo hoohiki, nolaila au i hoi hou mai nei i ou Ja, me ka lawe ole mai i kekahi luahine, aole hoi i kekahi mea e ae." I ko ka pilikua wa i lohe ai i ka Hesisina-hesi-no īnau olelo, aole i kana mai kona huhu, uwi ae la kona mau niho me he nakeke ana la o ke palaka huki o ka moku, a puka mai la ka leo palale a kalakala launa ole, me he hekili la, i ka i ana mai, "0 oe! o oe aiianei ka'u e ai ai i keia awakea? Ua like anei ke kuhikuhinia o kou mau iwi hauna liilii me ko kela luahine kahiko? No keaha la kou mea i lawe ole mai nei i kela lualiine e moe la iloko o ka hale nahaha ma ko kuahiwi? ko keiki ino! ua like anei oe me ka nene 1 hiki ole ai ia oe ke loaa kekahi luahine mai nehinei mai a po a hiki i koia awakea'?" 01010 aku la o ITesisina-hesi-no, <{ Aolp, aoln no ka loaa ole maoli o kekahi luahine, ua Joaa mai nei no ia u kekahi Inahine, aka, aole nae au i manao e lawe mai iaia i ou nei. Nolaila hahai aku la o Hesisina-hesi-no i ka moolelo o ka loa.a ana iaia o ka luahine, mai ka mua mai a hiki i ka hopena o ka laua mau olelo. Iko ka pilikua lohe ana i keia, aole i kana mai ke kapalili o kona, alelo me he ula la no kekahi ahi e pa-puahio ia ana e ka makani, a puka mai la no hoi na huaolelo me he huna ahi ] a i lele mai mailoko niai o ka waha o ke der?gona. [A halawai hou me &A LANAKTTjAI