Ka Lanakila, Volume I, Number 6, 19 August 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Moolelo Pategonia no ke Keneturia Umikumamalua o ka A, D.

(Kakauia e Puuavai-mae'ma'e)

MOKUNA II Ma ka Apua ke Ola. Hoomaha iki iho la ia a liuliu, p«r>P hou mai la ka luahine ia Mamiona, "E waiho ke kamailio ana a pau ka kaua hoopiha ana i ka houpo paialewa, aia a piha ka lua o ka inaina, kani pono ka naue ana 0 ka la lealea, moliala maikai ka leo ke kani ko-ha mai i na pahu lohe." I aku la o Mamiomi i ka luahine, a pelā hoi ke Keikialii Hesisina-hfsi-no: "E ka wahine i hoopomaikaiia mai e ke aloha o na lani, i ono no ka ai ana 1 ke kamailio, oia ka ai ana a na alii, aka, e kamailio no hoi kakou ma na olelo kupono c hauoli ai ka manao a e ulu ai ka hoi ia loko, cTiaf he hana ano nui ka'u o ka hiki ana niai la, a o ka puni a kupuna la, he oki loa ia ia'u, oiai he moa ouo hou loa au akahi no a ulu ae kokala." "Ua pono, aia a pau ka ai ana, e ao pono aku ana no au ia oe e kuu haku i na huaolelo o kuu waha a me na kanawai a pau e pili ana i na uhane ino a me na Feare o ka aina uhane," wahi a ua luahine 'la i olelo hou mai ai. Lalau iho Mamiona i na mea ai e kau ana iluna o kc pakaukau a alapoho ae la iloko o kona waha, a pela no hoi me Hesisina-hesi-no a me ke kaikamahine o ka nani pua ahiahi, a pau ka ai ana lawe mai la ke kaileamahine i na omole puaniki i piha me na oolopu waina hnilnii, a ninini iho la ilokooke kiaha o Hesit?ina-hesi-no, a pela no Jioi a pau na kiaha pnaniki ekolu,

A oiai no e aleale ana ka wai o ka waina iloko o ke kiaha, xta olelo mai la.o Mamiona ia Heaiwina-hefii-no, "E kuu haku, e nana ae 1 ka waina i kona aleale ana iloko 0 ke kiaha a hoonaauao mai la ina mea hauoli 0 ke kino." Ua hoomohala pono ia ae la na ami a me na lala 0 ko Mamiona kino, ua hoopihaia ae la hoi ko Hcsi-sina-hesi-no mau noonoo me ka hauoli, a no ka luahine hoi ka pomaikai nui palena ole maluna o keia ilihonua ka hosana hoomaikai i ke alii nui o na uhane Feare. Ia lakou 110 e papa ole]o ana lohe ia aku ]a ka leo nwe o kekahi kaikamahme i ka pa-e-ana *mai mai loko mai 0 kekahi'lua hohonu pouli, a wawalo like mai la no hoi ka leo halulu 0 na kapuai wawae 0 kekahi holoholona pepeiao huluhulu loihi mai loko niai oka rumi waiho mea ai, a oili ana i k-a rumi aina he miula makahi oopa me ka opa'i liele ana 0 kona pauku kikala e laa no oe 0 ka lewa a~ka wahine holu 0 Haena. Ua kahaha loa 0 Hesisina-hesi-no i ke komo kupanaha ana mai o keia miula hookalakupua hoohaunaele iko lakou maluhia. Ua ku koke ae la 0 Hesi-sina-hesi-no me ka manao e kipaku aku i ka holoholona komo hewa, a e hoohei kaula ili hoi a maloo kona kani a-i. TJa nui ko Hesisina-hesi-no pihoihoi iloko oia wa a pela no hoi me ka luahine 0 ka home, aka, no Mamiona nae aole ona mau hiohiona kunahihi a pihoihoi, oiai ua maopopo mua no iaia na mea a pau e pili ana i keia kolohe nui mai ke aupuni lewa mai 0 na Feare. Nolaila, i ka ike anao Mamiona i keia kulana i hekau aku maluna 0 kona mau hoa noho, ua a'o aku la oia e hoopau i ko laua pihoihoi no kela mau ouli, aole ia he mau mea hoopoino mai i &o lakou mau ola, oiai he kino holoholona kona o ke ano hoopakalaki, a o ko lakou hoi he mau kino kanaka mohala pua i hana maoli ia e ka mana o ka Mea Kiekie Loa. f< o kekahi kumu ia o ko'u hiki ana mai nei imua o olua, i ike a hoomaopopo ai olua a me ko ka honua nei a pau i ko ke Akua nani, Kona mana luaole a me ke kupanaha o Kana mau hana, a i hoonani aku ai kakou laia i keia wa a i ka wa pau ole," wahi a Mamiona. Na keia mau olelo a Mamiona i hoohakanu malie iho ia lakou a hiki i ka hoea ana mai o ua mea la nona ka leo halulu a lakou i lohe ai i na minute mamua iho, a mimio ana na pepeiao puhulu o kekahi hoki e hele o'i-ku ana me ka pane ana mai ma ka olelo a na holoholona e like me ka uwe kuwo ana a na iakake liilii e ha'uopi ana i ma kani.

Aole he maopopo ia Hesisina-hesi-no keia mau hana eepa a ka holoholona, a pela no hoi me kahi hapauea luahine, aka, o keia mau olelo a pau aka miula ke-ho-ho a pela hoi me ke kekake ke-ha-ha, ua maopopo wale no ko lakou mau ano ia Mamiona. Ia wa ku ae la oia iluna a unuhi ae la mai kona poli ae he Buke Kilokilo i wa-hi ia o waho me ka ili o na laau ala kumukuai pii o ke ao nei, a i okomokomo ia iho hoi me na pohaku opakapaka o ka luahuna waiwai o Heledela, a maloko o ua Bulee la i heluhelu ae ai oia ma ka olelo Kaladea i kekahi mau huaolelo pokole a ka hoki, a hoakaka mai la i na manao ano nui a ua hoaloha la o lakou 0 ke kipa ana mai. 0 ke ano nui o kana mau olelo, oia no ka mea e pili ana i na kanawai a me na loina e pili ana i ka hoolilo ana i na kino kanaka iloko o kekahi mau mea kino i makemakeia, e like me kahoki, na i'a o ke kai, na manu o ka lewa, a pela aku, a pela hoi ina e makemakeia i mau ulalele oopa a muumuu o na a-u. 1 ka pau ana o kana mau hoakaka ana, ia wa oia i huli ae ai imua o ka lua,hine a pane aku la me ke kuuikuhi pu ana aku o kona lima i ka miula e ku kehakeha ana: "O keia hosi miula au e ike nei iloko o keia hale, aole ia he mea okoa aku e kuu makamaka maikai, aka, o kou hoa noho opiopio no ia o na wa 1 hala ae, ka mea hoi au i pulama ahonui ai me ka paupauaho ole i kahi mea uuku i loaa ia oe oiai oia ma ke kulana kino manu nunu, a i keia wa nae hoi he holoholona hoki oia.Aka, i keia la e hauoli ai oe, oiai mamuli o ka mana i loaa i ke Alii o na Feare o ke aupuni o na uhane, ua hoike mai oia ia'u no kona makemake ana e hoolilo i ko ianei kino i kino kanaka i haawi ai oia i kana mau kokua ana nou, aka, o ka mea pohihihi nae, oia ka pau ole ana o ko ianei manawa hoopai malalo o ka mana o ke alii o na enemi, a pela oe e ike ala iaia ma ke kino miula oopa makapili. I ka lohe ana o ka luahine i keia mau olelo,ua ku koke ae la oia iluna me ka hikiwawe, a no ka nui loa o kona aloha i kona hoa manu, ua anehe aku la oia e hele aku imua o ua miula la a haawi muki aku ma kona mau papalinp ioioa kohu pauku laau, aka, papa e mai la o Mamiona iaia me ke a'o ana aku: Mai hoopa oe i na hulu a-i o ka miula, aole hoi i ka hulu puweuweu o kona huelo, aole no hoi e uwe aku iaia, o nana-huki aku ka a-i o ka miula paa ole mai ke kaohi aku, aka, e waiho malie aku iaia mn ia kulana, aole oia e mau ana ma ia kula-

na, a e noho malie kakou me ka hoomanawanui nona. Ia manawa kii aku la o Mamiona ipola, a bookomo iho la 1 wai iloko me na hua papapa, a kakau iho la he mau huapalapala ma na olelo pohihihi iluna o na ili laau, a eia ka wehewehe ana oia mau manao ma ka kakou olelo: Ma ka mana a me ka lokomaikai o kc Alii nui o na Feare, e hooliloia keia miula i kino kanaka e like me kona wa i.kinohi. I ka pau ana ae o kona kakau ana, olani aku la ia i ua mau pepa ili laau la iluna o ke ahi, a hao iho la i ka lehu iloko o ke pola wai a kapipi aku la ia mea iluna o ke kua o ka hoki me ka hoopuka ana ae i kekahi mau huaolelo pule me ka namunamu liilii ana. I hakalia no a pau kana mau huaolelo kanaenae, o ka manawa koke no ia i loli hikiwawe ae ai ua miula nei a ke kino o kekahi kaikamahine opiopio ui nona na helehelena kaili puuwai e haimalule ai na keiki iwikani o ka aoao oolea, a halii koke iho la ke anoano eehia maluna o na hoa noho o Mamiona ua hele a piha i ka pihoihoi a me ka makau.. I ka ike ana o Hesisina-hesi-no i ka ui hoeha puuwai o ua kaikamahine ala, ua lilo loa iho la ia i mea.makahehi nui loa iaia, a ake nui iho la ia e hookoia ka ka Bnke Kilokilo a Mamiona, a e loaa pu hoi iaia ka mana kupanaha e hiki ai iaia ke hoololi i na ano kino lau a pau. Oiai no o Hesisina-hesi-no e kuko umi ole ana no ua ui nohea la, a ma ka mana kupua i loaa ia Mamiona, ua ahuwale mai la iaia na ano a pa-u o Hesisina-hesi-no iaia i kamailio mai ai i kela mau huaolelo. u Ua olioli nui au i kou ake nui ana e loaa ia oe na mea kupanaha a pau o keia Buke, aka, e kakali nae oe a pau ae ka ianei (kaikamahine) hai ana mai i kona moolelo ia kakou," wahi a Mamiona i olelo aku ai. Ia wa huli aku la o Mamiona i ke kaikamahine a ninau aku la U E Ilida," oia ka inoa oke kaikamahine, a ma ka hoohalike ana —Ka mea i aloha ia mai. "E hai mai oe ia makou i ka moolelo o kou lilo ana i miula." Olelo maila ua kaikamahine ala: "Aole au i ike a hoomaopopo i kahi i hele mai ai o kekahi kanaka me ka pepeiao hao kia ma kona poo mawaho o ko'u pa e noho ana, a i ko'u ike ana i kela mea kupanaha ia wa wau i hoomakaai e holo iloko o ka hale, a ia'u i huli ai e komo iloko, pa maila kuu kua i kekahi pauku laau, ua nui maoli ko'u eha a uwe iho la au, a i ko'u nana pono ana iho ia'u, ua ike iho la i na hulu miula mHluna o'n."

Ma kuu mau lima, ua omaka ac la na hulu liilii, a ike iho la au he mau loli ano hou ma n»i ami hookuina o kuu ihu a me na pepeiao, a hekahunapule opio ka mea nana i hookui mai i ke kumuhuelo mahope o kuu kikala nepue. a pela iho Ja au i lilo ai i holoholona miula. Aole au i ike i kahi i hele mai ai o kela kanaka hapa poo holoholona me ka pepeiao hao dia, o ka'u nae e manao nei, oia 110 kela kahunapule opio nana i hana mai nei i huelo hoki no'u, a pela no hoi me na maiuu hao ma ko\i mau wawae. ()! aole loa o u makemake e hana hou mai oia i haielo holoholona no'u o kela ano. Ua moakaka mua no ia Maiuion ua mea a pau a'ke kaikamahine e hoike nei ia 1. -.ou ma kona mana kaula, nolaila olelo ae la oia imua o ka kaua milimili a o ka hiwahiwa hoi nana e hookau aku ka weli maluna o na holoholona hoki a pau ma keia hope aku: E ke Keikialii Hesisina-hesi-no, manomanoka nui o na enemi e hoohalua nei ma ke alanui o kou mau popilikia, aka, e hoolohe oe i ka'u mau a'o a e malama hoi i na olelo a kuu waha e hai aku ai ia oe, alaila, e pakele no oe. 0 keia mau enemi hou a kakou e ike nei mawaho o na kaiaulu o ko kakou aina, oia no o Anejao ka hapa dia. Ua kipi ae la oia i kona aiii mua, a ua hoole hoi i na kauoha a kona haku, a he nui ka poe i hahai aku mahope ona.He uhane ikaika keia a mana e hiki ai ke hoolilo i na mea a pau iloko o k~a imo ana a ka maka, a he puali ikaika hoi o na uhane kipi kai huli aku mahope ona. Aia ma na papalina o Mamiano kahi i haia ai na helehelena o ke kaumaha, 0 ke kumu nui ua ike e oia i na pilikia he nui a Hesisi"na-hesi-no e alo aku ai me ka hoomanawanui iloko o na makahiki loihi. 1 keia manawa, aole loa oia i haupu ae i na oleloao a Mamiona e pili ana i kona pilikia, no ka mea, ua lilo loa kona manao i ka lealea o ka waina, a o kona mau noonoo a pau aia wale no iluna o ke kiaha, aia ilaila kahi i puunaue ia ai na koii a kona puuwai, a ne hooihoiho wale no ka hana i na kiaha 6 Kanoenoe. Ke noho malie ala hoi o Mamiona no kekahi manawa a liu iki, ofelo hou mai ia oia: u Ua akaaka no ia m£a ma na aloalii, o ka waina nei ka luahi o na poino a pau, a 0 ka na'lii aoao mau no hoi ia e hoopili mau ai o ka waina a me ka rama a awa no hoi. "Aka, aole au e hookapu loa aku ana m oe no ia mea i keia manawa, ai a kekahi manawa mahope aku, aka hoi, e pono no oe e maliu mai i ka'u

uv\iilo uku ia 00, mai paulehia loa oe i ka mikomiko hoohie o ke kiaha waina i keia manawa, o loohra auanei oe i ka poino ma keia hope aku, no ka mea. aia ma ke alanui kahi au e hele aku nei i ka piko pookela o ka pomaikai, aia pu malaila na hoo wakwale he nui e hoopunihei a hoopilikia wale ia ai na keiki a kanaka. A malia, ma o kou komo ana aku iloko o ke kahi aha lealea, e inu naaupo auanei oe i ka waina a hiki i ka nalowale ana o kou noonoo -maikai, a oia auanei ka wa 7i na popi'. kia e uliai mai ai ia oe mai na lima mai o ka enemi." Mahope iho o ko'mi hooki ana i kana mau olelo ua pane koVe aku la o llesisina-hesi-no imua o ke kilokilo: ' k E Mamiona, ke lohe nei au i kau mau olelo a pua, ake law r e mai nei au ia mau oleloao a sila ma na papa hoomanao o kuu puuwai, a ma ke ano o kau mea e hoike mai nei, ke kalokalo mai nei oe no kekahi pilikia kuhohonu a'u e alo aku ai me-ka hoomanawanui, a oia ka'u e haohao la me ka nalu nui ana, heaha la ia pilikia nui e ukali maf ana mahope o'u?" "E kali iki," wahi a Mamiona, "e pono oe e lohe mua i ka'u a'o.' 1 Ma keia manawa a laua e kukai-olelo nei, o ka wa like no ia a ka luahine i haalele aku ai ia ]aua e noho kokoolua ana, a oili aku la oia no loko o kekalii rumi mehameha no ka ninini ana i kona mau ehaeha a ,pau ma na paepae o ka mea ike oleia, a e hoalohaloha aku hgi no na pomaikai he nui i hiki mai maluna ona. O ka moolelo e pili ana i keia luahine he kupanaha no ia. Oia ke kupunawahine kuakolu o Bidisia Lamea o Bohemia. He kanakolu-kumamahiku makahi'ki i hala hope aku, i kipakuia mai ai oia e ieana hunona ponoi no ka manaoia he luahine anaana a hoopi'opi'o oia a he manao ino ia hai. () ka inoa īnua o keia luahine o Boicla Tamira, a no ke kaulana loa o keia luahine ma na hāna kilokilo a me ka anaana, nolaila ua kapa hou ia aku kona inoa o Boicla ke Kupua, a o ke Kupua 13oida hoi ma kekahi olelo ana a na kanaka o ka aina. O ka mea oiaio maoli nae he luahine kilokilo oia a piha ike, ua hiki iaia ke ike i na mea pohihihi o ka lewa a me ka honua, a ua ike hoi i na ouli e hiki mai ana, a pela hoi me na luai-pele i kona wa e hoolapa ai. Aole oia he ]uahine anaana a moo-kiko, e makau ai kakou i ke kiko ia e ka meli, aka, he pūuwai kona i piha i ke aloha a rne ka lokomaikai 1 na mea a pau. (A hui hou aku me Ka Lanakila.)