Ka Lanakila, Volume I, Number 7, 26 August 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauia e ka Ankla o Mekiko] MOKUNA VIII Ke Kamahao lua ole ame ke Kupanaha 0 ka mea lana, aole loa e hiki ke hai piha aku i na hana oia po, aka, i ka wa e hoohuli ia ai o ka mea lana e ka makani, he hiki no ke lohe ia aku he leo iloko,* a ma ka hoomaopopo aku he leo kauoha, a e nalu mau ana au ia'u iho. Heaha la ke ano o keia mea lana? Heaha la ke ano o ka mea kino e ala ana iloko, a heaha la ke ano o ka Enekini nana i hoonee kupanaha i kona mama lua ole ma ka holo maluna a malalo o ka ili hualala o ka wai? Noho hoomau iho la no makou pela me ka hoomanawanui ana a hiki i ka wanaao, a oiai e uhi ana no ka noe, ake loa iho la au e ao koke ae, i hiki ai ia'u ke makaikai pono i ke kulana o keia mea hookalakupua, a ua lilo keia uhi paa ana a ka noe i mea hoouluhua mai i ko'u noonoo. aka, i ka mao ana ae a ahuwale ua mea kino ala, ua hoomaka koke iho la au e makaikai pono i na papaa hao ame na laina i hookuikui ia ai o ka mea kupanaha, aole nae i pau pono ko'u makemake no ia apana hana, aka, oka mea kupanaha, o ka emi ana iho o ua mea lana nei, aokal'a kupanah? hoi iloko o ke kai. 1 ka maopopo ana ia Nede Lana ke nee nei ilalo o ka hoh onu ua mea lana nei, oia kona ma nawa i kahea ae ai me ka leo nui. Eka poe lokoino, e wehe koke ae i ko oukou lua paahao o ka makona," a iaia e hooPuka nei i keia mau huaolelo, e peku ana kekahi o kona mau wawae me ka ikaika maluna o ua mea lana nei, ia wa i ike ia ai ka paa ana iho o ka nee ana o ua mea lana ala, lohe aku la makou he halulu nui me he nakeke afta ala a na laka ame na paipu hao.

I ka imo ana a ka maka, ike ia aku la e makou ka nee ana ae o kekahi papaahao o waho, a ia wa koke no i holo mai ai he kanaka, a o kona mau helehelena, he malihini loa ia ia makou, a he ano e kona leo ma ke kahea ana ae i akaka ai ia makou, a iloko o ka manawa pokole loa i nalowale hou aku ai oia iloko o ka moku, a he mau minule mahope iho, hoea mai la he ewalu kanaka i huna ia kolakou mau helehelena me nauhimaka. Me ka palanehe loa ame ka lohe ole ia o ka halulu o ko lakou mau kapuai wawae i hele mai ai lakou a kiola ia aku la makou iloko o ka opu o ka lakou mikini kupanaha.

MOKUNA IX Mobili I KiV MoiSIHSI Oiai makou e noho ana iloko o ua mikini kupaianaha ala, hoomanao ae la au i ke ano oko makou huluiia ana'ku me ka puahi nui; aole me ke ano pupuahulu, aka, me ka eleu hikiwawe o ke ano palanehe. Aia makou e noho ana, ua punia ae la ke kino i ka naka ano-e, a ke hiolo ala ka wai me he ku-a-ua ala ma na wahi a pau, ke nalu ala au ia'u iho me keia mau noonoo; heaha la ka mea hoopaa a me ka" mea nana makou e alakai nei, a owai la lakou. He mea akaka, he poe powa ano hou keia o ke kai. He poe hoi i makaikai i ka moana laula me ko lakou mau lilo ponoi iho. I keia wa a makou e noho nei iloko o keia lumi, ua uhiia makou e ka pouli. Ua poa'ea'e ka ike a ko'u mau kii onohi, aole a ? u mea e hiki ai ke ike koke aku no kekahi wa loihi, noonoo iho la au a hooholo no ka hikiwawe o ke ano miomio nui, no ke kumu v> ko ma-kou-huluiia ana aku mai ka malamalama a i ka pouli aaki. Ia makou i komo ai ike koke iho la no au eia ko u mau wawae iloko o na apo hao poepoe o kekahi alapii hao, a ke nalu hou ala au ia hana ku hou i ke pahaohao o ka paa ana me he lima kanaka ala nana i lawelawe aku me ka palanehe. Ia makou e noho nei, aole e hiki i kekahi ke ike aku i kekahi oiai no kela a me keia aole i mamao mai kekahi mai; aka, ia makou e kamailio ana, malaila i maopopo ai eia ka au mamua a o Nede Lana a me Cosida ma kuu kua a ua hoopaaīa mai no hoi laua e like me ko'u hanaia ana, a ke noho nei makou iloko o ka pouli aaki konouli he mau pio. Ke nalu pu nei au ia manawa like eia la makouiheaikeia manawa; o ka'u wale noehoo-

maopopo iho ua hoopuni ia makou e ka po a he mau minute aole. he malamalama iki, ke īohe pu nei au ia wa* i ko Nede Lana piha nauki maoli, a wahi ana, ua like maoli kakou me ka poe i nonoi aku i na pomaikai i ka poe Sekotia me ka manao nolaila lakou, eia ka auanei he poe lakou no ka aina aikanaka, aka, no u iho aole ia he mea hou ia'u. Ia wa, oiai au e lohe ana i keia mau leo nauki mai iaia mai, ua pane aku la au; hamau, mai noonoo<oe pela, oiai, aole loa lakou e ai iho ia'u me ka loaa ole o kekahi poino mai a'u aku. A naamuli o ka nui walaau loa o Nede Lana ua pane maila o Cosida; e kuu hoaloha Nede, e oluolu oe e hoomalu, mai uwe a kaumaha oe, oiai, aole he mea i hanaia mai ia kakou, eia nae, aole 1 pane hou mai o Nede Lana. Ke nalu nui ala au ia'u iho i ko'u pomaikai, oiai eia no me a J u kuu pahi kakiwi, a e noonoo mau ana au i ka mea a'u e hana ai me ia mea, a hooholo iho la au, <4 o ka mea mua loa o keia poe P°wa e kau mai ana i kona lima 'maluna o'u, e ike ana auanei oia i ka hopena awahia e loaa ana iaia mai au aku." Aka o kahi Nede Lana ke piena mau nei kela me ka hoopuka ana i na olelo kupono ole he lehulehu, ua kaomi aku au iaia mai hoopii ino ae i ka manao a mai hookomo ia kakou iloko o ka pilikia ma o kekahi mau hana ino waiwai ole oiai aole i maopopo ia kakou, malia ke hooloheia mai nei ke ano o ka kakou olelo, e aho e huli kakou i ke ano o ko kakou wahi e noho nei. Me keia paa no o'u, hoao ae la au e ku iluna a e holoholo, ike iho ia au eia au ke hele nei ma kahi he elima kapuai mai kahi mai a'u e noho ana eia nae kuia aku la au i kekahi pakaukau hao 1 hanaia me nu. papaa hao manoanoa, a ia'u i huli hou mai ai i hope, hookui kiou maila auine kekahi pakaukau laau a me na noho poepoe, a hoomaopopo pu iho la au o ka papahele o keia lumi ua uhiia me ka moena aeae loa, haupu maila au, pela ka i lohe ole ia ai ka halulu kapuai wawae, a o na paia, aole loa he moali c hiki ai ke hoomaopopo ia he puka makani a puka komo paha ko keia lumi a makou e noho nei. O Nede hoi, he wahi okoa no kona'o ka hele ana ae, a halawai like iho la maua i kahi hookahi iloko no a pela i akaka ai ia'u he keena nui ka keia a makou e noho nei o 20 kapuai ka loa a he 10 kapuai ka laula, aka o ke kiekie nae aole i ku-ia ae o Nede Lana iluna oiai oia o maua ka mea loihi loa. Aole i hoomoeia makou no hapalua hora, aka, o ka mea kupanaha loa ia wa koke no i auhee

hikiwawe aku ai ka pouli a malamalama ae la, emoole o ko makou keona kekahi- me na 'lmnahuna malamalama ikaika 4 loa; i kinohi, «aole hiki ke hoomaopopo pono, a ma ke aiai a me ka lilelile i akaka ai au he uwila ka ka mea nana e hoomalamalama nei, a o ka mea hoi nana e hoopuni nei 1 ua i-a kupua nei o ka papaku o ka hohonu. E pani mau ana au i ko'u maka, a pela iho la i ike maopopo ai au eia ka mailoko mai o kekahi ipu hapa poepoe i puka mai ai ka a o ua ipu ala aole i hoohiluhilu -ia, a ke kau ae la ia maluna pono o ke keena kahi" a makou e noho pio nei. Kahea ae la o Neeie Lana me *ka lēo nui, akahi no a hiki ke ike pono ia aku, a ike pu aku la au iaia e ku ana oia iluna, a ua makaukau hoi oia me ka pahi ma kona lima i mea pale nona iho, pane aku la au, e Nede e pono kakou e akahele, oiai eia no kakou apau loa i kahi paa. Mamuli q keia malamalama i ike ai makoū, o na ukana wale no o keia Lumi o na pakaukau ame na noho elima wale no, a huli aku la ko'u mau kii onohi me ka noii akahele.ana a loaa aku la ia,u o ka puka komo ua hana ia me ka noeau nui, e hiki ole ai ke ike maopopo ia aku, a he laumania na paia ma na ano apau. Aole he lohe ia aku he leo, a ke noho hamau la na mea apau - . a me'hila' aole he mea kino ma ua holoholona kupanaha la, ia wa he meha ame ke anoano laipu waie no ka'u e hoomanao ana, aole nae e hiki ia'u ke koho ke nei a i ole e lana ana no paha i ka ilikai, a i ole ua luu paha i ka hohonu ua holoholona'kupanaha nei. He nakeke ana o na laka puka kai loheia, ku ana imua o makpu he elua mau , kanaka o ke kulana hoopahaohao, o he poupou pauhananuu o ke kulana lawakua, e hoike mai ana o kona mau io huki ua lawa na olona me ia mau hiohiona o kona mau poohiwi he kihikihi, o ka lauoho he mimilo elike me ko ke Pukiki eleele, a o ka umiumi he manoanoa, a o ka helehelena me" he la no kekahi o na kanaka o na lahui o ka Hema o Palaiii. A o ka lua hoi o na malihini, he hiohiona kona 0 na haawina. mohaha o ka oiwi kino pioeoe maikai e hiki ole ai i kekahi kino o ka aoao palupelu ke kupaa iho, a he hiki loa nae i kekahi o na haumana i ao ia i na ike kilo ouli a heluhelu i na kahakahana o na helehelenā o ke kanaka ke hoike # ae me ka maopopo loa, me he ala e heluhela ana 1 na aoao o ka Buke i hiki ai ke ike a hoomaopopo i ke kulana o ua malihini la. A na ua hiohiona ala ona i hai akaka mai ia'u me ka nalonalo ole iho i kona ano maoli r oia hoi;

he manao paa kona o ke kulana hoopono, oiai ua kukulu. ponoia kona poo me ka pololei maikai maluna pono iho o kona hokua, aole i aui ma kela ame keia aoao, a na kona mau onohimaka p.oni eleele i hai ae me ka moakaka lea i kona ano pihoihoi ole i na wa o ke kupilikii. A o kona ili he ano haikea, he hoike ana mai hoi ia i ke puanuanu o kona koko, oia hoi e hooheno ae ana ke kulana uahoa o ka makona haalele loa, a ma ke ano pololei o ka ihona o kona lae na ia ano ona i hai maopopo mai i kona kulana koa ame ka hopoole, a oiai oia e ku ana, e kilo pono ana au i kona mau nanaina, a ma o kona hanu ana me ke ano ulolohi na ia mea i hoike mai o kona akemama he luaole ia o ka ikaika. Me he ala i ka'u koho aku, aia mawaena o ke kanakolukumamalima ame ke kanalima na makahiki o keia kanaka, he leonui, pololei ka ihu, a ma neia wahi la, aole e hiki ia'u ke hooia aku imua o oukou he loihi oia, he palupalu na lima, e hooia mai ana ia mau ano i ke kai nui ole o kana mau kiina me kona māu manamanalima, aka, he ano miomio o ke kulana ano palanehe. O keia ke pookela o na kino kanaka a'u i haawi aku ai i ka ? u mau mahalo ana, e laa na ouli ame na hiohiona o na haawina maikai apau ma ka nana aku, a aole hoi e hiki i kekahi kino o ka aoao palapalu ke kupaa i ke kulana ano pahaohao a ke kailipuuwai o nei kanaka. Ina no he hookahi ana manawa e kilohi ai mai luna a lalo, ua lawa loa ia no ka hai okoa ana ae i kona kupanaha maoli, a ia wa like e loaa ai kekahi kahoaka ano kupaianaha elike me ka'u i hai mua ae nei, oia hoi aia ma kona mau maka, 0 ko laua kau ia ana oia kupaianaha aku no ia. Oiai he kaawale loa kekahi onohi mai kekahi mai, ame keia ano maka la ina oia e leha mai ana ūa hiki ke ike i ka akahi hapaha holookoa o ka huina aouli i ka wa hookahi. O keia mana ike i loaa iaia (he mea keia a'u 1 hoohalike pinepine ai mahope mai me ko kuu hoa aukai Nede Lana) ame keia mau ano o ua keonimana la, na ia mea i hooi loa aku iaia mamiaa o ko kuu hoaloha Nede ike. A i ka wa e haka pono mai ai na maka o keia kanaka ano e maluna o kekahi mea, oia ko'u wa e ike aku ai me he la e aneane aku ana e hoohui ia na kuemaka a e pili iho ai na lihilihi, a e hoike pu mai ana kona nanaina me he ala he makalii na meā apau loa ana e ike ana ma kahi mamao iki aku mai iaia aku, a me he ala hoi e hou aku ana kona ike iloko o na kolamu wai elike me ka maka kuikele iloko o ka pepa ka pipipi, a e heluhelu pu ana hoi i ke ano o na mea huna o loko o ka

hohonu, 0 ua malihini nei aole au e pono e puana ae, he mau kamaaina ia, aka hoi, he malihini nae ia makōu, ua kahiko ia nae laua me na kapa hulu Otera mai luna a lalo me na kamaa buti i hana ia me ka ili Sila. Ma ka'u koho aku, me he ala o ka mea loihi o laua o ke alii nui paha ia o ua kupueu nei 'a makou e luana nei, o ka mea hoeaēa loa mai īko'u puniu a ua lilo i kumu naluea no ko'u waihona noonoo, ke hoomanao ae i ke kulana uahoa maoli, oia no kona haawi ole mai ia makou i wahi papaolelo iki ana. Aka, o kana nae i haawi mai ai i pane no ka makou hoike ana aku i ko makou paulehia maoli ma na olelo lehulehu he 14 o ke ao neit kona kilo mai iko makou mau ano, a me he ala i ka'u nana aku e kilo pono ana paha ia makou i maopopo ko makou lahui i hiki mai ai, a i ka pau ana o kana kilo ana, huli ae la oia i kona hoa me ka olelo ana aku ma kekahi olelo ano okoa loa, a ua pane ia aku e kona koolua ma ia olelo no, me ka luliluli pu ana aku o kona poo i na manawa elua a i ole ekolu paha, ana i hoopuka aku ai ma ua olelo ano okoa ala a laua. A i ka pau ana 0 ka laua olelo ana ma ka laua olelo, ua hulKiou mai la ka mea loihi o laua a leha aoao mai la ia'u, me ka lena ana mai o kona mau kii onohime he ala e i okoa mai ana no, "e olelo mai hoi paha oe i keia wa," no ia mea me ka maopopo ole ia'u o ka manao o ka laua mea e kamailio ana. Ua huli papu aku la au imua o laua a hoopuka aku la me ka moakaka pono ma ka olelo Farani, a oiai ua hiki no ia'u ke hooia ae ma nei wahi. Owau no paha kekahi i helu ia ma ka papa o na loea ma ia olelo a ka'u kumu i olelo ai ia olelo mamuli o ko'u manao he lohe paha laua ia olelo, aka, o ka ? u nae i haohao ai ma ka hoike mai a ko laua mau kulana, me he ala e i okoa mai ana no, aole o maua lohe a hoomaopopo i ke ano o kau e olelo mai nei. No keia kumu ua ku a hoka maoli no au, oiai aole i loaa iki ia'u o ka mea kupono e hana aku ai ia laua e hoopau ia ae ai o keiu pilikia nui o makou. 1 maila o Cosila ia'u. E hai aku oe i ko kakou moolelo piha, malia paha he lohe no keia mau keonimana i kekahi mau olelo. Mamuli o keia mau olelo a Cosila, na ia mea i kono ikaika mai ia'u e hana io aku pela, a oia no hoi ko'u wa i hoomaka aku ai e kualehelehe e like me na mea i hai mua ia ae nei. (A hui hou aku me Ka Lanakila.)

O ke aupuni hoi o Eohemia ke waiho nei ia 1 Ka waena o Ejuropa, a o kekahi ia o na okana aina waiwai nui o ke aupuni īmeperiala o Aukekulia i kau mawaena o ka lakiku 48° 34' a me 51° 3' akau a me ka loniku 12 c 5' a me 16° 46' hikina, a ma ke komohana hema aku o Bavaria. A i ke au o keia hooheno e noho ana iloko o na palena o keia aupuni he lehulehu wale o na ohana alii, aka, o ka mea pohihihi loa nana i hoopahaohao aku i keia lahui o ka nalowale honua o na ohana alii, a mamuli oia ano a i kulike loa no hoi kekahi me ka wanana a keia luahine pela ihola i manao ia ai o keia luahine he ike i ka aihamu. A ua hahai pu aku ma ia meheu like na poe keiki opiopio a kulana hanohano hoi a pau o ua aupuni ala, nolaila kapilipili nui ia ai i make iaia nei apookoi pu ai oia he luahine anaana, a mea ae no i make ia Boida. Nolaila mamuli o keia mau ouli i pahola iho iluna o keia luahine ua hoopapau nui kekahi poe a o ka hapanui o ua lahui ala e huli a e ike i na kumu o keia emi honua o na pulapula hou o ka lahui a aole no he wahi moali e loaa ai, a e kapili mau ana no na Boida. Maanei, e hoakaka iki aku kou mea kakau me na ninau e hoohuli hou aku ai i ko kakou mau noonoo i na hoomanao ana no hope a pela iho la e loaa ai he wahi uiuiki e makili ae ai paha ka malamalama a e hoauhee ia ai kou pouli e ka mea e hoonanea ia nei e ka kakou hiwahiwa. Ma na helu i hala aku nei, aia he mau papa helu o na inoa, a o kekahi o lakou oia no © Magimo Ogea, a he lehulehu wale aku o na pilikua ai kanaka e noho mana ana ma na kakai mauna o Kirokasia a me Kasimia, a ma na ululaau anoano no hoi o Bohemia kekahi poe o lakou e luakaha ai. Ua lilo na kuemakaupali, na owa'wa kuhoho a me na ana i mau home aloha no keia puulu Nunui e luakaha ai, a ua kapa mau ia aku keia mau wahi e na kanaka e hoopuni ana o "na aina o ka nunui.' O keia poe a kou mea kakau e helu papa aku nei, o lakou iho la no na kahuna anaana nana e luku nei i keia poe e hoohuoi ia nei, aka o ka mea apa nae o ke kia ana i ka pule ia Boida ka mea hewa ole. Mamuli o ka hookahua paa ia ana o keia manao ka lahui o Bohemia, ua ulu ae la he manao mai o a o o ka aina e nonoi aku i.ke aupuni e kipaku ia aku oia mai loko aku o na palena o Eohemia, kahi hoi a Boida Tamira i noho aloha ai mai kona mau la ukulii mai a hiki i kona ike ia ana ae>ae oia. \h hiki maihi. kn ld « hoaka ia ai oia mm upu

ana o ka lahui, ua haawi ia aku la he kauoha alii ia Boida Tamira e haalele koke iho oia i na palena c Bohemia iloko o na hora he iwakalua-kumamaha; nolaila, ua auwana hele aku la oia ma na wahi o Bohemia no ka pahu hopu o kana huakai me ka mea ole nana oia e hookipa mai, oiai ua weliweli nui ia oia e na kanaka, a ua paa hoi ko lakou manao oiā iho la no ka luamimilo nana e moni nei ka lahui. Nolaila, iaia e hoomau ana i keia-huakai hele ana, a i kona kokoke ana aku i ke kumu o ka mauna o Kirasaka ilaila i loaa ai iaia He wahi kupono ana i manao ai i h'ome nona e luakaha iho ai. No kekahi mau makahiki kona hookahua ana malaila, ua lilo maoli no keia noho ana ona ma keia wahi i mea e hoohauoli mai ai i kona noho ana, oiai, o kela a me keia malihini e kipa mai ana īmua ona, e hoolako mai ana lakou Tāia mena lako ai, na aahu, a i kekahi wa e haawi pu ia mai ana iaia na momi kumukuai nui, a o kana hoi e panai aku ai i ka poe e kipa mai ana iona'la o ka hai aku ai lakou, aole e pono e hele maau wale aku no iloko o ka hihipea o na laau, o komo loa aku auanei lakou i ka naele a hoohihi aku i na luhiehu o ka wao, a lilo i mea nana e kaualako aku a hoea loa aku i kahi o ka poe Nunui. Me ia mau ano ona, ua lilo loa oia i mea mahalo nu\ ia eka poe kaahele ma o kona lilo anai kuhikuhi a i pailaka no ia mau kualono, a iloko o kona nanea nui oiai oia ua ku a hoohihi maoli no i ka noho ana oia home hou ojia. Aia hoi ke ike ala kekāhi o na alii o na uhane ino i keia mau kulana īaki o Boida, nolaila, piha loa ia iho la ua alii nei o na uhane ma ka inoa o Majo i ke kuhalahala. Nolaila, me ka mana kujjua i loaa iaia, alakai ia aku la ua Boida nei i kekahi kula panoa 1 ka po a waiho malaila, i ka wa i hiki ai o Boida ilaila, hookau koke ia iho la maluna ona na haawina e hoehaeha hou ai iaia, oia hoi ka maihehe mai ka piko o kona poo a ka manea o kona maa wawae, ka hu'i o ke kino, ke kuli o ka pepeiao ame ka 1010. O keia iho la ka loaa a ka Majo i .haawi iho ai na Boida, o ke kumu o keia hookau ia ana o keia mau haawina maluna o Boida e Majo, no ka heomauhala mai no. E ahonui mai oe e ka makamaka heluhelu i keia nanea i mohala pono aku ai ke ano o kqla ame keia manamana o keia moolelo, e p6no kaKou e makaikai ae no ke ano maoli o keia kupua o Majo," he alii oia no na pilikua luu. ame na pilikua leleame na uhane ino apau o ka po^ A q keia pwhan§ o lakou kekahi puali m\

hewahewa, a na īakou e Kokua nui nei i ka hana a keia puali pilikua aikanaka, a na lakou nei e hoola loihi nei i kekahi poe keiki alii opiopio ui me ka hoomainoino n\ii ia lakou a hiki 1 ka make ana, a o ka halepaahao hoopaa lawehala o keia ohana pilik.ua, oia no ke ana o Ugale-mugino i noho ai. Aia malaila kahi i noho pio ai nā_ kanaka he lehulehu, o kekahi oia poe ua make mamuli o ka piliaiku, a o kekahi poie'hoi ua ai maoli ia no e ua poe pilikua ala, a o k'e koena aku aia no lakou ke noho ala iloko o ka pilihua a ka maiooino, a mawaena hoi o keia poe pio o Bidia Lamela pu kekahi i hoopaa pio ia me ke aloha ole. Ua paa pio aku ō Bidia Lamela he ekolu malama mamua o ko Hesisina-hesino hiki ana aku ilaila. E hoaui iki ae kakou i ka kakou kamailio ana no ke kumu o ko Bidia Lamela paapio ana iloko o ka pouli konoele o ka hihipea o ua wao-akua ala, ame'na keiki alii opiopio apau loa. I ke au o ki-ki-lo loa e noho ana kekahi Kaula kupua naauao loa i waena o ka lahui Kasima, a mamuli o kona kela loa ana aku i na mana kilokilo ouli lani, pela oia i ike ai i kekahi kahoaka e kuhikuhi mai ana ina' aku' ka pilikia mamua, a mamuli o kona ike ana i keia mea kupaianana ma na hoike a na kahoakalani i ka poiuiu. Nolaila, kahea iho la oia i kēkahi halawai nui a na kupua ma kekahl o na kula palahalaha iloko o ke aupuni o Aforina, oia hoi ke kula laula o ka wao-akua o Sohala, ma keia moolelo ua hoakaka ia aole he mau holoholona nunui hae o keia aina o Aforina, aka, mamuli o ka like ole o ka manao o ua poe kupua ala ma kela halawai i'kahea ia ai e ke kupua Delepi, ua kipi aku lakou iaia. Nolaila, ua hoolilo ia na hora hope loa o ua poe kupua ala e kaana ai ma ia wahi, a i ka wa i akoakoa ai o ua poe kupua ala apau loa, ua noho mai la oia a hōakalea mai la. "E na makamaka a me na hoaloha, i kahea aku nei au ia oukou a pau loa e akoakoa mai no ka hoolohe ana i kekahi manao ano nui e piliaiku ai ka noonoo a e pili pu ai o ko kakou hanu. Oiai, ua paa ka-manao o ke alii nui maluna ae o kakou he manao paa naue ole mamuli o ka hoike a na ouli lani, 4 Ua kahakahaia ia mau olelo a ua paa loa, a o e nana ana ma ka palamea o ka lewa i ke kahi la o ke kupulau i hala, ike aku la au i kekahi hapa pulima e kau ana i ka lewa, a hoomaka ae la ua hapa pulima ala e kahakaha ana ma ka olelo ana, a hoomaka aku la au e heluhelu m.e kft-hoopaft am iloko o ka'u huke lau iaau Sidi,

ma, z eia ka mea i palapala ia." ,Vehe ae la oia i ua Euke ala a heluhelu aē la imua o ua puulu pilikua ala penei: "E hoolohe mai eko ka honua; aia no i na lai mahope, e luku hoomainoino loa ia aku ana na hoopi'opi'o, na anaana, na kupua a me na uhane haukae a pau e noho pu ana me na keiki a kanaka i maa i ka-aihamu. E anai loa ia aku ana lakou e ka mana oi kelakelajoJka uwila e olapa ana ma na poiuiu o ka lewa a me ka pahikaua mana i poni ia maluna o kekahi o na mamo alii kiekie i hanau ia mai i mea e hoomalu ai i kona lahui. A e lilo iaia ka noho kalaunu ana o na aupuni £ha." O keia iho ta~ke ano o ua olelo wanana ala i hai mua ia e ke kupua Delepi o ka lahui Kasimapeali, a ua kaulana keia mau olelo i na wa he mau haneri makahiki mamua aku o Bidia Lamela a me ko Hesisina-hesi-no manawa, aole he hoomaopopo ia o ua wanana ala oiai ua pau e i ka hala-aku ka poe i hoomaopopo i ua mea huna ala o ka manawa a ua pau pu me ka uluku ana no īa mau olelo wanana, koe wale no na kupua; hoi keiapoe Nunui a me Mamiona, ka mea i hoola loihi ia mai i kumu a i pailaka no ka hueu nona keia nanea, na poe magoi o ka ,hikina a me na akeakamai e noho ana 'ma ka heiau o Diana; ua ike a ua hoomaopopo lakou ua kokoke loa mai ka manawa e hooko ia ai o.ua mau olelo wanana nei. Nolaila, i ka lohe ana o na kupua i keia heluheluia ana aku o ua wanana'la ma ua halawai ala, ua hoohiki paa iho la lakou eJuku aku me ka hoomainoino i kela a me keia huā mai ka puhaka mai 0 ka wahine ke loaa ialakou, a pela ihola i ala mai ai keia mau ulupa ana a kakou i ike ae nei. Nolaila, i ka hanau ana mai o Bidia Lamela, a i ka nui ana ā hoonaauao ia oia, ua kukui aku la ke kaulana ma na wahi apau i kona akamai, ka naauao ma na mea apau i ao ia ai iaia, he ike a he lawa maoli i ka oniu ana i na mea kaua apau, a ua lele puni aku hoi kona ike ma ka haha ana 1 na ouli no na wa e hiki mai ana, a ua oi loa aku hoi kona makaukau i ko ka poe akeakamai e ae apau o ka hikina ame na kakaolelo o Kaledea. A no keia lohe ana o na pilikua i keia lono no Bidia Lamela, nolaila, manao iho la lakou o keia paha ua kanaka nei i wanana mua ia mai ai ia lakou ka mea nana e hoopai aku i ka luku weliweli e anai ia ai lakou mai ka papalina aku o ka ili honua, elike me ka hina ana o ka palaoa imua o ka pahi kakiwi a ka mea oki. Nolaila, ua kau e ko lakou weli no Bidia Lamela, a pela i hoouna mai ai ua poe kupua nei ia Majo ame kona puali e hopu pio ia Bidia Lamel?.. niamua o ka loaa ana iaia he wa e hooko ai i ka hopena weliweli o kein wanana kupßianfiha nwi wale,

No keia hopohopo mau o ua ohana pilikua nei no ua wanāna ala, ka mea nui hoi nana i Jioonaluea i ko lakou mau noonoo, nolaila, kakali iho la lakou me ke ahonui me ka hopuhopu a ulupa wale ana i kela ame keia elike me ka kakou e ike ae nei. Ia wa like ua pau pu no i na uhane ino ka ike like no ua kokoke mai ko lakou manawa e anai ia aku ai, no ia mea hoakoakoa ae la lakou i ko lakou mau puali a hoopuni aela no hoi i na mokupuni o ka aina uhane, aona pilikua aikanaka hoi ua akoakoa aela no hoi lakou mā na piko o na mauna o Kurakasia e kiai ai i ka waha o ke ana e Ugalemugino, kahi i hoopaahao ia aku o na pio he lehulehu ame ke kaikamahine Bidia Lamei'a. He nui a manuunuu wale na make i hoomakaukauia ma ke alanui, kahi a Hesisina-hesi-no e hele aku ai; aka, aole oia 5 ike i ke ano o na pilikia e poino ai oia ma ua alahele la. A e like no hoi me kona poina-pu, pela no hoi na alii uhane apau; aole no lakou i mahui mua o Hesisina-hesi-no ko lakou enemi ino nana e ulupa ia lakou a lele liilii ka lehu o kapuahi. Ka mea nana e hamare ku'i hao ku'i aiana a wali ka papa auwae i ka Pali keiki, a e hoopau aku hoi i ko lakou noho alii ana ma keTcai a me ka aina. 0 ke kumu nui i maopopo ole ai lakou i na mea e pili ana iko Hesisina-hesi-no ano; mamuli no ia o ka hanai kapukapu ia ana e Mamiona mai kona wa liilii a nui, 1 ka piha pono ana o na makahiki he iwakalua o ke alii opio, a i ka ike ana o Mamiona ua lawa kana hanai i na mea a pau pela oia i hookuu mai ai i kana hanai e hele e hoomaamaa iaia me na hana luhi o keia ao inea, a e ike pu hoi i ke ano o ka hooilikaua maoli ana e lawelawe pu ana me kona mau lima imua o na enemi he lehulehu e kue aku anaiaia. He elima makahiki i hak aku mamua o ka hoomaka ana mai o ke keikialii e haalele iho i ke aloalii a kakou i ike ae nei no kana huakai uhai holoholona, oia ka manawa o Mamiona i waiho aku ai i kana hanai alii malalo o ka malu o kona makuakane moi, a mamuli o ko ka moi hoomaopopo ana i ke kulana holomua o ua lei alii nei ana malalo o na pa-ka noeau ana a kona kahuhanai, ua lilo ia i mageneti e ume ai i ka noonoo o ke alii ka moi me ka pili paa o kona manao i kana lei. Ano ke Keikialii hoi, e haawi mau ana oia i kona ikaika a pau e hiki ai kekaili maii ka noonoo o kona makuakane iaia. No ka makahehi loa o ke alii ka moi i na keiki nei ana no kana mau hana maikai imua ona; nolaila, ua hooiliia aku oia ka mana nwi nf*na "e hooponopono i ke aupuni,

Ua kuahaua pu aku kē alii ka moi e hoike a«a e hoolohe na luna aupuni, na poe, koikoi ,a. ftiki i ka lopa kuakea i ka lep o ke keikialii Hesisina-he-si-no. Aoka ua keikialii nei mea e hana ai oia ka ka lahui e hoolohe ai. E hoomanao ka mea e kuwili pu nei i keia nanea, a i ka pau ana o na pa-ka ana a ka mea ao, a hookuu ia mai ua hanai alii nei e ailolo, he oiaio, ika wa o keia haawi ana oke alii ka moi ikā mana ia Hesisina-hesi-no e hookele ai i ke aupuni, a iloko o ko ke alii ka moi nanea nui, aia hoi, ua poha aela he hoomakaukau no kekahi kaua kuloko hahana mawaena o jaa makaainana iho no, aka, mamuli o ka piha eleu a me ka makaala o ke keikialii, ūa hoopauia na uluao'a me ke kahe ole o ke koko a me ka nui ole o ka hana. Aole oia wale.~~He makahiki i hala ae o keia kaua mua, ua ala kueia maila ke aupunL e na aupuni he lehulehu, a ua alakai kino maoli aku ua keikialii Hesisina-hesi-no nei i na koa-aupuni me ka noeau, a ua pamiia mai ia hana wiwoole ana i hana ai no ka hanohano o kona hae, ke kuokoa o kona aina a me ka noho'na maluhia ana o ka lahui Pategonia. Ua loaa mai keiā mau ouli a kakou e ike nei mamuli o ke akamai ka noeau a me ka maiau i awili pu ia me ke kulana waipahe o kana mau kukulu manao ana e hoolana ai i ka manao o kona puali koa, a me keia mau'ano ona i kaili pu ia'māi ai ka manao mahalo o kona lahui. nona, a pela i pii mau ae ai kona makahehi a me kona mailani nui ia e ua lahui ala ona. A meia ano i ike mai .ai o Anejao ke alii o na uhane i keia kulana o ke keikiahi, a mamuli o ka hoomanao mau ona i kela wanana i hala no ka' mea e noho nfana aku ana ma ka honua, pela oia i alakai ai ia Hesisina-hesi-no i kSe ana .0 ka pilikua Ugalemugimo a kakou i ike mua aku nei. A o ka makemake nui o keia Anejao o ka uhao no i kela a me keia mea ana e hoohuoi ai nona e hooko ia ai kela wanana, e hookomo iloko o ka halepapaa (ana huna) o Ugalemugsmo, oiai oia kahi e ho iliiliia ai. I mea e moekahi ai ko kakou nee ana aku no mua, he mea pono e hoakaka iki aku kou mea kakau i ka moolelo o keia uhao ia ana o Hesisina-hesi-no iloko o ka poino elike meia i ike ia ae nei mamua. Oiai 0 Aneja.o i haalele aku ika luahine ida Tamela ma na kula panoa me na pilikia he nui 3 a kakou i ike ae nei a malaila la hoi pau ka ia nei ono hoopilikia ia hai; aka, aole nae pela ka manao 0 nei Anejao. (A hui hou aku me Ka Lanakila^