Ka Lanakila, Volume I, Number 7, 26 August 1909 — KE AHIKANANA VERO ONEGA Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu [ARTICLE]

KE AHIKANANA VERO ONEGA

Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu

(Hooniauia) MOKUNA X. Na Hololio he Umi. '*Ua mareia anei oia?" 4< Malia he wahine no kana aia no i Sepania, a Kole, aia paha i Kuba, aka, aole he wahine ilikeokeo e ikeia nei ma kona hale." "He launa nui mai 110 anei oia me ka poe o kona wahi e noho ala?" loa, he kanaka noho mehameha oia oia wale iho no, a ua hoowahawaha aku ka poe o kona wahi iaia." Oiai keia mau kukaiolelo ana mawaena o ka haku nona ka home ame ke kahunapule opio, ua oki pu iho la ka ka haku hale kamailio ana, iaia e nana ana i ke alaloa a puana ae la: "E! ke manao nei au eia ae a hoea mai he hana nui weliweli." Ma keia wa, a no keia mau oielo hoi a kona hoa noho, ua nana akuila oia ma kahi- a ka mea nona ka hale e nana nei, a aia hoi ua holo puanuanu ae la na auneti koko iloko ona, a no ka mea, ua ike maopopo aku la oia ike kumu o ke kamailio ana o kona kokoolua i kela mau huaolelo. E ka makamaka helulfelif, eia he umi, he umi mau hololio ma ke alaloa, a o ka lakou huakai me he 'la, e holo niai ana lakou no ka hale a ke kahunapule opio es noho nei, a no keia mea, i kamailio ae ai kona kokoolua me ka hoopuka pu apa hoi i keia mau huaolelo: "Ka puali puhi waiona." MOKUNA XI. HauHILI KAI A KAWELE-A —HINA I KAI, HINA i Uka, Hina i Kou Wahi e Pee ai a Nalo! Ma keia manawa a ke kahunapule opio i ike nku ai i keia puulu hololio, ua maopopo loa mai la no iaia ka lakou huakai, aole ia he huakai no ke-

kahi hana e ae, aka, no Ka hanu-mel>eu ana no ia ma na kapuai o ke kae'āe'a o ka hema rio ka apahu ana i kona ola. Ua kupu ae la qa noo.noo iloko o ua ahikanana 'la no ka hana pono ma kona aoao e hana ai. E a f 6 anei oia ike koa, a i haumana pu na kaholo? A i ole, e hilinai anei oia ia Puna a kalele ia Kau ma oke kulana kahunapule J la ana e aahu nei? Ea, ia kaua ika holona, ika mea aole—aole, ohi e no ka i'o o ka laau o Makawao i ka moe kololio mai a ko Kula uwahi. He manawa kUpilikii keia iloko o ka noono.o. ana a ka kakou a ka wa pono no ka halawai ana aku me na umi hololio o na pow'a i lako pono me na mea me na niho o lakou, ua hoopaa iho la o Vero Onegailoko ona e hilinai maluna o keia kulana kahunapule ona, ke kulana hoi ana i paulele nui ai e lilo ana ia i ohu halii e po ai na maka o na powa_-limakoko t a hoohewahewa iho i ka mea a lakou i kau nui ai e loaa. Ma keia manawa ua hiki mai la ua la mamua o ka lanai o ka hale o ka elemakule me kana malihini kahunapule e noho nei, a i ko lakou lele ana iho ilalo mailuna iho o ko lakou mau lio pakahi, ua pii aku la lakou no luna o, ka hale, kahi hoi a ka elemakule e noho ana me kana malihini. 4< He malihini anei kekahi i hiki mai nei ma keia hale?" wahi a ka ninau $ kekahi o lakou me ka leo kalakala heu panini. No keia ninau ua nana aku la ke kahunapule opio i ka elemakule me ka manao e pane aku ana ua elemakule haku hale 'la i ka haina o ka ninau, aka, no ka palua ana mai o ka ninau ma ia ninau hookahi no f ua lilo aku la i ke kahunapule ka pane ma ka "aole p ana aku. No keia pane a ke kahunapuk opio, ua nana hooku'e makanui mai la na iiana ana a ka mea nana ka ninau iaia, a pane hou mai la: 4< Pehea i maopopo ai ia oe?" wahi hou a ka ninau i ke kae'ae'a. "He mau la ekolu ko'u o ka hiki ana mai ma keia wahi." "Alaila, ua ike oe i ka poe i hiki mai a me ka poe i hele aku mai keia hale 'aku?" <( Ae, elike no hoi me ko'u ike ana iho la iko oukou hiki ana mai la." <4 Ua hiki mai he malihini ma keia hale, oia ko makou ike." n Alaila, owau o ka mea i loihi na la o ka ana ma keia hale kai ike ole aku la mamua o oukou?" No keia pane a ke kahunapule opio, ua lilo ia i mea hookuia aku i na powa limakoko puhi

waiona. Ma keia manawa a na powa e ninau n<ei i fceia mau ninau ae la, ua haalele iho la ka elemakule haku hale i kona noho c noho-ana, a ku ae la oia iluna no ka hele ana aku e hoomakaukau i 'mau mea ai kakahiaka na keia poe malihinl puulu powa. 4< Aole anei he mea ihiki mai ma kou hale nei ma keia po iho la?" wahi a ka ninau 1 ua elemakule la. 4< Aole he hookahi kino kanaka i hiki mai ma ko'u hale nei elike me kau ninau/' No keia pane a ka elemakule, ua hohola ae la hauoli ma ka umauma o ke kahunapuie opio, a ina paha he mea hiki i na powa ke ike aku i keia mau manao e loloku ana iloko o ke kahunapule, ina ua hooJale na ai awaHia, a haunaele hoi Ewa i ka Moae. He mau minute ka noho hamau aaa o kela ame keia me ka puai leo ole, a ma ka aoao o ke kahunapule, ua akenui loa oia e makaukau koke mai na mea ai, a j wahi hoi e haalele koke mai ai keia puulu powa iaia. 4< No ka nami aina no ktf oukou aina kakahiaka," wahi a ka mea nona ka home i na powa. A oiai aole he mea ma ka waihona ai o kela ame keia\o na powa, nolaila, ua haalele iho la lakou i kahi a lakou e nonoho ana, a huli aku la lakou no ke aīa e hiki aku ai i ka rumi aina, me ka haalele anaiho i ke kahunapule opio. Oiai e lawe ana kela ame keia i ka ukana hik'i iaia ke halihali mai ka papaaina mai, ua ninau aku la kekahi o ua poe powa la i ke kuene paele e lawelawe ana no lakou i ka manawa o ko ke kahunapule opio hiki ana mai. No ka maopopo ole i keia paele kuene na mea i kamailio muaia ae nei ma ka wa o ka hiki ana mai o na powa, nolaila, ua pane aku la oia i ka haina e akaka wale ai no Haleakala he uwe na na kini o Koolau. "Ma keia kakahiaka iho la no ko'u ike mua loa ana iaia," wahi a keia paele kuene. "Aole anei oia maanei i ka ponei?" wahi hou a ka ninau. No keia ninau hope ua ulu mai la iloko o ua paele 'la na hoo.huoi ana, eia ki'ia poe ana e hanai nei mahope o ka meheu o kekahi mea, nolaila, ua kulou iho la oia ilalo me ka pupuku hoomaku'e ana o kona niau ku'emaka me he la e noonoo nui ana, ame ke ano hikilele ua pane mai la oia. tr Auwe! maanei nei no ka hoi oia mai keia ahiahi iho nei a ao ae nei/ 7 He wahi rumi uuku a ano haiki loa no ka rumi aina, a nolaila, ua ku ae la kekahi o na powailuna

a hele aku la e pani i ka puka o ua rumi la, a o kekahi o lakou ua paa mai la oia i ka paele ma ka poohiwi me ke kau ana i ka pu panapana ma ke poo o ua kupa'la o na Waoakua o Sahara me ka pane ana mai: "E ke ieiki ona lua bitumena! E haimaioe i ka oiaio, a i ole, e ale aku oe i ka anoano kepau o keia wahi apana hao a'u e hanai aku ai ia oe." "0! Mai hoohainu mai oe ia'u i kena ano iliili Atenaill" U I ka manawa hea i hiki mai ai kela kahunapule ma keia hale?'' "Ua poina iho la au i ka manawa o kona hiki ana mai," "Ina o kau pane ia, alaila, e kukuli iho oe ilalo a e pule i kau pule hope loa." "Auwe! Auwe!! Mai pepehi mai ia'u." tc E make ana oe me ka aahu oka hoopunipuni i puoloia e kou uhane." "Heaha ka'u mea e hai aku ai ia ouk'ou?" C< l ka manawa hea i hiki iho nei keia kahunapu* le ma keia h&le?" "Aole au i ike mua iaia, a i keia kakahiakanui iho la no ko'u ike.mua ana iaia." <{ Ua ike mua no anei oe iaia maanei mamua aku nei?" u Aole." <c lna oe e hoike aku ana e keia paele i kekahi mea e pili ana no keia mau ninaninau ana a makou ia oe, alaila, e ike no oe i ko hanai hua opiumaia, a i ole e kau no makou ia oe ma kekahi o na lala o kela kumu"hcau e ku mai la ma o!" me ke kuhikuhi pu ana aku hoi o ua powa'la i kekahi kumulaau e ku kokoke inai ana mawaho o ua wahi haie'la. Ma ka wa o keia kamailio e kamailioia nei maloko o kahi rumi aina, aia he mau maka, na niaka ahilapalapa hiata hoi o ke kahunapule opio ke hakilo mai la mawaho o ua wahi rumi aina'la, a ma ka hakahaka hoi; a o kona mau pepeiao, ke omo nei i na olelo a pau e kamailioia nei nona. Mamuli o ko ke kahunapule ike maopopo ana aia he hoohuoi iloko o na powa nona, nolaila, ua hiki aku oia mawaho o ua wahi rumi'la, a no ka iini nui hoi e maopopo pono iaia ke kulana o na powa e pili ana iaia. MOKUNA XII Enaena na Ahi o Kilauea—Ua Halawai ke Kila ME KA PAEA. No keia mau mea a pau e pili ana iaia e kamailioia nei e na powa, ua lilo ia mea i mea nui i kona

noonoo, a mahope o kona noonoo pono ana no kekahi mau minutē, ua hooholo iho la oia he mea pono iaia e nol>o, oiai nae, ua malaelae ke ala 'e hiki ai iaia ke haalele iho i keia'p'uulu me ka ike ole mai eia keia ke puhi nei ke kai he i'a no Uko'a; a nolaila iho la, ua haalele iho la oia i ua wahi'la a hoi aku la no ka lanai o ka hale. 0 ka noho ana iho no ia o ke kahunapule opio maluna o ka noho, ua hiki aku la kekahi o na powa a ku ana imua ona, a me ka leo ko'iko'i kaumaha eke one, ua pane uku la ōia i keia mau huaolelo: "No keia wahi no anei oe?" "Aole." "Ma ka mana hea i hiki mai ai oe maanei?" "Heaha ke ano o kau ninau." Ma keia wa e papaleo nei ke kahunapule- T)pio me ka powa, ua hiki mai la ma ua wahi papa'ihāle'la kekahi poe no ia wahi no, a ua hookaumahaia mai lakou i ka ike ana a lohe hoi i keia papaleo oolea a ka powa i ke kahunapule opio, oiai, o na kanaka o keia ano e hiki aku ana malaila, he mea nui loa oia ia lakou. 0 keia powa nana ka ninau i ke kahunapjile opio, ma kahi o kona pane mai i ka ninau a ke kahunapule, ua pane hou mai la oia: "Ke manaoio nei au he epa oe.'' "Heaha auanei ke kohu o kou manaoio aila i ko'u ponowahi a ke kahunapule opio. 4 'lna he kahunapule oiaio oe, alaila, he wahi hana ka'u nau.'' "Heaha ia wahi hana?" "Eia kekahi o ko makou hoaloha ke waiho mai nei no ka make aku, a oia ka misiona o ko makou hiki ana mai e huli i kahunapule no ka lawelawe hope loa ana i na hana haipule maluna ona/ ; "Ina he mea hiki ia'u ke manaoio eia he hoaloha nou ua kokoke e haalelē mai i keia ao, alaila, ua pono maoli ko'u hiki ana aku ma ka aoao o kona wahi moe." "Alaila, e hele pu ana oe me makou?" "Pela ko'u manao." •'Aole o'u manaoio no kau mau olelo, aole no he manao hooiaio iloko o'u he kahunapule 0.e," ame keia mau huaolelo mai ka waha mai o ka powa, ua lele mai la oia imua me ka manao e lalau mai i na hulu poo o ke kahunapule opio, aka, ua loaa koke aku la oia i ke kuau pu-panapana a ke kahunapule opio, a uoki oe e hoonohonoho vaineki ana iluna o ka papahele. E ka makamaka, o.keia hpokikiiia ana iho la o ka powa e ke kahunapule opio a noolana i ka wai o ko haku, oia ke kuahaua ana o na aoao a elua i ke knkala kaua, a no keia i wehe like ae ai m powa a pau i ks po'i o ka lakou umeke a h»naj

kalo paa mai o Waiahole i ke kahunapule. opio, aka, ua lilo e āku nae ma ko ke kahunapule opio aoao ka owala ana i na anoano o uwahi p'ōuli, a waiho oni ole'ana he elua o lakou iluna o ka papahele ua hala ka pono, ua imi aku la ia Papalauahi, a o ke koena iho ua auhee aku la ma na wahi e hiki ai ke palekana aku mai na pakaua poka.aku' a ke kae'ae'a ke ahikanana o ka hema. Ma keia wa, ua haalele koke iho la no ka kakou hiwahiwa i ua wahi la, a ahai aku la ka pupuhi no kahi mahope o kahi papaihale, kahi hoi a na lio o ua puulu la e kuku nui ana, a i kona hiki ana aku ma kahi a na lio e ku ana, ua wehe ae la oia i kana pahi a» pau nui iho la na pono hololio o ua poe lio la i ka okiokiia; a" maluna o. kekahi oua poe lio la, ua kau ae la oia, a hab na paa-ke-pa o Lihue, aia hoi me he uwila la i ka maka 0 ka opua, ua haalele iho la ua plali la o ka hema 1 ua wahi la no ka pahu hopu o kona pal-ekana. (Aole i pau.)