Ka Lanakila, Volume I, Number 8, 2 September 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Hoolelo Pategonia no ke Keneturia Umikumamalua o ka A. D.

(Kakauia e Puuwai-mae ? ma'e) MOKUNA II Ma ka Apua ke Ola. Nolaila, i keia haalele ia ana no o Boida Tamela e ua Anejao nei ua hoohuli koke ae la kona ihu e motio ana i na palena waho o ka aina o na kino pa-e-e (uhane) a kau ae la i kana pu puhi i kona mau lehelehe a puhi aku la no ekolu manawa, he leo kala hoi e hai aku ana i na uhane a pau loa, me ke koe ole aku o kekahi, mai na mea lele a na mea kolo a me na mea luu, pela pu me na pilikua o kela a .me keia ano e akoakoa mai no' kekahi hana ano nui, a he oiaio? ua hooko ia ka makemake. Akoakoa-mai la na uhane a pau maluna o kekahi mokupuni uliuli; malaila i hoonohonoho ia ai ka papa o na pilik|ia lele a me na pilikua luu, a i ko lakou akoakoa a'na inai a pau loa, hai aku la o Anejao i ka olelo imua o kkou me ka hoakaka ana aku: "Ua hakilo hele aku au ma na palena o ka poepoe honua, kahi e noho ia ana e na keiki a kanaka, aole au i ike iki i kekahi aupuni i nohoia e ke kanaka e hoomakaukau ana i ke kaua, a aole no hoi no kekahi hana e ae; aka, i kuu huli hoi ana mai nei, ike aku la au i kekahi hale nani ano-e e ku āna i waena oke aupuni o Kaeimia. No ia mea, kipa aku la au e ike i ke ano o ua hale la, a ua ike aku nei au he hale kupua io no ua hale la, ua like loa no ke ano o ka hana ia ana me kekahi o ko kakou mau hale, a ma kekahi, he oi loa aku no kela, u Ua ike pu aku nei av< ua paa ua hale la ina heu kupua> >a aole loa hoi ha mana kupua ma ka lewa a i ole, ilalo paha o ka papakv» p kft hohonu r

hiki e akaa ae i ka mana kupua o ua hale la, a aole pu hoi me ka poe e noho iloko oua hale la, ano ko'u ike ana i keia nalu nui iho la au ia'u iho a komo pu mai la iloko o'u ka hoohuoi me he ala o keia paha ke aupuni i wanana mua ia mai ai, a mailoko mai o keia aupuni e oili mai ai ke alii nana e holoi ia kakou mai ka ili honua, a o ke keikialii o ua aupuni ala, o Hesisina-hesi-no kona inoa, a ua manao au oia no ko kakou enemi nui i wanana e ia mai ai." I ka hooki ana iho o Anejao i kana kamailio ana, ia wa no i lohe ia aku ai ka ikua ana mai o na leo o-o-ia mai o-a-o me ke kahea leo nui ana, "He-si -si-na-he-si-no! He-si-si-na-he-si-no!! He-si-si-na-he-si -no!! o He-si-si-na-he-si-no ko kakou enemi! ia He-si -si-na-he-si-noI e Anejao ame Majo! ia He-si-si-na-he -si-no, e na luna koa o makou, o He-si-si-na-he-si-no ka kakou luahi e pupukahi kakou i keia wa, ano e kii kakou e hopu pio iaia a aku iāia iioko o ko kakou halepaahao, e wiki mai lohi, o hooko ia kela wanana weliweli. E noho ana kekahi elemakule kahiko naauap o na kupua a e hoolohe pono ana oia i ka olelo a Anejao, a i kona manawa i lohe ai i ka inoa o Hesisina-hesi -no, kulou iho la kona poo ilal 3 noonoo pono ana oia i maopopo ai iaia kana mea e' olele mai ai imua o ua anaina ala e pioloke nei. Mahope iho ku ae la oia iluna a ani māi la i kona lima, me ke kauoha ana mai e hooki i ka uluaoa ana, a i ka hooki ana iho o ka hamumumu walaau, ia wa i haliu aku ai na maka o ke anaina imua o ua elēmakule ala, alaila, olelo mai la oia imua o lakou me ka leo nui mo&kaka. u Ua noonoo iho nei au ika mea kupono a kakou e hana aku ai, aua loaa iho nei hoi ia'u, a nolaila, i mea e kupono ai, e pono hoi oukou e nolio malie, mai auwana wale hoi ouk'ou ma o a maanei, e hoolohe pono mai hoi oukou." I ko'u hoomaopopo ana i ke ano o ua keiki la elike me ka'u e hoomaopopo nei, elike me ka hoike a na kahoaka lani. Ke ha'i mai nei kela, a oia ka'u e a'o e aku nei ia oukou i ke ola, mai kii iki kakou e hoopa i kona kino, a lawe mai iaia ianei neij no ka mea, ke ike nei au, aole e hiki ia kakou ke lawe mai iaia me ka nui ole o ko kakou poe e pau i ka make; oiai, ua poniia oia e na lani i mea nana e hoike kekahi mau hana kupaianaha. Ua lohe maa au mamua o kuu ike ana i na kahoaka lani, a ua malama hoi au i ua olelo la i wanana ia e ke kupua Umiga o ka Loko Wai kekahi hoi o na kupua pookela loa ma ka wanana ana; aolo loa he hoo'kahi o kana mau wanana ana i hooko ole ia, o kana mau wanana na ?nea e hoomaopopo nui ia nei; a eia ua wanana laj (, 0 ke- kanaka alll h wm ko»

ia hope aku, a i kapala kona inoa o Heeieina-heāi-no; alaila, e hoomanao iho ka honua nona e moe ni a pili pu ka hanu o na mea ola a pau maluna o ka papalina o ka ili honua; oiai, he ikaika a he mana hoi kona e ulupa ai i na mea ola a pau loa e kn aku ana imua o kona alo, a oiai hoi e noho lawelawe-mai no nana a e hooko hoi lakou me ka ewaewalole i kona mau niakemake kekahi puali nui hewahewa o na uhane ikaika 0 na aupuni o loko o ka moana wai-ahi, no lakou ka huina he 12j000,000, a o lakou nei ka pou ha-na o kona ikaika kupua, a o ko kakou ikaika a aie ko na kupua Nunui a pau loa ke hui pu ia a pau loa maluna o keia ili honua, aole i hiki aku i ka hapalua o kona ikaika, Me keia wanana la, ke malama nei au, a i ko'u lohe ana aku nei i keia inoa e hoopuka ia ana, lele e ae nei ko'u oili, a ia wa like, ike aku nei au i ka hoike a na kahoaka lani e hooiaio mai ana, oia nei io no ua Heeiaina-heai-no la i wanana muaiamaiai; nolaila, o ka'u no ia oukou, o ko kakou wahi kupono no keia e noho iho ai, a mai mea wale aku kakou i ua kanaka la; aka nae, e kii aku oukou i na pio a pau loa a kakou i hoopaa ai e hoihoi mai ianei; no ka mea, ke halialia e wale mai nei no ia'u aole e nele kona hiki mai; a i kona manawa auanei e hoomaka ai e hele mai ianei nei; aole auanei e ole kona loaa pinepine i na poino; a o kekahi no hoi, aole oia e hiki ke au mai i na kai kupuaoko kakou mau mokupuni me ka nele i ka loaa o kekahi mau poino iaia, a no ka mea, ua ike no oukou aole he kino kanaka e ae e au mai ianei me kona halawai pu ole me na poino weliweli; aka, o ko kakou hoao ana e mauna aku ia kakou iho no ka hele kino ana aku e hui pu me ia, ke hai aku nei au ia oukou, he hana paakiki loa ia kakou ka hoi ola ana mai. Ma keia, ke hoike aku nei kou mea kakau ika inoa oka mea nana keia mau oleio. Oia no ka elemakule Emeo, ke Kuhina kaka-olelo o'keaupuni uhane, Nolaila, me keia mau" olelo a Emeo, ua maliu mai la lakou i ka ia nei, a hooki pu iho la no hoi o Majeo i ka Emeo mau olelo; nolaila, hai ia aku la ka lohe i na pilikua luu a me na pilikua lele a pau loa a koe ole aku, na lakou e hooko ia apana hana, o ke kii 1 na pio a pau loa a hoihoi ae a luna o ko lakou mau wahi ponoi iho, oia hoi ka mokupuni uliUli, kahi i lako pono i na lako kilokilo a me na mana kupua a pau loa e lanakila ole mai ai na enemi. 0 Majo, oia no ke alii nui o na mokupuni uhane a pau loa, a oia no hoi ka alihikaua o kona mau puali nui lehulehu; a ma kekahi olelo ana ae, ka Haku Alii Barona o na Feare, a mamuli o keia hui ana o laua i oi loa aku ai ka ikaika o ka puali o na kipi, A no na Nunui hoi he poe akamai i ke kilokilo

kekahi poo, a ho po6 ikaika wale no lakou a pau loa i hilinai ia. līa oleloia nohoi no keia poe pilikia nunui he ku i ka hooweliweli maoli no ke ike aku ia lakou, .ame ke ano o ko lakou mau helehelena. Ua oleloia ma keia moolelo, o ke kiekie o keia poe he 5 kapuai a oi aku o ka mea hookahi, a o ka ikaika ke hoolale i na ai a ka ui i ka wa e piena ai, ua oleloia ua like me ka ikaika o na kanaka he eono tausani, a ua lawa ka ikaika o na nunui ekolu ke paio. me ke aupuni hookahi ia au, aole paha pela i nei wa, ke hoao na koena nunui iho o kakou nei. E na hoa kuiliimuo keia nanea, e waiho iki iho kakou ia lakou nei pela, a e hoohuli'akaU ae kakou, a e loaa aku auanei o Mamiona e hoekepue nnai ana i kahi o ka luahine, oiai he mea pono no e ike kakou i kahi o kona kuleana ana i keia nanea, oial nona kekahi kumu i manamana ai, ina-la he hookahi aku la no la ko kakou kaukaunu pu ana i Waiolohia. 0 ke alai hoi a nei maka kahi mamua» hu e ai kakou i kula, a oiai ua haalele aleu no kakou i ua o Mamiona e noho ana no. i kahi o ka luahine, a hele ae nei hoi kakou a hoi hou e nana aku, heaha aku nei la ia hana ana e noho mai nei. Alia ka, oiai o Mamiona e noho ana no i kahi o Bidia Tarnela, a i kekahi po iaia e nanea loa ana i ka hiamoe, hiki mai la ka Haku Barona o na Feare ma ka hihio a ku mai la imua ona, a olelo mai ]a: "E wiki oe e ke kaula Mamiona, e ala ae a a'o ikaika aku i ke keiki alii Hesisin§-hesi-no, a e kuhikuhi pololei aku iaia i na kanawai ame na loina ap.au loa o ke aupūni uhane ame na wahi apau loa ana e hele aku ai, oiai aia aku mamua o kona ala» hele ke pookela o na pilikia e halawai„ mai ana me ia, a olelo koke aku oe iaia e ala ae a e 4 kii koke e hoopakele mai i na poe pio apau loa e pāa ia ala ma na wahi hoopaa o na nunui, a e anai loa aku hoi i ua poe nunui ala ame na enemi o na kanaka na lakou e luku hoomainoino nei i na kanaka apau o ka honua. Mai hookaulua loa aku, no ka mea, ua makaukau a ua ikaika loa na poe kipi, a ke hopohopo nei au i ko olua makaukau ole i keia inanawa, o hiki mai auanei lakou ianei a luku hoomainoino loa mai lakou ī na kane, wahine ame na keiki. Ala ae la o Mamiona mai ka hiamoe ana a ike iho la oia eia ka he hihio wale no ka mea i kamailio ia mai iaia, alaila, komo aku la eia ma ka lumi moe o* Hesisina-hesi-no me ka manao e hoala aku iaia, eia nae ka mea kupanaha a Mamiona e ike nei, mamua ae o ka lohe ana o Hesisina-hesi-no i ka, leo o Mamiona, ua lele ino ae la oia mai kona wahi e moe ana } a hopu aku la i ka pahikaua mana~kupua a

Mamiona i naawi aku ai iaia, oia hoi ua kau >a .ma ke knau o ua pahi kaua ala keia mau huapalapala, Lanakila, A i ka wa i ]>aa ai o kc i kiuiu o ua ,pahi ala ia Hesisina-hosi-no, ia wa koke uo i ohlpa niai ai o na huna uwila mai na kihikihi mai o ua pahi kaua ala, a lohe ia aku la ka haalulu iuo ana o na mauna, me he mea ala, "he leo no kekahi hekili ku'i painalo, ii ia w r a i puiwa ai ona alii uliane no ko lakou lohe ana i keia anea kupauaha, oiai nae ia wa aia ua mau alii uhane ala maloko o ke ana o Ugalemu£ino kahi. i lioopaa ai i na pio a lawe aku i ka Mokupuui Uliuli. I ko lakou lohe ana i keia leo, ua awiwi iho la lakou e huli hoi no ka Mokupuni Uliuh me ko lakou uluhia, pu ia e ka weliweli 110 ka mea a lakou i lohe wale ai no ma ka wanana a ke kupua Emeo, ana i hoike mai ai raa o Hesisina-hesi-uo ala e haalulu ai ke kumu o na mauna, a opiopi na moana,. a ē hoolaumaniaia ai na puu kiekie. Ahoomanao ae la lakou, oka hookoia ana paha keia o ua wanana la a lakou i lohe ai no l<ekahi manawa koliuliu. I keia ike ana o Mamiona i keia mau ouli kupanaha, ia manawa oia i hoopuka aku ae ai i kekahi mau huaoleio ma ka olelo a na kupua e pili ana i ua pahi la, a pela oia i pakele ai mai ka make mai a mai ka lilo ana hoi i puu lehu imua o ka mana a ua pahi la. Oiai hoi na omaka uwila e oloio ana ma o a maanei me na elelo manamana, ia manawa oia i huli ae ai a kamailio la ia Hesisina-hesi-no me na olelo kaukau: "E kuu luhi, pehea la oe i hooko ole ai i na kanawai paa o kena pahikaua kupua elike me ka'u i a'o aku ai ia oe?" Aiaila, pane mai la o Hesisina-hesi-no imua o Mamiona: 4< Auhea oe e kuu Mamiona aloha; aole loa au i manao e hopu aku i ka'pahikāua no ka hoikeike wale ana no i kona ikaika ame kona mana kupua me ke kue ole ia mai e mea, aka, oiai no nae au e hoomanao mau ana 1 na loina o ua pahi la, a mamua ae o kuu makaukau ana e hoopuka aku i mau huaolelo, newa e wale mai la no ua pahi la a pa mai la i kuu lima. Nolaila, manao iho la au he enemi keia no'u, a o ko'u paa pupuahulu iho la no ia ma ke kuau me kuu manao no e koaniani ae iaia iloko o ka lewa, i ikemaka aku ai hoi au i ka haule makawalu ana iho o na kino ulalele he mau tausani iluna o ka ilihonua, elike me kau i a'o mai ai ia ? u e kuu makua. ,>

Akaaka ino la o Mainiona no keia mau olelo pai i ke oolea a Hesisina-hesi-no, no kona manao he mea paani wjale«%no iaia ka pepehi ana i na kino pa-e-e o na a he mea lealea wale no iaia ka ikemaka ana ak-ti Ike kahe a wai ana mai o ke koko o na me he mau lokowai la, nolaila, olelo hou ,'aku la o Mamioim i ka hoopuka ana aku: f 'Ke olioli nei au i kou hopohopo ole ame ka makau ole, a p;elg hoi me kou ake nui e kaua aku i na enemi pakaha hoopilikia wale iko kaua mau hoakanaka." Iloko o keia .manawa a Mamiona e kamailio ana, aia hoi, me he akaku la, hiki mai la imua o Mamiona ka ik'ē no na mea apau e hanaia ana ma ka aina hoopah'aohao o na kino uhane ame ka hoihoiia ana o na pio no ka halepaahao o Mokupuni Uiiuli. Mahope iho o kona noonoo loihi ana no keia akaku me na hana a na uhane, mohala ae la kona waihona piha mai la kona mau papalina i ka olioli, me he'mea la i ka nana aku a kou mea kakau, e hoike okoa mai ana no oia me na huaolelo maopopo - Ud* pono! Ua pono, e hele aku e hoolaumania i na puu, a e hoopololei i na kuamoo i moe iliwai like. A oia kana i pane aku ai imua o kana hanai: "Ua pono oe e kuu haku, ua pono loa kou lalau ana i ka pahikaua, a no ka mea, ke hai ia mai nei ia'u na ulono ino ona enemi. Ua hikT ae he puali nui hewahewa o na kupua lele i ka piko o ka mauna Kulakasia, mahope iho o ka noho ana o ka ahaolelo nui a na uhane ino, ua hoounaia mai la lakou e ko lakou alii nui e kii mai i na pio a e hoihoi aku no Mokupuni Uliuli. A oiai lakou e makaukau ana e wehewehe ae i na kaula hoopaa i hoopaaia ai o na pio, e huki alaume ana na lima i ke kaula, oia ka wa i ulu hou ae ai he mau manao hou mawaena o ua mau uhane ino la, oia hoi, ma ka wa e hemo ai o na pio, o kekahi mahele o lakou ke hoihoi loa i na pio no Mokupuni Uliuli, a o kekahi mahele ke noho e luku i na kanaka o Kasinea. Aole i liuliu keia kuka ana a na eepa no ka lakou hana e hoonee ai, ]ohe aku la lakou i ka leo haalulu o na mauna, haalulu ae la ka ilihonua, oloke na olapa uwila weliweli a lakou i ike ole ai mamua iloko o ka-poiuiu lani, nolaila, ua huli hoi awiwi aku la lakou no ke aupuni uhane, me ko lakou manao ua piha pir.,ka lewa i na mana kilokilo e anai ai ia lakou mai Jca papalina aku o ka honua. (A hui hou aku me Ka Lanakila.)