Ka Lanakila, Volume I, Number 12, 30 September 1909 — HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA

KA NENE AHIU O NA LOKOWAI HAUPAA O TEMORA-KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SATOMI-KA MAKANI EUSEKALOPE O NA HILANA O WALE

Ka Hiwahiwa a na Setokia o ke Keneturia Umi o ka A. D.

(Mai ka peni liulu Nene Ahiu mai a ka Anela o Mekiko)

BUKE I. MOKUNA X. Ipo Elua i Hoehaehaia—He Hookahi no Puuwai—Hookahi Manao—Hookahi KE AIOHA. 4< Heaha kelal Ua oki! I $Tai lawe i kou ola iho!!! " wahi a ka Naita Bolina me ka hoopuoho ana ae me ka leo pioo. Aka, ua hala ka manawa pono no ua leo la e uwalo aku ai, oiai ua hookoia ka leo wanana a ke kaikamahine opio— <4 he elua kino, aka, he hookahi no puuwai." Ae, he mea oiaio ia, ua lanakila ka make maluna o na kino elua, a ua ikeia ka ikaika o ka mana o ke aloha e loku ana i ka puuwai. Ae, nawai hoi e ole ke aloha, a aloha wale ia ka hoi o Kaunuohua he wahi puu iki wale no. Aiwa loa aku paha keia, he ka i ka iwihilo. Na kona mau lima wahine ponoi i hookau mai i ka hopena awahia o ka make maluna ona, oiai oia e kukuli ana, ua "alau iho la kona lima 1 kā pahi oilua āna i lawe mai ai no ka uhai ana mahope o kana aloha, ame kona wini hulali i hoopololei aku ai oia ma kona aoao hema a hou aku la iloko o kona puuwai, a na kona mau owili lauoho uliuli

i uhi aku a nalowale i ;<i helehelelena ku i ka weliWeli; a me ka leo hooho kumakena i lele ae ai oia iluna a haule pahu aku la rluna~o ka ilihonua me ka waiho oni ole ana no ka wa mau loa. Auwe ke aloha! Auwe ka manene 1 Auwe ka lihaliha paumako e! A oiai ke kino o ua lede opio la e waiho oni ole ana, ua kulou iho la o Bolina ma ka aoao o ua lede la me ka puliki ana ae o kona mau lima ma kona umauma, a puana ae la i keia mau huaolelo 0 ka mea i haehaeia ka puuwai e ke kaumaha iuuluu, a leha pu ae 1$ hoi kona mau maka iluna i na paia lani: "Auwe! Ena lani, ke mihi loa nei au ia oe me ka walania o kuu naau no ka hopena i ili iho maluna o keia naita opio, mamuli hoi o ka haawina ehaeha a'u i hana aku ai maluna ona, ka mea hoi a keia lede opio i molia aku āi i kona ola no ke aloha oiaio i awaiaulu ia iloko o ko laua mau puuwai. Ua ike au ika oiaio oia a ua hiki mai i ka hookoia ana o ua mea i hoike mua ia mai e keiā.lede opio, a o ka hana a'u e hiki ole ai ke hoopoina inala o ko'u ola ana, He elua mau kino uhane i hookaawaleia. afea f he hookahi no nae puuwai. ''Nolaila, me keia mau hiona a'u e ike nei, a me na huaolelo poina ole o ka leo a'u i lohe ai, ke hooiaake hooiaio nei au, ua hāpa liewa loa au 1 kela naita opio, a ua hanaliewa pu hoii keialede hetva ole a'u e ike nei i ka aiwaiwa o na hana koa ake aloha iloko o koha puuwai. Ame keia mau hoakaka ana ma ko'u āoao, ke nonoi aku nei au i na huikala a hoomaemae ana i ko'u kino ame ko'u mau manao haakei, aole no ka manao puni koko ame ke ake hakaka, aka, no ka hooko ana i ka mea a'u i hoohiki paa ai. "Ae, ua hoohiki aku au imua ou ma ka oi o ka makakila ame ka pahi oilua, no ke kau ana i ka hoopai maluna o na poe manao pakaha, aka, ma ia hana ana i haulehia ai keia lede opio a hoopokoleia na la o kona ola ana ma keia hōnua, nona au i lawe ae ai i keia mau hoahewa kiekie loa ana maluna o 7 u. "Ano, kc waiho aku nei au i keia mau huapule o ka mihi ma na paepae laahia o na ipuka o ka lani, a nonoi aku e hoomanaloia mai e koū aloha ame kou makee i ka maemae.

MOKI NA XI

Na Hoahanau Elua ma ke Ala Hookahi

Oiai o Bolina e haka pono ana maluna o kēia mau kino elua e waiho nei imua o kona alo, he mea e ka nui o kona kaumaha no keia hopena weliweli, a ina o oe pu kekahi e ka hoa hoinainau kui leipua o ka hoonanea malaila, e ike auanei oe ia Eolina me he bebe la ka nawaliwali maoli, me he ala, ua auhee aku ke koko mai kona puuwai aku, a i ole, e ku wale ana no kona pauku kino, aohe puuwai ame ka uhane e ola ai. 0 ke kumu nui nana i hookaumaha loa mai iaia, oia no ka poino like ana o na kino elua ika wa hookahi, a o ka hiona weliweli hoi ana i ike ole ai mawaena o na wahine i na la o kona ola ana ma keiaao. 1 ka pau ana ae o kana nana ana maluna o ua mau kino la, ua kau ae la oia maluna o kona lio no ka makaukau ana e haalele aku ia wahi a kamoe aku no ke koena o kona alahele. O kana nae i manao nui ai, oia kona komo aku iloko o ka hihipea o na laau loloa, i hiki ai iaia ke oki pokole aku i kona alahele. A oiai oia ma ia kulana, ua halawai aku la ka ike a kona mau maka me kekahi naita maluna o kona lio kaua i lako me na pono a pau, a na ia mea i hoala hou ae i ke okakala kunahihi o k'e koko iloko o kona mau io huki. Holo pololei mai la ua naita la me kana laau ihe e paa ana ma kona lima, a i ke mai, ua kaohi iho la ia i ka holo o kona lio oiai hoi 0 Bolina e liuliu ana no ka hoolele aku i kana loau ihe, aka, ua wehe ae la ua naita la i kona papale kaua kila, a ahuwale ae la na helehelena o ka Naita Bolana ka hoahanau portoi o ka Naita Bolina. Ia laua i huipu ae ai kekahi me kekahi, ua lilo ia wa i ma'nawa hauoli loa iloko o ko laua mau la o ke ola ana. Ua hoike aku la kekahi i ka moolelo e~pili ana iaia, a pela nohoi kekahi,. a ua lilo e mai la no nae 1 ka hoahanau Bolana na hoakaka manao mua ana penei: "O ka lono i loaa ae ia makou ka ohana nou, he lono luuluu ia a mokumokuahua o ka naau, ma o ka hooiaio maōli ia ana ae ua hoopaa ia oe ma kahi hoopaa o ke aupuni. <4 Mai ia manawa mai, ua komu kuhohonu aku ka ohana iloko o ka piliaiku ame ke kaumaha, a no'u iho, i hai aku au ia oe e kuu pokii aloha, i ka wa a'u i lohe ai iua lono hoolele hauli la f ua hoopale ae la au i ka ono o ka ai $me ka ono o ka wai no la he umi amt ua po'he urpi, a hele aqwana

mai la au no ka naauauwa ana mahope ou e kuu pokii. Ua haalele pu aku la au i ka ohana ame ka home aloha a kaua i holoholo ai i ka wa liilii, ua waiho aku la i ke aloha o ka wahine mahope, a hoopaa ihō la i kuu manao e hele auwana iloko o na hihipea o na ululaau ame na kuahiwi, me ka ae ole ana hoi e huli hou aku i hope a kipa ma na paia o kela home waianuhea, kahi o kaua i hanaia ai a nui, a 0 kahi hoi a na makua e kali mai la me ka ehaeha, a o ka home hoi a na maka o ka wahine e hekau mai la me ka hialaai nui e ike i na ma ta o ke kane, ka hoa pili a hoa paumeume e mehana ai o ka po anu. "Ae, e kuu pokii aloha; he lehulehu wale na manawa a'u i hoaumoe ai iloko o na poopoo pohakū, na puha laau, a maluna hoi o ka hokua o ka lio i ka hapanui o na manawa." Maloko o na ululaau ka hapanui o ko'u mau la manewanewa, o ka leo hoene o na manu noho nahele a me na pupu moe wai, na poe na lakou e hoohialaai mai i ko'u mau noonoo kupilikii nou e kuu pokii. "He elua hebedoma i hala ae nei i lawe hou ia mai ai ia'u he lono oiai au iluna o kekahi kiekie kahi i ku ai, he lono e hoike ana no kou huikala ia ana ae mai kela hoopaihookauhihi wale, a aia pu hoi oe imua o ke aloalii o ka Moi Venometa o Enelani, oiai hoi ka aha kuka e noho ana e noonoo no ka hoonee ana mai i ka papa hoonohonoho_kaua no ka hui pu ana me ka pualikaua o na enemi oia hoi ka puaīi o ka Moi Benitona." <4 Mamuli oia lono o ka hauoli i loaa mai.ia'u, ua hooholo iho la au e maau hele mai ma keia mau ulunahele, a malia, na na ulia laki o ka manawa e hoohui hou ia kaua. <£ E hoomaikaiia na lani kiekie, ke Akua o na naita kaulana, me kuu uhane, me kuu ikaika ame kuu mau mea apau. Na Kona aloha i hoohui mai ia kaua ma keia wahi—owau ka hanau mua ame oe e kuu pokii. "Aole au i moeuhane mua e halawai ana kaua ma keia ano, oiai au e li'a mau ana o ka ike lihi aku i kou mau hiohiona iloko o ka huakai a ka Moi Venometa o Enelani, ua lawa loa ia e haawi mai ai ia'u i na manaolana o ka hauoli. "Aka, ke hauoli nui nei nae au ke hoike aku ia oe, na ke Akua o na kupuna o kaua i lawe awiwi mai ma o na eheu la o ka manawa i ka ulia laki o ka hoohui emoole ana ia kaua ma keia ano au e ike la. Maanei, e hooia aku au imua ou e kuu pokii aloha, ua nalohia aku na luuluu ame na ehaeha rnai ia'u aku, a m hekau mai ka hauoli palena ole

ma ko kaua wa i hui ai he alo a hē alo. l< Ano, ke hoopaa aku nei au imua ou a imua o ke Akua no ka hanohano o ka oihana naita ma keia wa a mau aku, ma kau wahi auanei e hele ai, o kaua pu no malaila; a o ua poino ame na popilikia e loaa ana ia oe, o kaua pu no ilaila e auamo likeai; a ina hoi no ka loaa o na pono ame na pomaikai, aia no ia i ka kaua kaana ana. <l Ae, e kaana pu no kaua ina 'ehaeha a pau, ina no kou kue ia mai e na enemi a 3ele kimopo ia mai paha e na poe hoohalua. {< Ke hauoli nei au no kou palekana ana mailoko mai o kahi paa, a no ka pakele ana hoi o kou ola mai na hana hoope'a wale mai. Ia manawa i hoike aku ai o Kolina i kona moolelo piha imua o kona hanau mua, e hoomaka ana mai ka mua a ka hope elike me ka kakou i ike ae nei. MOKUNA XII Ka Moolelo Pokole o ko Laua Lilo ana i Mau Naita O Bolana ka mua, a o Bolina ka miili, ua a y o ia laua i ko laua mau la opio ma ka oniu ana i na mea kaua, ka hakoko, ke kukini, ke pana pua'a me na ? hana hooikaika kino e ae o na ano like ole. O ka Naita Kenitasa ke kumu nana i ao ia laua a hiki i ko laua ailolo ana ma na mea kaua, a o Leguma hoi ke kumu nana i ao ma na ike mokomoko o Norewai. Mamuli oia ao ia ana ua ikeia ko laua makaukau, ua hiki ia laua ke hakaka kulakula'i pu me na holoholona ahiu, a hopu hoi a hoolei ia lakou iluna o ka ilihonua me he opala la, a nolaila he mau olona ko laua i na io huki wikani o ka ikaika. He kino nunui aka lawakua, he luaole ma ka oniu ko'i kaua ana, a he koa hoi me ka wiwo ole. Aia hoi ma ka wa a Bolina i hai mai ai i kona moolelo, ua hoike mai la oia i ka mea e pili ana i ka pahikaua ame ka wahine kupua o ka lokowai, a pela hoi me ka make ana o ka naita opio Irelani me ke kaikamahine nohea i aloha makawelawela mahope ona. A ma ia wahi i hoike aku ai oia no kona ahewa ana iaia iho ame kona mihi ana no kona pepehi ana i ka naita opio, a mamuli o ia hana ana i make mauwale ai kela kaikamahine opio. Ia manawa i ninau aku ai kona kaikuaana/iaia: "No keaha la oe i hoahewa ai ia oe iho no kona make ana, oiai, malia paha ua hoao maoli no oia e lawe 1 kou ola, a e pepehi ia oe a make?

Hoike aku la kona kaikaina i fca moolelo pjha oko laua hakaka ana, a wahi ana: Aole no e lilo ka make &na o kela naita opio i mea hoopilikia i kona noonoo, aka, o ka make mau wale ana o kekahi lede opio mamuli o kona aloha kupouli no ke aloha ipo, ola ka mea nana i hoehaeha loa mai ia'u. "Oiai, aole loa au i moeuhane iki, o ka paio ana o ua naita la a lilo kona ola, he, mea ia e haalele mai ai i keia ola ana he elua_ mau kino okoa ame ko laua mau uhane pakahi. He mea oiaio, he elua mau kino, aka, ma ka pa*na ana a ka puuwai, he hookahi ao." 4< Ke manao nei au," wahi a kona kaikuaana i pane mai ai, "Aole no ia he.mea nui i ko'u noonoo ana, oiai he mea hooko oe i ko ke Akua makemake, he lima wale iho no oe, nona, a o Kona makemake no ke hana ia* Aole~anei he mau naaupo like laua a i elua ma ka imi ana i mea e lilo ai ko laua mau ola mai ia oe '&ku? Oiā maoli ka mea pololei. J< o ka mea nui loa i ko'u noonoo," wahi ake kaikuaana i hoomau mai ai, "ma o kau mau mea 1 hoike mai nei, oia no ka pihā huhu maoli o ka Moi elike me ka'u e hoomaopopo aku la. A pehea la e mawehe ia ae ai keia pohihihi mawaeaa o olua, e hiki ai oe e lilo i mea maikai? "E kala mai oe ia'u," wahi a Eolina me ka hoomau ana mai: "He .mea oiaio., mahope iho o ko'u hoopukaia ana maikahi paa mai a mamua ae hoi o ko'u hana ana i kēia hana, ua hoolilo au i ka hapanui o ko'u manawa ma-ka noonoo ana i k;a J u hana kupono e hooluolu aku ai 'i ua Moi la o Enelani. a A no ia mea, ua hooholo iho la au iloko iho o'u me ka hoopaa loa i ko'u manao, elike me ka hiki ole e hoololi ia na Kikokiko o ka leopadi f e lilo keia huakai a ? u e hele nei i mea nana e hooluolu aku i ua Moi Ja, a e hele pololei ana au no kahi a na enemi e hoolulu mai la." "Alaila, he huakai ano nui keia au e kuu pokii?" wahi a Bolana. "Ae;" wahi a ka pane, (A hui hou akii me Ka Lanakila.)

Ua Makemakeia. O kela ame k,eia~e paa nei i na helu ekahi ame na helu eha o Ka e hoihoi mai ana ma ke keefia nei, a v ole ma ka lima o ka Puuku, e loaa aku nō ka likiki hookaa no'na kojpe lawe wale o ka mahina aenei o Oka toba ame na pule mua elua o Novemaba- O ka Helu x ame 4na helu 1 makemakeia. Eiu! E wiki!