Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 5, 28 January 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IANUARI 28, 1875.
Ua pinepine ka makou mau olelo ao a me ke alakai mau ana iwaena o ka poe e noho ana ma na kaiaulu oluolu o keia mau mokupuni, a me he la, ke poai nei na pomaikai a me na waiwai iloko o kela a me keia pea o ka aina. Ma ko makou lilo ana he waha olelo, ma ia mea e lawe hou mai ai makou a hoike aku, a e lilo ai hoi i kumu a i hope ma ka meheu o ko kakou mau kapuai, i ole ai e kulanalana, a oni paa maluna o ke kahua o na palena i haawi ia mai. A nolaila, ke paipai mau nei makou i na makamaka Hawaii ponoi, e huli a e haliu iho i kou makuahine me ke kukuli ana imua ona, oia hoi ka Honua kahi a kou mau kapuai e hehi ai, a e omo iho oe i kona waiu, e kahe a e puapuai mai no auanei ka momona mai kona umauma mai a hala na heluna o kou mau la. O na hana a pau i haawiia mai, aia wale no ia mau hana malalo o ka haawina oluolu a mama a kou makuahine mailoko mai o kona umauma, a mau kou omo ana i kona waiu, e kahe aku no a hu ma na palena a puni ke ao nei, a e pipii mai no hoi auanei na waiwai a pau o kela ano keia ano iloko nei ou e Hawaii ponoi.
MAWAENA o na moolelo i pai ia e na nupepa o Amerika no na mea e pili ana i ka huakai a ko kakou Moi me kona mau ukali, ua ike iho makou i kekahi ma ka nupepa Tribune o Kikago, e hahai ana i ka hui ana o kekahi mau mea kakau nupepa me ke Kiaaina Kapena o Maui, a me ko lakou kamailio pu ana ma na mea pili ia kakou nei. Ma kekahi wahi o ua moolelo nei, e hai ana i ka haawi ia ana'ku o kekahi ninau imua o ke Kiaaina no na kumu o ka emi ino o ka lahui Hawaii, a iloko o kana mau hoakaka ana i ke kumu emi o keia lahui, ua hoike ia, ua kuhi mai la oia i kekahi kumu emi hikiwawe loa ma o na makua Misionari la, ka poe hoi nana i waele hoomanawanui mua keia kihapai a loaa na pomaikai a kakou e noho nei. E hai ana no hoi ua nupepa la i kekahi mau hoakaka ana a ke Kiaaina, e olelo ana ua oi aku ka pomaikai o ke ola lahui ma ke ao ana a ka hoomana Katolika Roma mamua o ka na makua Misionari.
Ua loaa ae keia mau mea i kekahi poe o kakou nei, a ua lohe ia a puni ke kulanakauhale, ua ninau ia ina he oiaio ua olelo io ke Kiaaina pela, a no ia mea ua lawe mai nei makou i keia manao i mea e hoopau ai i na nune ana mawaena o ko makou poe makamaka, mumuli o keia mau olelo hoopunipuni. I ko makou ike mua ana i keia moolelo, ua hoomaopopo koke no makou i ka oiaio ole, no ka mea ua kamaaina makou i ke Kiaaina Kapena a ma o kona kulana, a me kona ano, ua maopopo ia makou aole oia he kanaka e hoopuka ana i na olelo ku i ka hoopunipuni. Aole no hoi i hala ko makou manao, no ka mea, ua ike iho nei makou ma kekahi nupepa e ae, e hoole ana i ka oiaio o keia mau huaolelo, aole loa i puka mai kekahi mea o ia ano mai ka waha ae o ke Kiaaina, a he mea i haku hoopunipuni wale ia iho no. Nolaila, e na makamaka, mai hookaumaha ia ko oukou mau manao no keia mau mea, no ka mea aole oiaio, a he hoohilahila hoi i ka mea nana i kakau wahahee. Hookahi hoike oiaio nana e pale na wahahee o keia ano, oia keia: "O na makua Misionari ka mea nana i lawe mua mai ka hua o ke ola a kanu iho i ka aina, a hoolaha ae ma o a maanei, aole o ka make ka mea i lawe ia mai, a o na hoomana e ae a pau ano wale iho nei no ka pae ana mai io kakou nei."
MINAMINA nui makou no kekahi poe makamaka, oiai iloko o na leo uwalo o ke aloha kuhohonu, na ulia hoi o ka poino e ike mau ia nei, a me ke ao mau mai a ke Kanawai, "e hookauwale i ka waiona mai a oe aku, a mai lawelawe ma kona mau ano a pau," aole nae i pelu ia mai na kumu o ka lohe a hoomaopopo iho i ka mea o ka waiona, aka, ua hoomau ia ka ona, a i keia mau la iho nei, ua imi aku la ke Kanawai a loaa, ua hoopai ia o Luuloa k., Apikaila w., a me Kamaka w., imua o ka Ahahookolokolo Hoomalu, no ke kuai waiona. O keia mau inoa ua ike no a ua hoomaopopo hoi i na hana poino a keia mea i ko kakou lahui, aka, ua komoia e ka lokoino, ke aloha ole, a me ka wiwo ole i ke Kanawai, a ua hoomau no ma ia hana.
Aole no hoi no lakou wale no ko makou minamina ana, aka, no na mea a pau i haulehia malalo o na hoowalewale ia, a hoolilo ia lakou iho i mau holoholona, i mea hoopailua ia, e hoopoino ana i ke kino a me ka uhane. No ka makuahine kino a-oo ko makou aloha, oiai iloko o na la i hala ae, ua kiai aku oia i kana keiki me ke aloha oiaio o ka makua, e pule mau ana i na lani e hoopomaikai ia na la hope o kona ola ana ma ka hooko ia ana o kana mau noi no kana keiki aloha, aka, maimuli o na hana a keia poe ua oki ia iho la kona mau manaolana, a ua lilo hoi i ukana hoopilihua i kona kino nawaliwali. Pela hoi ka wahine opio i haawi mai i kona ola ana malalo o na kapuai o kana kane, me ka lawe ana i ka hoohiki hemolele e lilo oia i ukali kupaa nona oiai e ola ana, me ka piha i na uila wela o ke aloha, me ka lana o ka manao no na pono o ke ao nei, aka, ua lilo aku la oia mamuli o na hoowalewale a keia poe lokoino, a ua hoolilo i na manaolana o kana wahine i mau puolo ehaeha. Pela ko makou welina aloha no na mea a pau i hoopilikia ia elike me keia.
No na mea nona na inoa maluna ae, a me na mea a pau i hana ia hana aloha ole, no lakou ko makou minamina nui i ka ae ana e alakai ia ka lakou mau hana e na manao lapuwale, a hoolilo ia lakou iho i poe hoopoino i ke ola o ke kanaka. Minamina makou no lakou, aka, ua hana lakou i ka hewa, he hewa ku i ka pepehi kanaka, a no ia mea e kau ia ka hoopai maluna o lakou i pono ai. Ua 'loha ole lakou i na ohana o ka poe a lakou i hoohainu aku i ka waiona, ua minamina ole i ke ola o ke kanaka, a lokoino hoi i ko lakou lahui. Ua hoolilo lakou ia lakou iho i poe lapuwale loa, i poe haahaa iloko o ka manao maikai o ke kanaka, a i poe hewa imua o ka lehulehu. Ano e keia mau makamaka, e haalele ia ala, a e ka lehulehu holookoa, mai hoohalike me keia poe aloha ole, o like auanei ko oukou kulana me ko lakou.
Ua lawe makou i ke kulana i waha olelo no ka pomaikai o ka lehulehu, pela no makou e mikiala mau ai me ka huna ole i kekahi mea ku i ka poino o ko kakou lahui i aloha nui ia.
Na Kiure Kokua Hewa!
HOOLANAKILAIA KA MEA I AE I KONA HEWA,
A HOOLILOIA KE KANAWAI I MEA OLE.
I kekahi o na la i hala iho nei, ua lawe ia ae kekahi kanaka nona ka inoa o Pilipo imua o ka Ahahookolokolo Hoomalu o keia kulanakauhale no ka hewa kuai a me ka haawi waiona. Ua hookolokoloia oia, a mamuli o na olelo a Mrs. Apikaila Maikai, (he wahine i kamaaina i ka lehulehu) ma kona hai ana imua o ua Aha 'la, "oia (Apikaila) ka mea nana i hana ka hewa a aole o ka mea i hoopii ia, ua hookuu ia o Pilipo. Mamuli o keia mau olelo hoike a Mrs. Apikaila Maikai, e hooiaio ana ua kuai a ua haawi waiona ia, ua hopu ia a ua hookolokolo ia oia ma ka la 5 o Ianuari i hala iho nei, ua hoopai ia he haneri dala. I kona hoopai ia ana ua hoopii hou aku la kela imua o ka Aha Kiure, a ma ka Poalua iho nei o keia pule, ua hoolohe ia kona hihia.
Iloko o ka maopopo pono o ka hihia, ku lawe maoli ana o ka mea i hoopiiia i ka HOOHIKI HEMOLELE imua o ke AKUA MANA LOA! a hoike mai la malalo o ia hoohiki—ua hana oia i ka hewa—ua ae ia mai la e na kiure e hoi hou a e hana i ka hewa, ma ka hookuu ana iaia. Malalo iho na inoa o na kiure i noho ma keia hiahia: Ma ka ahewa—Uilama Wright, a me Kimo Auld. Na hookuu—Kamoe, Waialeale, S. Kahana, Napoliona Nihi, Makole, John Nahua, J. W. Kaaea, H. W. Kahulu, P. Naone, a me Hehia.
O ke kumu nui a makou i lawe mai nei i keia hihia a me na inoa o na Kiure, i mea no hoi e ike ia ai e ka lehulehu ka hoolilo ia ana o ke kanawai i mea ole, a me ka poe nana i hana pela. He oiaio, ua hoolilo ia ka mana kanawai i mea ole, ua hoowahawaha ia, a ua uhaki maoli ia hoi e keia poe Kiure he umi. No ka mea, mahope iho o ko lakou hoomaopopo ana, ua lawe ka mea i hoopiiia i ka hoohiki paa, a ua ae mai i kona hewa, ua hooholo iho la lakou, ua wahahee a he oiaio oia ia hoohiki a me ka ae ana a ua Apikaila Maikai nei i kona hewa, a o ka oiaio maoli, oia kona hewa ole, a he pono no iaia ke hele lanakila ma na alanui ma ke ano "ua hoopunipuni oia imua o ka Aha Hoomalu i kona ae maoli ana aku i kona hewa," no ka mea, wahi a ka poe Kiure, "aole oia i hana i ka hewa." Aole anei keia o ka uhaki maoli ana i ke kanawai o ka aina? Ina aole, alaila, he aha la ke ano o ia mea he uhaki kanawai, me ka ae maoli mai no o ka mea i hoopii ia i kona hewa io, a o ka hookuu ia iho la no ka ia.
Hilahila makou i keia poe Kiure, me ke kue i ke kulana i laweia e lakou no ka hooko ana i ka pono. Heaha la ka hopena o na Kanawai ina o keia iho la ke ano o ko kakou poe Kiure. Ua lawe lakou i na hoohiki ma ke ano kiure "e hooko i ka pono a haule mai na lani," a aole o ke kokua i ka hewa. Aole anei i oi aku ka pono e hoopono ia ka ohi ia ana o na Kiure, a e waiho ia imua o na Lunakanawai na hihia, ina o keia ka lakou hana? Minamina makou i ka pono o ka lehulehu a me ka maluhia o ke Kanawai e uhauha wale ia nei e keia poe. O ke ano nui o ka lakou olelo hooholo oia no keia: "Ua hoopunipuni oe e Mrs. Apikaila Maikai ma ka ae ana i kou hewa, a ma kou hai ana imua o ka Aha ua kuai a ua haawi waiona oe, uu hoikewahahee oe, a nolaila ke hookuu aku nei makou ia oe." Auwe! heaha keia kue i ka makemake o ke Kanawai. Ma ko makou ano wahaolelo wiwo ole no ka pono, ke noi nei makou e kapae loa keia mau inoa, a mai noho a kikoo hou aku ia lakou ma ia oihana.
KA HALAWAI HOOHANOHANO MOI.
E like me na olelo kahea i paiia ma na pipa alanui, pela no ka haiamu ana'e a na makaainana ma ka Luakini o Kaumakapili i ka hiki ana'ku i ka hora 7 o ke ahiahi Poakahi i hala iho nei. I ka hiki ana aku i ka manawa, ua ku mai la ka Hon. J. U. Kawainui, a hoakaka mai la i ke ano nui o ka halawai, a noi mai la e kohoia o Rev. M. Kuaea i Peresidena, ua kokuaia a hooholoia. Noi hou mai la oia e kohoia i elua mau hope Peresidena, kokua ia, a ua koho ia o S. B. Dole a me A. Kalauli. Noi ia e koho ia o J. U. Kawainui me Z. Poli i mau kakauolelo, no kekahi mau kumu, ua hoole mai o J. U. Kawainui, a kohoia o Z. Poli. Heluhelu mai o J. U. Kawainui he mau olelo hooholo, penei:
PAUKU 1. Hooholoia.—No ka mea, ma ka manao o keia halawai, ua kupono loa i na makaainana o keia kulanakauhale alii e huipu i mea e hoike akea aku ai i ko lakou ano kupa Hawaii oiaio, a aloha alii, ke hiki aku i ka wa e hoi mai ai ke 'Lii ka Moi mai Amerika Huipuia mai.
PAUKU 2. Hooholoia.—A nolaila, e kohoia kekahi komite 13 lala, no lakou ka manao e hoomakaukau i na mea a pau e pono ai no ia hoohiluhilu akea ana, a e imi i ke dala e uku ai i na lilo.
Mahope iho o ke kamailio hoopaapaa ana a na makaainana, ua hooholo ia e heluhelu pakahi ia na olelo hooholo, a e hooholo pakahiia. Heluhelu ia ka pauku akahi, a mahope iho o ke kamakamailio ana no kahi manawa, ua hooholoia. Heluheluia ka pauku elua, a e like me ka pauku akahi, ua hooholoia. Heluhelu mai ka Hon. J. U. Kawainui i kekahi mau inoa no ke Komite, oia o E. Mikalemi, E. P. Adamu, Z. Poli, P. C. Jones, J. Makua, J. H. Paty, D. Kahanu, S. B. Dole, L. Keliipio, W. W. Holo, A. Kalauli, J. S. Smithies, Ioane Akina. Ehiku Hawaii, eono Haole.
Noi ia mai e hooholo pakahi ia na inoa a kokua ia. Ua hoomaka ia ka heluhelu pakahi ia o na inoa, a ua hooholoia a pau koe ka inoa hope loa, oia o Ioane Akina, a ua kue ia oia. Waiho ia mai na inoa o W. S. Pahukula, B. Kahananui a me J. Kakina, a i ke kohoia ana ua hooholoia o W. S. Pahukula. Noi mai o J. H. Black e kohoia i elua mau lala hou no ke komite, oia o Mr. Afong, a ua hooleia. Noi ia mai e hoopanee ia ka halawai, a ua hooholoia.
O na mea a pau i hana ia ma keia halawai, ua ku no i ko makou mahalo ana, koe wale no ke kamailio lalau a kekahi poe, ka walaau aku walaau mai, ka hookamumu a me ka hoomaopopo oleia o na mea e hanaia ana. Ma ka makou nana ana, me he 'la, ua hiki ke mahalo ia na mea i hana ia, a o ke ano o ka malamaia ana, ua ku i ka mahalo ole ia. Ua noho hoomalu kekahi poe, a o kekahi poe hoi ua noho noonoo ole, no ka mea, aia lakou maloko o ka Hale o ke Akua.
KA HOOULU I KA LAHUI.
E ka Lahui Hawaii; Aloha:—
Ua hoomaka mai ke au o ka Moi KALAKAUA me ka olelo paipai kaulana "E hooulu i ka Lahui Hawaii!" O na mea a pau i komohia e ke aloha no ka Lahui Hawaii ua hoike ae i ka mahalo piha no keia mau huaolelo hoolana manao o ka Moi. O ka mea e manao ana, kamailio a hana paha i kekahi mea e kue ana i ka hooulu ana o keia Lahui, he enemi oia no ka Moi, a he enemi kupuino hoi no Hawaii nei. O ka mea e noonoo akahele ana e hooia ia ana oia no ka oiaio o keia mea. E hoomaopopo ia ana no hoi, he lehulehu wale na kanaka—me ka manao ole—i hoolilo ia lakou i mau enemi ino no lakou ponoi iho, ma ka hanaino ana i ko lakou mau kino, ka hoolapuwale ana i na manao, a me ka hoohaumia ana i ka uhane, a o ko lakou hoomoe ana no hoi ia i na welina o ka make maluna o ke one oiwi i aloha nui ia.
I loina no ka hoopuipui hou ana'e ia Hawaii nei, he pono i na mea a pau, mai ka aoo a ka opio, e malama me ka hooikaika e hooloihi ia, iloko o ka maemae maluhia o ka hoopono, ke ola makamae o ke kino. E hooikaika me ka manao paulele e kiai me ka malama i ka Makuakane, ka Makuahine, Kaikuaana, Kaikaina, Kaikunane, Kaikuahine a me na Keiki, i loihi ai ke ola ana, a aole hoi e make opiopio. I lawa ai na mea a pau me na mea ai o ke ola kino, mahuahua na aahu, me na hale pumehana, na wahi moe maemae, a me na kihei huluhulu maikai no na po huihui o ka Hooilo. O na Makuakane a me na Makuahine mai ka aoo a ka opio, na kamalii hoi, na keikikane a me na kaikamahine, e hoopaanaau a mai palaka i na huaolelo a ka Moi.
E hooulu i ka Lahui, e hookoa a mai wiwo i ka pane i ka poe hana hewa, ina he nui a uuku, kane a wahine, kamaaina a malihini, haole a poe e ae paha, "E malama o lilo a ua nei oe i enemi no ka Lahui Hawaii!" E noonoo pono i ka oiaio o keia mau huaolelo, a e hoomaka kela a me keia e malama, aole o na pokii wale, aka o na kamalii, ke kanaka opio, na kaikamahine apau, oiai ua oi pakela ka heluna o na kane he mau tausani, a e malama pu hoi i na elemakule a me na luahine.
ALOHA —LAHUI.
NA MAKE.—Weliweli ka make i keia mau la iho nei, ma ka ia 17 o keia mahina make o Kimo Hooleia ma Kawaiahao; ma ia la hookahi no make o Fanny Hoa, ma Kawa; ma ka la 22 make o Mr. Eckart ma Honolulu nei; a ma ka la 25 iho nei make o Kauina, ma Alanui Maunakea. He lehulehu loa'ku ka poe make ma ka apana nei o Kona mai ka hoomaka ana mai o ka makahiki hou, aole nae i loaa ia makou na inoa a me ka la i make ai.
—Ma ka lokomaikai o ko makou makamaka o S. Kuewa, kumu kula o Makahu, Maui Hikina, ua loaa mai he papa inoa o na hanau, male, a me na make no ia apana, a e ike ia no malalo o ko lakou mau poo. He mahalo piha ko amkou i keia makamaka a ke noi aku nei makou i ka nui o ko makou poe makamaka e hoohalike mai me keia.