Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 23, 1 June 1876 — Page 2

Page PDF (1.30 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, JUNE 1 1876.

Hoike Kula.

E hoike ana ke kula kaikamahine o Waialua ma ka la 6 o Iulai, oia ka Poaha mua o ia mahina.
E hele nui mai na makua a me na makamaka.  MA KE KAUOHA.

Kula Hanai o Kawaiahao.

E hoike ana ke Kula Hanai Kaikamahine o Kawaiahao ma ka Poakolu, la 14 o Iune ae nei. He nui na mea hoikaika o na hana mikioi a na haumana e kauia mai ana ia la imua o na maka o ka poe makaikai. He mau mea kuai kekahi a mau haawina makana wale kahi. E hele nui mai.

Kula o Haleakala.

E hoike ana ke Kula Hanai Keikikane o Haleakala ma ka la 8 o Iune e hiki mai ana, a e hoomakaia ana ka wehe o na hana ma ka hora 9½ A. M.
Ke konoia aku nei na mea a pau e naue ae e ike maka i ka "Nani o Aipo," e lohe olelo auanei. E naue i pau kuhihewa. E naue me ka olioli pu. Ma ke kauoha.

Olelo Hoolaha.

No ka hoololiia ana o ka Papa Manawa o ka mokuahi Kilauea, e hoopaneeia ana ka Hoike o ke Kula Kaikamahine o Hawaii a i ka la 27 o Iune nei.  MA KE KAUOHA.

Holo ke Kuikahi Panailike.

          Ma ke awakea o ka Poalima, la 26 i hala aku nei, ua ku mai la ka moku kiapa Mary Belle Roberts, a maluna ona i lawe ia mai ai ka nu hou no ka holo ana o ke Kuikahi Panailike. Ua lehulehu wale na la o ka hapai ia ana o ka noonoo ia, a ua lehulehu no hoi na manawa o ka hookauluaia ana, aka, ma ka la 8 o Mei, ua hapai hou ia ka noonoo ana e na hoa'loha o Hawaii, a ua hooholo ia ma na heluna he 116 ma ka ai, a he 101 ma ka hoole. Eia iho ke kope o na huaolelo teregarama a ka hoa mai Califonia aku.
          "Wa sinetona, Mei 8, 1876.
          Ua holo iho nei ke Kuikahi Hawaii i keia la; 15 oi. He lanakila hauoli.
         
J R LUTTRELL, M. C."
          Ke kali nei kakou o ke ku mai o ka mokumahu i keia la, e lawe mai ana i ka lono hooiaio a ke Aupuni Amerika i ka holo, a e malama ia hoi kakou ma ke ano hauoli i kona holo ana.
          I keia kakahiaka, ua ku mai ka moku mahu leta mai Kapalakiko mai, aohe nae he mau lono hou no ke kuikahi, aohe i kuahaua ia e ka Peresidena, he mau la wale no nae no ia hana. He moku kai manaoia e haalele aku ana ia Kapalakiko me ekolu haneri Pake, mahope iho o ka haalele ana o ka mokumahu, a nana e lawae mai i ka lono. Eia aku a hoea mai ua mau tausani Pake.

He Lono no Maikonisia.

          HE UKANA koikoi kai ili mai maluna o makou mai na mokuaina mai o ke Komohana, mai ke kahua hana hoi o ko kakou poe kumu e lawelawe mai la i ka hana ma ka Pae Aina Makala. He mea e mokumokuahua ai ka naau i ke aloha, oia hoi ka lawe ia ana aku o Rev. S. Kahelemauna e ka make, mahope iho kona mai pokole ana no na la elua wale no. Ua loohia ia oia e ka mai i ka la 6 o Ianuari, a i ka la 8 iho make aku la. Ua waiho mai oia mahope nei he wahine a me na keiki.
          Ma ka la 1 o Ianuari i loohia ai o Rev. B. G. Snow i kekahi mai kuhewa, a lolo loa iho la kona aoao hema mai luna a hala ilalo. Ua lohe ia mai ua oluolu iki kona mai, aka, he hakalia loa ka pii ana ae; a ma ka nana aku aohe maopopo o kona ola hou a ikaika kupono no ka lawelawe ana i ka hana e like me mamua. O Mr. Snow kekahi o na makua o ka hana ma Maikonisia; a he ulia kaumaha nui kona nawaliwali ana no na hana o ia mau Misiona. E hoi mai ana paha o Mr. Snow ma me ka wahine kane make a Kahelemauna a me Leleo ma maluna mai o Hoku Ao ma keia holo ana 'ku.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          Mamua o ko makou kamailio ana ma keia mea, he mea pono ia makou ke hai akea ae, ua hoonele ia ka kakou pepa me na moolelo o ka Ahaolelo o na la i hala iho nei ; no ka mea, ua manao makou he mea pono i na makamaka ke heluhelu a hoomaopopo i na huaolelo kalaimanao a ko lakou mau wahaolelo ma na ninau nui a pili laulaha e lawe ia mai ana imua o ka Ahaolelo. Iloko iho nei o na la i hala, ua kamailio ia kekahi mau ninau, he mau ninau nui, a i mea e hiki ai i ka lehulehu ke hoomaopopo i ke ano maoli o ia mau ninau, ua waiho iki makou i ka moolelo o ka Ahaolelo a keia pule ae, a hookomo iho kekahi mau haiolelo, oiai, he mea hiki wale no ke hoomau ia ka moolelo o ka hale, aka, o ka haiolelo a kekahi mea ma kekahi ninau nui, aole pono ke hoolohi ia, no ka mea, aia ma na nune ana o ka lehulehu e puka mai ana kekahi paio ana, a e alakai hewa auanei na manao o ka lehulehu ma ka ike ole a hoomaopopo ole, a o neia mau haiolelo na kumu a lakou e kukulu ai i ko lakou kahua, a hooholo iho ma ka aoao a lakou i manao ai ua pololei.
          Nolaila, ke pahola aku nei makou i ka leo noi imua o na makamaka, e kala mai ia makou, oiai, aole keia no ko makou pomaikai iho, aka, no ka pomaikai o ka lehulehu a pau, a aia ma kahi e nui ai ko oukou pomaikai, malaila makou e hooikaika ai. A keia pule ae, e hoopiha ia ana ka aoao mua me ke kaao i iini nui ia ke Keiki Alii Elina, a e hoolawa ia'ku no na makamaka me ka moolelo o ka Ahaolelo.
          Ma ka Poaha iho nei, ua waiho mai la ke Komite Ahahookolokolo i ka lakou l elo hoike ma ka hoopii ku-e ana i ke koho ia ana o ka mea hanohano Mr. Naukana. Ua hoike mai la lakou, mahope iho o ka nieniele ana a me ka hoolohe ana i na hoike, ua manao lakou ua nele ka hoa o Waialua i ke kuleana ole ma ka noho no ia apana, a ua manao lakou he mea pono i ka hale ke kauoha e koho hou ia apana. Ma ka lakou hoike ana a me na hoakaka ana, ua hiki ke hoomaopopo ia, ua kupono ole io no ke koho ia ana o ka Hon. Mr. Naukana, aka, ua apono iho la ka hale i ka hoike a ke Komite, a hooholo iho la ua kupono i ka mea i hoopii ia ke noho ma kona kulana hoa no ka Ahaolelo!
          Ma ka Poalima iho nei, ua hookuuia he mau leo ano kalakala, a kupikipikio no hoi, maluna o kekahi olelo hooholo a ka Hon. Mr. G. Rhodes, Peresidena o ka Hale i waiho mai ai, e hoole ana aole e hiki i ka Hale Ahaolelo ke kau aku i ka manao hilinai maluna o na Kuhina, a e hoahewa ana hoi ia lakou no na mea pili i ka lakou oihana, ma ka hoao ana o ke aupuni ma o na Kuhina la e kukala i ke Kuikahi ma ke ano kanawai me ka waiho mua ole aku imua o ka Hale Ahaolelo no ko lakou apono ana mai.
          Ua nui ka hoopaapaa a a me ke ano hahana, a ua loihi ka manawa i hoolilo ia no ke kamailio ana, a i ka ninau ia ana, ua hooleia.
          Ma ke kakahiaka Poaono, ua noi mai ka Hon. Mr. Pilipo e noonoo hou ia ka olelo hooholo a ka Hon. Mr. Rhodes, a ua hooholoia e waihoiia iloko o ke komite o ka hale i ka Poakahi.
          Ma ka Poalua iho nei, ua hapai mai ka Hon. Mr. Pilipo he noi, e kiiia aku o Hon. Mr. P. Y. Kaeo, a me Mr. W. P. Ragsdale e noho la ma Kalawao, a e lawe ia mai imua o ka Ahaolelo, no ka hoomaopopo ana i kekahi mau mea i manaoia.
          Ke mau nei no ka waiho ana o na ninau nui imua o ka hale, he mau la hapai a noonoo ana 'ku keia.

HOOLAA ANA I KA LUAKINI HOU O
WAILUKU.

          Aloha oe e ka Lunahooponopono o ka nupepa KA LAHUI HAWAII :—E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o na kolamu i ka moolelo o ka hoolaa ana o ka Luakini hou o Wailuku.
          Penei na hana :—La Sabati, Mei 21, 1876. Weheia na hana o ka Luakini me ka himeni hoano 577.
          Ka pule hoano, a me ka heluhelu himeni 504.   Rev. W. P. Alexander.
          Heluhelu Baibala, I Na'lii 5; 1—21, pule nui mua a me ka himeni elua 456.  Rev. O. Nawahine.
          Ka haiolelo a me ka pule hoolaa, Re v. W. P. Alexander.
          Ka hoakaka ana i na lilo a pau a me ke kapa ana i ka inoa o ua Luakini la e ku nei i keia manawa, oia o "Kaahumanu." Rev. W. P. Kahale.
          Nolaila, o Kaahumanu iho la kona inoa a mau loa aku, wahi ana ma kana hoakaka ana imua o ke anaina nui, o Kaahumanu ka makamua o na aliiwahine i huli i ka pono o ke Akua, a e like me ia ano, pela i hoopiliia'i iaia ia inoa.
          No na lilo.—Na lilo a pau loa mai ka hoomaka ana i ka hana i ka luakini a hiki i ka paa ana, he $5.543.62.
          Eia keia, o keia hale i hanaia, he ano e kona hanaia ana i ko na halepule e ae mai Hawaii a Kauai, o kona mau aoao he mau olapalapa a puni. Ma ka hai mai a ka mea nana i  hookele keia hana Mr Bailey ua hoohalikeia ka hana ana o keia halepule e like me na halepule ma Pelekane, he mau haneri makahiki ka loihi o ka paa ana, aka, pela io no. A pau ka hoakaka ana a Rev. W. P. Kahale i keia mau mea, mahope iho olaila, he lulu dala na na hoahanau o ka ekalesia a me na malihini a pau i akoakoa ae ma ia anaina, o na luna nui o na mahiko kekahi i akoakoa pu ae malaila, G. W. Willfong, W. H. Bailey a me ka mea hanohano J. W. Girvin Esq., a me kana lady, a me na lady a W. H. Bailey, J. C. Bailey a me N. C. Willfong Jr., a o lakou kekahi i kokua pu mai ma ka lulu dala ana, no ka pomaikai o ka luakini Kaahumanu. Penei ka papa hana o na kokua:
          Na na hoahanau ponoi. . . . . $80.00
          Na na malihini. . . . . 50.06
          No ke Kula Sabati. . . . . 15.50
          No ka Papa Himeni. . . . . 12.00
          $157.56
          Eia keia, elua pule mamua aku, ua koho ka Ekalesia i Komite e hele ai e ohi mai i na dala a ka poe makemake e kokua i ka luakini. Eia iho na inoa o na lala o ke komite a me ka nui o na dala a kela a me keia lala o ke komite i ohi mai ai:
          N. P. Nuuhiwa. . . . . $63.00
          Alawe Palake. . . . . 42.00
          M rs. Keapo. . . . . 42.00
         
J. B. Kealakai. . . . . 27.00
          Le beta Graham. . . . . 24.00
         
John Hinau. . . . . 12.00
          M rs. Kalua Napue. . . . . 9.00
         
S. Kahale. . . . . 3.00
          M rs. Haweleku. . . . . 2.00
          Huina   $224.00
          Huina mua  157.56
          Huina pau loa  $381.56
          Eia keia, ua pau ko makou hemahema, aole aie e pili ana i ka hale, hookahi o makou pilikia i koe, o ka hale bele, aole i kau ka hale bele iluna i keia manawa, no ka mea, aole he dala e hoopaa ai ma ia hana, no ka mea, ua hooikaika iho nei ka Ekalesia o Wailuku ma o lakou iho i keia hana nui launa ole, a ua paa kona kino e ku haaheo nei i ka piko waena o na Waieha, a me kona inoa e kaulana aku ana, "Kaahumanu." Nolaila, o ka pilikia a makou e hooikaika hou aku ai, o ka hale bele, a me ka wati hele manawa, o kona lilo i manaoia, he $1,500.00. Ina pela, he puu dala nui keia i ka nana aku, a pehea la e loaa'i, aia a lokahi ka manao o na haipule, mai Hawaii a Kauai e kokua i keia hana maikai, alaila, ua holo na hana. A penei e lokahi ai na manao, na kela a me keia Ekalesia o ka mokupuni o Hawaii e koho i ka lakou haawina e kokua ai i ka luakini o Wailuku, a na na Ekalesia o ka mokupuni o Maui e koho i ka lakou kokua; a na na Ekalesia no hoi o Oahu e koho i ka lakou kokua; a pela no hoi o Molokai a me Kauai, ina he nui na haipule e noho nei, ke hai aku nei au ano, e paa pono ana no keia hemahema. A nolaila, ma ka ino a o ka Ekalesia o Wailuku, ke noi aku nei au i na haipule mai Hawaii a Kauai, e alu, e kokua, mai poina hoi kakou i keia hana maikai, e like me ka manao lokahi o ko ke Akua poe kanaka iloko o ka malu a ke Akua i hoomakaukau ai no kona poe kanaka.
J. HAOLE.
Wailuku, Maui, Mei 30, 1876.

NO KO NA AINA E.
Ka haunaele weliweli ma ke Kai
Na Ulia Poino e ae!
He Karaima no na Au i hala.
KA LOAA ANA O PIKINA AILANA.

          I ka wa i loaa ai o Pikina ailana ia Kilikina a me kona hoa kipi, aole lakou a pau i lele koke aku i uka; aka, ua hoouna lakou i ka waapa me kekahi mau mea o lakou e kila i ka aina. A i ka wa i hoi mai ai ka waapa i ka moku, ua hai mai ka poe i hele e nana i ka aina, he wahi kupono loa ia ia lakou, he maikai ka hiona o ka aina, aohe no hoi he kanaka, a o  na kuahiwi he kokoke, he hohonu na kahawai, a he haiki he hiki ke hoomakaukau koke ia na pa kaua ke hele mai ka enemi e imi ia lakou. Hookomo ia aku la kahi moku o Bounty a pili i ka aina, hoopae ia aku la na wahine a pau, lawe ia ae la na ukana a pau o ka moku i uka, alaila, puhi ia iho la o Bounty i ke ahi a pau loa. Pela lakou i hoopaahao ai ia lakou iho maluna o kela ailana uuku i waena konu o ka moana; he lahui uuku—na haole kipi eiwa me na wahine Bolabola a lakou me na kanaka paahana Bolabola a me ka lakou mau wahine.
          Ua kukulu ia na halelole no loko ae o na laau a me na pea o ka moku i hoopau ia. Ua kua lakou i na laau, me ka waiho no nae i kekahi ulu laau nui ma ka aoao o lakou e pili ana i ke kai, i mea paku no na moku e maalo ana ae mawaho ae o ko lakou ae kai, o ike ia mai lakou, no ka mea, o ko lakou nalowale loa ka mea i ake nuiia. Aohe he malu no lakou ke ike ia. Ua manao lakou ma ka pee ana e ola ai lakou. E ike ana nae kakou aohe lakou i malu iloko o ia kuhihewa, a na ka hewa no e hoopai ia ia iho.
          O ko lakou ola, ua loaa ma ka mahiai, o ka uhi ka mea kanu nui a lakou, he lawaia kekahi hana, a o ka hua manu kekahi ai a lakou. Pela ko lakou noho ana a hala elua makahiki. Hele aku la ka wahine e kekahi o na haole, o Mika Uilama kona inoa, i ka ohi hua manu a lele i ka pali a make loa. Aole i liuliu, a hoonioni ka manao o ua haole nei me ka olelo ana, ina aole lakou e haawi hou mai i kekahi wahine nana, e lawe ana oia i ka waapa o Bounty, a e haalele oia ia lakou me ka imi aku i pono nona iho. Iloko oia wa ua kii na haole i ka wahine o kekahi o na paahana Bolabola a haawi ia ia Mika Uilama i wahine nana. Ua ino loa ka manao o ka poe Bolabola no ia mea, a he kuleana kupono no ko lakou e huhu ai. Ua ohumu malu lakou e pau loa na haole i ka make ia lakou, ua hooholo ia ia hana, a ua makaukau ka wa e hookoia ia hana weliweli. Aka, na na wahine a na haole i pale aku ia poino. Ua lohe na wahine i keia mea i hooholo ia e na Bolabola, a maloko o na mele a lakou i haku ia ai he olelo nane ma ke ano o na ninau me na haina. A iloko o ua mau ninau la me na pane i mele ia mai ai ua lohe na haole a ua noonoo ia a loaa ke ano o ia mea, maopopo ai ia lakou keia make weliweli i hoomakaukau ia no lakou, a ma ia mea ua makaukau lakou e pale aku i kela ulia poino i aneane e hooko ia mai. I ka hu ana nae o keia mea, maka'u loa iho la ke kane Bolabola a ua wahine nei a Mika Uilama a me kekahi kanaka Bolabola iho, he kokoolua nona ma ke alanui mua ana iloko o keia hana ; a mahuka aku la laua a nalowale iloko o na ululaau o ke kuahiwi. Maka'u iho la na haole ma ia hope, o ohumu hou ua mau mea la ia lakou e make, a malia paka o ka hana ana no ia e poino ai. Nolaila, olelo aku la na haole i ka poe Bolabola o lakou e noho pu ana, "ua hewa like oukou iloko o keia kipi ana mai ia makou e make, a he mea pono ke pepehi ia oukou a pau. Aka, ina e kii oukou i kela mau kanaka o oukou elua i mahuka aku la i ke kuahiwi a e pepehi ia laua a make, alaila, e kala ia ko oukou hewa." O ka ae koke iho la no ia o na Bolabola, no ka mea, ua maka'u loa lakou, a he makemake ko lakou e hoomaalili i ka huhu o na haole; nolaila, ua alu pu lakou, a ua pepehi ia kela mau hoa o ko lakou lahui ponoi me ka menemene ole. Aloha ino! aka, aole no i maluhia kela mau lima koko iloko o ia hana. A e ike auanei kakou aole loa no he malu no ka poe hana ino.
          Mahope iho o ka pepehi ia ana o na Bolabola, ua noho oluolu lakou a pau no kekahi mau makahiki hou elua. Ma ia hope iho, ua hoomaka mai na hana hookaumaha loa maluna o na Bolabola, he hooluhi, a he hili a pepehi, me he poe kauwa kuapaa la lakou na na haole. No ia mea, ua ohumu hou lakou e make na haole. A ma keia hana ana, no ko lakou maalea loa a me ka huna loa ana i ko lakou mau manao, a hiki wale i ka la i hooholoia ai e hooko, ua poino na haole. Ma ka la i hooholo mua ia, ua ala like mai na Bolabola a hoomaka i ka lakou hana hookahe koko o Mika Uilama ka mea i pepehi mua ia. Loaa aku la ia i ka poe Bolabola ma kona mala uhi, a ilaila no kahi i wahi ia ai ke poo me ke koi, a kahe aku la kona koko ma ka honua. O Makina a me Palaunu, ua pepehi kaawale ia laua ma ko laua mau wahi me ka mainoino loa, a pela no hoi kekahi mau mea e ae. O Kamika, ua ki ia i ka pu a ku ka poka ma ka poohiwi, i pakele no oia i na wahine, pela no hoi o Iana, kekahi haole ae o lakou, he punahele ia  no na wahine, a ua lawe lakou a huna iaia, a ua malama ia kona ola. Elua mau mea o na haole i holo i ke kuahiwi e pee ai, elike me ka holo ana o na Bolabola i ka haunaele mua ana. Iloko o ia la hookahe koko mawaena o ia lahui uuku, ua pau loa na haole i ka make, koe wale no eha, o na mea i hoopakele ia e na wahine, a ua eha no no nae kekahi mea hookahi o laua.
          Iloko o ia wa e noho ana ma ka mokupuni o Pikina, he eha haole Pelekane a me eha Bolabola kane a me na wahine he umi. Aole liuliu ma ia hope , me he mea la hookahi hebedoma a hoomaka iho la na Bolabola kane eha e hakaka mawaena o lakou iho; o ke kumu o ia hakaka ana, no na wahine a na haole a lakou i pepehi ai. E aumeume ana lakou no ua mau wahine la. A iloko o ia wa, ua lele mai na haole elua a me na wahine Bolabola a ua pepehi pu lakou i ka poe Bolabola kane a pau loa i ka make, aohe mea hookahi i koe.
(Aole i pau.)

NA MEA HOU.

M R. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
          E oluolu piha oe e hookomo iho i keia mau wahi mea hou o na pali hauliuli o Koolau a'u i ike ai, ma kahi kaawale o ko kakou elele mama KA LAHUI HAWAII, a nana hoi ia e lawe malie aku ma kela a me keia pea o ka aina, i ike mai ai na hoa puni mea hou.
          Oiai au e hele ana maluna o na waa kaulua elua he umi ihu, halawai mai la au me kekahi o na legeona nui o ke ao pouli, i hele kela a luhe a malule i ka wai hooluhi o ke kino i mahalo ole ia. O kahi a'u i halawai ai me keia diabolo nui, ma Hapuu, kahi e kokoke ana i ka nuku o Nuuanu, oiai oia e moe ana malaila iloko o ka inoino o ka lepo. O ke ano iho la no ia o ka poe a pau i komo i ka upena a ke kanaka lawaia nui o ke ao nei, a e papapau pu ai me na uhane ma ka la mahope, (oia o Satana ;) ka mea nona ka puana leo nui ana ae, ka aea haukae o ke ao pouli.
          Poino maoli ka poe i pau poo pau hiu, o ke kio lepo kahi e lolii ai, aohe no paha e pakele, ua komo i ka hului i ke anapuni a Limaloa, ua pau ka noonoo maikai ia waiona.
          No Kaalaea mai hoi. Aia ma Kaalaea, ma kekahi hale e kokoke ana ma ke alanui, i ike aku ai au he haia o na wahine a me na kane kai akoakoa ae malaila, hookahi hana nui aia poe, he mau puu pepa hahau ke paa ana i na lima. Aole i emi iho malalo o iwakalua ka huina, ke ole au e kuhihewa; e keke ana na niho i ka lealea, a huhu iho puu e ka nuku pane ole mai. He mea lealea ia iho la ka ka hana hoemi manaoio o ke kanaka, o kekahi hana kohu pono ole keia, nolaila, ia oukou a pau e na keonimana, a me na lede i hui pu ia mai hoi e na iwi kuamoo o ka aina, mai hoohalike me keia poe palaualelo kohu ole.
          Pehea, ina e hahai mai kekahi bipi i kekahi kanaka, e ku malie aku no auanei oia e haawi i kona kino iho a poino i ka mea i ike ole i ka pono, a me ka hewa? Ke hooia palua a palima mai nei kekahi poe, aole, e holo hoi paha i ka inaina e kau mai ana a pakele iho la. Pela no keia, mai hookauwa i ke kino malalo o puni lealea, o poino auanei.
          Ua oki au maanei, no ka mea, ua malu ke kula aohe lele pueo. E welina no.
JOS. KAWAIULAILIAHI.
Laie-wai, Oahu, Mei 8, 1876.

NA LUNA MAKAAINANA O 1876!
Ko lakou mau moolelo pakahi
i hoopokole ia.
HON. J. KAUAI.
WAIMEA, KAUAI.

          O Kekuahauli (k) noho ia Kalaniwahine, hanau he 13 keiki, o ka Hon. J. Kauai ma kahi o ka helu 4 o na keiki. Ua hanau ia ma Hana i Maui Hikina, mahope iho o ka pau ana o ke kaua i Kauai, ua holo e makaikai aku i ka kaikunane o ka makuahine o Kauai, a i ka hoi ana mai a hiki i Hana, ua hanau iho ka mea nona keia moolelo, kapa iho la o ia i ka inoa o Kauai.
          Eia kekahi wahi olelo moolelo kupanao kona hanau ana: kokoke i ka wa e hanau ai, olelo ka makuahine i ka makuakane, ono maoli wau i ka i-a, he MOana ka i-a e ono nei, e holo oe i ka lawaia, ae no ke kane; kauoha aku la ke kane i kona makuakane e makaala ae i ko hunona, ua kokoke e hanau, no ka mea, ua lohe au i ka olelo a ko hunona penei:
I        na e hanau ae keia keiki, pepehi ia eia, no ka eha o ka opu ona, ano ai paha o ka mea ia e hoouna nei ia'u e holo i kai, o hoopakele ia ea'u ke keiki, ae mai no ka makuakane, hala aku la ke kane, a mahope o ka auina la, ikaika loa ke kuakoko, olelo ua makuahine nei e hele i ka wa-ho, o ka hele no ia a hiki i ke ana hoaimu a lakou, malaila no ka oo, eli oia i lua a noho maluna o ua lua nei, a i ka wa i hanau, haule iho la ke keiki i loko o ka lua a me na mea a pau, kakali mai ka makuahonowai a loihi loa, hele oia a loaa i ke ana, e noho ana no kela maluna o ka lua me ka makaukau e kanu. Lohe ka makuahonowai i ka alala o ke keiki, ninau aku oia, auhea ke keiki? Aole ona pane mai, hele aku oia a hapai ae i ka hunona, aia ka ke keiki iloko o ka lua.
         Lawe ka makuahonowai i ke keiki a malama a hoi mai ke kane, lohe i keia mea, olelo oia i ka makuakane, e lawe oukou i keia keiki a malama, huli aku i waiu, pela i lilo ai keia keiki na hai e hanai, a kapa iho la lakou i ka inoa o ua keiki nei o Kapouhiwa, a i ka hoi ana mai o ke kaikunane o ka makuahine mai Kauai mai, kapa oia i kana inoa o Kauai a mahope iho, aloha hou ua makuahine nei i ke keiki, kii hou a lawe mai nana no e hanai, pela iho la i pakele ai ka mea nona keia moolelo, na ke Akua ke ola.
          Ka hele ana i ke kula ma Hana i Maui Hikina ka hoomaka ana, o Kuhawaii ke kumu kula, he Lahainaluna, ma ka A. a hiki i ka helukamalii, pau ia hiki ae hoi o Miki he Lahainaluna no iaia hiki i ka helunaau, Helukakau, Palapalaaina.
          Hiki mai o W. H. Rice, makuakaneo Willy Rice, e noho mai la i Kauai, ohiia na haumana keikikane mai Koolau a Kaupo. Noho ma ia kula hookahi makahiki, nana i hookomo i ke kula nui o Lahainaluna. Jula, 1843, malaila ao ia i na mea ike i koe e like me ke kulana o ia kula, o ka nui o na kumu nana i ao ma ia kula, o Dibela, o Andrews elemakule, o Emesona, o S. M. Kamakau, o G. B. Kaumaea, o Mr. Hunt, o Ua. Ma ka M. H. 1846 komo i ka ekalesia ma Lahinaluna no.
          Ma ka M. H. 1848 malama o July, puka mai ke kula aku, aole me ka hoomaikai ia e na kumu, no ka mea, ua komo hewa i ko hai ipuka hale. Ua hoi aku la a noho i ka oioi o Mauihikina, lilo i kumu kula himeni kaahele mai Kaupo a Koolau, o na halekula nae o Kaupo a me Kipahulu kai pau i ke kaahele ia, koe o Hana a me Koolau.
          Holo i Honolulu i ka la 28 o Apr. 1850. Mei 29, holo i Kauai, ku ma Koloa la 30, ku hou i Waimea la 31, i Iune 1, haalele ia Waimea no Kalaponi, la 25 o Iune ku ma Kapalakiko, la 28 holo ma kekahi muliwai liilii no ka Maiua, ma ka la 5 o July hiki ma ke kuahiwi, hui pu me na kanaka Hawaii, he 11 ko lakou nui, a he 25 hoi ko makou nui, hui pu 36, he la pule ia, Poakahi ae, hoomaka e eli i ke dala gula, iloko o ka lepo, he $10 no ka la a maluna aku a malalo iho ka loaa o kekahi manawa.
          Ma ka la 1 o Iune, 1853, hiki hou i Honolulu, ma ka malama o Aug., noho kumukula no na keikikane ma Kawaiahao. A ma ka la 22 o Feb., 1854, mare me Rebeka Kaenakea, he 17 ona mau makahiki, ma ka la 20 o ia malama, hoi i Kauai, noho ma Koula, ahupuaa o Hanapepe, ma ka malama e Oct., noho kumukula no ia wahi.
          Au g. 6, hoonohoia e P. Kanoa i Lunakanawai Apana no Waimea, Kauai, noho lunahelu o ia apana i kekahi mau makahiki, noho lunaauhau i kekahi mau makahiki, maloko no o ia makahiki, loaa iaia ka palapala loio, a ke noho nei ma ia oihana a hiki i keia wa. Feb. 1, 1874, kohoia i Lunamakaainana no ia apana no, ma ka la 12 o Feb. koho Moi ma Honolulu, ma ka la 30 o Apr. noho i ka Ahaolelo ma ka Hale Aupuni hou, ma Aliiolani, Aug. 11, 1875, hoopau ia ka noho lunakanawai ana no Waimea.
          Ma ka la 2 o Feberuari M. H. 1876, koho balota hou ma ia apana no, a pani ia ka puka o ka hale koho balota e A. W. Maioho, L. K. A. a me S. K. Kuapuu, J. H. Kapuniai na luna nana koho oia apana, no kekahi kumu maka'u wale o lakou, a ma ka la 1 o Maraki, wehe ia ka puka o ka hale koho balota mamuli o ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina W. L. Moehonua, ma ia la, ua kohoia ka mea nona keia moolelo me na keakea he nui wale i Lunamakaainana no ua apana la, a ke noho nei oia maloko o ka Hale Ahaolelo i keia mau la.
          Eia ka mea i koe, mai ko laua wa i mare ia ai, a hiki i keia la e hoopuka ia nei keia moolelo, eia ka mea i ike ia, ua hikii paa ia ke kaula gula a ke aloha mawaena o laua, a ua hooko pono ia hoi ka olelo a ke kanaka naauao, oia hoi o Solomona, ana i kauoha mai ai.
          Eia kekahi, ua loaa ia laua na keiki ehiku, 6 keiki kane, 1 kaikamahine, make elua keiki kane a me ke kaikamahine koe 4 keiki kane e ola nei a hiki i keia la, ke noho nei no hoi ka mea nona keia moolelo i kiai no ka Ekalesia hoole Pope o Waimea, Kauai, oia iho la ka hopena o keia moolelo.

I nui ka liki ana e D. D. Honolulu
i ua Kumuhinu nei au.

E KA LAHUI HAWAII E;—Aloha oe
          Aia ma kou Helu 21 o ka la 18 o Mei o kela pule aku nei, i ike ia iho ai kekahi mau olelo ku ole i ka oiaio e D. D. Honolulu e hoaiai ana i ke akea, i ke ano a me ke kulana o ka Luna Helu II o ka apana o Wailuku, mokupuni o Maui.
          Aole au e kamailio aku ana no na mea e pili ana i ka palapala hoopii o ua Luna Hanohano la, oiai, o oe no paha kekahi lala o ke komite o na Aha Hookolokolo, ke ike la oe i na inoa maloko o ia palapala hoopii, a i ole o oe maoli no paha ia e ua Mea Hanohano la, e pee a e huna mai nei malalo o ke koloka hou D. D. Honolulu; no ka mea aole au i manao e ike ana kekahi mea e, na mea maloko oia palapala hoopii, koe wale no ke komite a me ka mea i hoopii ia aka hoi, ina he mea e io oe, alaila, he "ai pala maunu oe na ua Mea Hanohano la, a aole hoi i ku i ka oiaio ka hapa hope o kau kalaimanao ana, au e hoikeike, a e hoaiai nei ma ke akea e D. D. Honolulu, e pili ana no ka Luna Helu II o ka apana o Wailuku au i kapa iho ai, he Pukuniahi no keia kau Ahaolelo, he ole loa no, ole kukahi, ole kulua, pau loa no i ka ole, oiai, owau kekahi e makaikai mau nei i na la a pau o kela me keia pule, a i ike hoi i ka hana a kela a me keia Lunamakaainana e noho nei iloko o ka Ahaolelo, a aole no hoi au i ike iki, a ike lihi la hoi, e oaka a e kani ae ana ua pukuniahi la au, au e hapai memeue mai nei, a e liki mai nei hoi i ka makaala i na mea a pau e pili ana i ka pono o ka lehulehu. Ua manao anei oe, o ka hoolaha a me ka hooaiai ana ma ke ano ku ole i ka oiaio, oia ka mea i manaoio, a e paulele ia mai e na makaainana nana ia i koho mai, aole pela, e pono e nana i ka hana a ke kanaka, no ka mea, o ka hana a ke kanaka ka mea nana e hoike mai i kona kulana, oiai, o ka'u ike pono nona, aole ma ke ano ike poaeae, aka, he ike "pono loa" keia o kana hana maa, he o-lima i ka hai mea i hooikaika ai iloko o ka Hale Ahaolelo—a i kahi wa, he lomi i ke poo i ke pakaukau, me he mea la, i ka nana aku, e mihi ana i ka hiki ole oia hana nui iaia, a i kahi wa, ina e ninau mai ka Peresidena, he kunou ke haawi ia aku, me he "manu kolea" la i ke wa e ninau ia aku ai, "Maikai Tahiti."
          Mai awiwi au e wehe i kuu papale biva, a e kunou aku ia oe ina o ka Luna Helu I o ka apana koho o "Nawaieha" kau i hoike, ai hoaiai ai maloko o ka nupepa, alaila, aole a'u mea e kue ai ia oe e D. D. Honolulu, oiai, ua hoike oe i ka mea oiaio loa, a he makaukau wau e kui lima pu aku me oe ma ia inoa. Oiai, ma kuu hale, a nana pono, a i ike pono no hoi, oia ka mea nana e hoeueu a e hoonaueue mau nei ka hale i keia mau la, a he makaala me he "Liona" la e imi ana i kana mea e ale ai. No ka mea, ua hiki au ke kaena ae me ka hauoli piha, ua pomaikai oukou e ka apana o Wailuku i ko oukou Luna Hanohano Helu 1 ma ko oukou hoouna ana mai iaia, oiai, he ike pono lea ko'u ma kona ano, a me kona kulana, he kupaa he loea kanawai, a he paa Rula o ka Hale Ahaolelo a no ia mau kumu i hoikeike ia ae la maluna, ua ike ia oia he pukuniahi no keia kau Ahaolelo, a no ia mea, ua makemake loa ko Honolulu poe makaainana e koho ia ia i Lunamakaainana no keia kau ae, M. H. 1878, oiai, ke lohe ia aku  nei ia mau leo ma na pipa alanui, a owau pu no kahi e hooho ae. Me ka welina i ka Luna Hooponopono, a me na keiki ulele hua kepau.  KEKAHI MAKAIKAI.
Mei 23, 1876.

          KE KULA KAHUNAPULE.—E hoike ana keia Kula ma ke keena halawai o ka luakini o Kawaiahao ke hiki aku i ka Poakolu, la 7 o Iune ; ma ka hora 9 o ke kakahiaka e hoomaka ai. A ma ka po iho o ka Poaha, e haawi ana na haumana he mau haiolelo, e kokua ia ana na hana o ia po e ka Papa Himeni o Kawaiahao, me kekahi mau leo mele maikai. E holo nui mai.