Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 25, 15 June 1876 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, JUNE 15 1876.

HOIKE KULA O MAUNAOLU.

          E hoike ana ke Kula Hanai Kaikamahine o Maunaolu, Makawao, Maui Hikina, ke hiki aku i ka la 29 o Iune nei, maloko o ko lakou keena imi naauao. Ke poloai ia aku nei na makamaka e naue ae.

HOIKE KULA O WAIALUA.

          E hoike ana ke kula kaikamahine o Waialua ma ka la 6 o Iulai, oia ka Poaha mua o ia mahina.
          E hele nui mai na makua a me na makamaka.  MA KE KAUOHA.

HOOLAHA.

          No ka hoololiia ana o ka Papa Manawa o ka mokuahi Kilauea, e hoopaneeia ana ka Hoike o ke Kula Kaikamahine o Hawaii a i ka la 27 o Iune nei.  MA KE KAUOHA.

KA AHAHUI EUANELIO.

          KE hoomauia nei no ka malamaia ana o na halawai o ka hui kahua o na kumu hapai hana pono Karistiano, ka makua hoi o na Ekalesia ma ka oihana a ka Haku ma keia mau Paemoku. He  maikai no ke ola o na lala, a ke holomua nei na hana. Ua hauoli makou i ka hai aku, e loaa ana ia makou ka pomaikai o ka hoolaha ana 'ku i na hana a ia Aha makua o ka pono, ma keia hope aku, i ike ai na makamaka no lakou iho. O ka hoomauia o ka ukali ana o ka maalahi ma ko lakou mau ola kino a me ka holomua o na hana ka makou e manaolana nei.

KA HOIKE KULA SABATI.

          E like me ka mea a makou i hai aku ai, pela no i hookoia'i na hana no ka la, ma ka Poaono i hala 'ku la, ma na mea e pili ana i ka huakai hookahakaha hui a na Kula Sabati o keia kulanakauhale a me na apana mawaho aku o na poai. I ka hoea ana mai o na kukuna o ka malamalama ma ia kakahiaka, ua hoike mai la na ao o ka lewaluna i ka malie molale maikai, a pa mai la ke ahe lau makani e ani peahi ana me ka olu maluna mai o na puu hauliuli o ka waokele o Nuuanu a hanu ana ma na kikee o ke kaona nei. Ua hoomauia ia nani a hiki i ka ike ia ana 'ku i ka haiamu ae o na kamalii, ka poe hoi nona ka la i malama ia ai, na makua, a me na makamaka. I ka hora i olelo ia ai, ua hoomaka mai la ka huakai hele, a haalele aku la i ke kahua o Kawaiahao, me na hae e pulelo ana i ka makani, e ohu ana i na lau nahele o ka uka paoa i ke ala, a e uhi pulou ana hoi na hiohiona hauoli i kona mau eheu hoolana manao maluna o na kamalii a me ka poe a pau i akoakoa ae. Na ka leo hoene o na ohe hoolailai a na keiki o ka Bana aupuni i haawi ae i ka leo kahea no ka maki ana, a ua hookoia a hiki i ka hui ana me ke Kula Sabati o Kaukeano, malaila aku a hui me ko Kaumakapili, a iho mai la a hui me ko Polelewa, a huli hoi aku la i ka luakini o Kawaiahao. Ma ke alahele, ua hoike mai la na haumana i ko lakou piha i ka hauoli, a ua hui pu aku la no hoi ko makou puuwai ma ia mea i ka ike ana 'ku i ko lakou piha i na manao hauoli, a ke manao nei makou, pela pu no kela a me keia makua i komo iho ka manao hookanaka no ka pomaikai o na kamalii, na koo hoi o ke aupuni a me ke ola o ka lahui no na la e pahola ia mai nei ma keia mua aku. Ma ke kai lalani ana, ua hiki ole ia makou ke umi iho i ka haawi ana 'ku i ka mahalo piha i na kamalii o ke Kula o Keoneula; ua maikai a maluhia ka lakou maki ana, a ua puana ae la lakou he mau leo mele hoolea no ka huakai, me ka eleu a me ka maikai maoli no; e hoike mai ana, aole no i hoohala ia ka manawa no ka haawi ana 'ku ia lakou i na ao kupono ana mai ka poho mai o ka ike o ka lakou mau kumu.
          Maloko o ka luakini, ua haiamu a uluaoa ka lehulehu, ua piha olalo me na aoao maluna. I ka makaukau ana o na mea a pau, ua haawi mai la ka leo o na ohe o ka Bana i ka lono, ma ke mele leo aupuni i ka hiki ana mai o na Alii na Moi. Mahope iho o ia, ua hoomaka na hana o ka la, ma ke mele a me na haiolelo ana. Ua nani na leo mele a na kula, a ua ku no hoi i ka mahalo na huaolelo paipai a oiaio no hoi a na mea haiolelo no lakou na inoa e like me ka  makou i hai mua 'ku ai. I ka pau ana o na hana maloko o ka luakini, ua hookuuia ke anaina nui o na kamalii, na makua a me ka lehulehu a pau, a akoakoa 'ku la malalo o ka pololi me na maka poniuniu i na mea ai i hoomakaukau ia no ka malama ana i ka ahaaina hauoli no ka hoomanao ana me ka manaolana i na hana a lakou i malama'i i na la i hala, a i lana ai hoi ka manao no ka malama ana 'ku ma keia hope aku. I ka pau ana o ka paina ana o na mea a pau, ua huli hoi aku la kela a me keia me ka maluhia, me ka hauoli a me ka mau o ka hoomanao ana no ka maikai a me ka holomua o na hana o ka la. Maanei, ke puana ae nei ma ou, e like me ka hoike ana mai o keia hana i kona kulana kiekie a me na haawina pomaikai, pela oia e hoomau loa ia 'ku ai mawaena o na opio Hawaii.

KE KULA KAHUNAPULE.

          Ma ke ahiahi o ka Poaha i kunewa hope aku la, e like me ka lono i puana mua ia 'ku e ko kakou wahaolelo nei, ua hui ae la a akoakoa, maloko o na paia o ka luakini o Kawaiahao, he anaina nui, no ka malama ia ana, a no ka hoolohe ana me ka makaikai i na kalaimanao a me na hana a ke kula nona ka inoa maluna ae, ka oihana laa ihiihi hoi maluna iho o ka ili honua. O na hana i waiho ia mai imua o ke anaina, ua hoike mai i ka holomua o kona kulana, e hooia mai ana, aole no i hoohala na kumu ma ka hooikaika ana no ka hooholomua ana i ka makaukau o ka lakou mau haumana, aole no hoi i hoohemahema na haumana i ka apo ana 'ku i  na kumuhana i waihoia 'ku imua o lakou. Ua lalau lakou, a ua hooikaika e huli i ke ala e pii aku ai a ku iluna o ke kahua, ka papahele o kekahi o na oihana maikai, hanohano a ihiihi o ko keia ao. Ua koho lakou mailoko ae o na oihana imi pono kino, pono waiwai o keia ao, he oihana imi pono kino a pono uhane, aole no ko keia ao wale no, aka, no ka pono a me ke ola ma kela ao. He oihana nona na lei nani e kali ana o ka hoouka mai i na kalaunu o ke ola hemolele. He oihana e imi ana kona mau aa ma na pipa alanui, e kolo ana ma na kuono, a e kipa ana hoi ma na kauhale, i ke keiki hipa auwana, a hoihoi aku a noho malalo o ka malu o na eheu maalahi o ka makua. He oihana aole no ko keia ao, aole na ka haku kanaka nei, aka, he oihana nona ke kulana ma kela ao, a nona hoi ka Haku Moi maluna o na mea ola a pau.
          Ua ala mai ko makou manao mahalo i keia mau Hawaii i ka lalau ana i keia hana; oiai, aia mawaena o na anaina o keia lahui, he mahuahua no ka hana no lakou; aia ma na kula o ka aina, ke ulu nei no na nahelehele, na kakalaioa o ka hewa; a ua hamama ke ala no lakou e hele aku ai imua me na oo a me ke kipikua o ka huaolelo a ka Haku, a waele hopo ole aku no ke ola a me ka pomaikai o ko lakou mau oiwi o ka pupuu hookahi. Ke nana 'ku nei makou imua me ka manaolana, i hookahuaia maluna o ka hemolele o ke kahua o ka pono, no ka helemua ana o keia mau makamaka, ke ala ana mai o ka pono ma ka lakou mau hooikaika ana, a e loaa mai ko lakou uku ma ka hooko ia ana o na manaolana o ka lakou mau kumu ma na hana pomaikai no ke Aupuni o ko kakou Haku.
          Ua malamaia na hana ia po me ka maikai a me ka maluhia. Ua haawi mai la ka Papa Himeni malalo o ke alakai ana a ka pua 'lii Liliu Loloku, i kokuaia e ka puukani Mr. David Keawemahi, a ua pahola ae la ko lakou mau leo me ka ukali a ka hoene ogana, a puni na paia o ka luakini, a he oiaio ke puana ae, ua ku i ke eehia ka manawa i malamaia'i na hana e pili ana ia oihana hanohano.
          Penei na hana i malamaia'i ma ia po:
Himeni 490, "E na kiai e hui mai"
Haiolelo, "O Iehova ke Alakai." S. K. Kauwe.
Haiolelo, "Ka Waihona o ka Uhane." S. Aukai.
Himeni 517. "Kuu Aina Hanau."
Haiolelo, "No ke Kukui." J. S. Kalana.
Haiolelo, "Auhea oe!" J. W. Kahalewai.
Himeni, aoao 12 o ka Hae Hoonani, "Hui pu anei na Hoa?"
Haiolelo, "E maemae ma ka Naau." J. K. Joseph.
Haiolelo, "E hoohaumana i na lahui a pau." T. Puuohau.
Himeni i hakuia no ka la e Rev. L. Laiana. "Mai ka wa i komo ai la, &c."
          O ke kulana i lawe ia e na haumana ma ka lakou mau haiolelo ana, ua ku ia i ka mahaloia. Ua puana mai lakou i na huaolelo me ka moakaka lea, me ka makaukau a eleu ma na hoakaka ana, a ua kuleana lakou ma ka papa kupono ma ka hele ana 'ku e lu i na anoano o ka hua o ke ola mawaena o ko lakou lahui oiwi. Mamuli o na mea a makou i hoomaopopo, a me na manao i ala mai, ke lana nei ko makou manao, e hoomau ia aku ke ku ana o keia kula, a e hooikaika ia hoi no kona holomua, a e loaa mai na pomaikai ma ka inoa o ka Haku ke Kahuhipa Nui o ko ke ao.

KE KANAWAI SABATI.

          Ma ka Poalua o kela pule, ua hapai mai la ka mea hanohano o Kau, J. Kahuila, maloko o ka Hale Ahaolelo, he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Loio Kuhina e hooko ia ke kanawai e kapu ana a e hoolaa ana hoi i ka la Sabati. Ua wehewehe mai oia ma kana mau kumu i manao ai, a i hapai ai hoi i keia olelo hooholo; a mahope iho o na kalaimanao ana o na hoa ma ke kokua a me ka hoole, ua hooholo ia iho la ka olelo hooholo, a o ka hana wale no koe i ka Loio Kuhina.
          Ke mahalo nei makou i keia mea —aole no ko makou manao ua hemahema a malama ole ia e ke aupuni keia kanawai—aole no hoi no ka manao he mea pono ka hookapu ana i kekahi mau mea he lehulehu wale i hiki ole ke kapae ae—aka, no ko makou manao, no ko makou ike mau, a no ko makou maa maloko o keia kulanakauhale a hoea loa 'ku mawaho, ke uhai a ke hehi mau ia n ei ke kanawai a me ka maluhia o ka la hoano o ke Akua e na kanaka; aole ma na kumu liilii, aole ma na mea hiki ole ke pale ae, aka, ma na kumu nui, ma na kumu hiki wale no ke pale ae, ma na kumu hoomaloka, a ma na kumu uhauha a lealea wale.
          O na makamaka i haawi i ka noonoo kupono ana, e kapae ana i na manao huna, e hooia mai ana no lakou, a e hui pu mai ana me makou ma ka puana ana ae, "aohe mea nana e hoole mai keia oiaio, oiai ua ike maka ia, a ke ike maka ia nei no."
          Aia maloko o keia kulanakauhale, he poe opio, kino nunui, a ano maikai hoi Ka poe a Hawaii e kau aku nei i kona mau manaolana maluna o lakou no na la e panee ia mai nei e ke au o ka manawa; ua hoolilo lakou i ke Sabati i la hauoli, uhauha, a lealea. Ua hoowahawaha lakou i na hana hoano, ua kuli na pepeiao i ka leo poloai o ka bele pule, a ua pili na maka i ke alahele e kipa aku ai maloko o ka luakini a lohe i na huaolelo ao a ke Akua, me he la, ma ka hoomaopopo iho, ua poina lakou i ka Mea nana i hana mai, a ua palaka hoi, "aia he hopena no na mea a pau." Ua oiaio, he poe hele ole lakou i ka pule a he lehulehu wale olakou a me kekahi poe e ae, i hoolilo i ke Sabati i la uhauha.
         Ua oleloia e kekahi mau hoa hanohano o ka Ahaolelo, aohe no he malamaia o ke Sabati e ka makuahine, ka aina hoi nona ka malamalama i lawe ia mai ai, a no ia kumu, he mea makehewa ka hoao ana e hooikaika i keia kanawai. He mea pono no paha ke akahele ana ma keia mea, aka, no ka oi ana anei o ka naauao o ka haumana mamua o kana kumu nana i ao mai, o kekahi kumu anei ia e hoolapuwale a hoohupo hou iho ai oia i kona kulana? Aole! Ma ka hooikaika ana o ka haumana a puka kona naauao mamua o kana kumu, o kona kau ana ia i ke kahua maluna aku o ke kumu; a pela no o Hawaii nei, ina ua oi ko kakou naauao a malama i ka maluhia mamua o ko kakou kumu o Amerika, alaila, he oiaio, ua kau ae kakou ma ka haawina o ko keia ao maluna o ke kulana oi mamua o ko kakou kumu, a pela no makou e manao nei.
          Ua oleloia no hoi, "ua hana ia ke Sabati no ke kanaka, aole o ke kanaka no ke Sabati," ae, aka, i hana ke Akua i ke kanaka i mea aha? Aole anei no ka malama ana i kona mau kanawai a hoonani aku ia Ia? A i hookaawale hoi Oia i ke Sabati i la aha? Aole anei i la e hooko ia ai na makemake Ona e ke kanaka Ana i hana'i i Alii maluna o ko ka honua?
          Aole makou e hoao ana e paio ma keia mea, aka, e like me ko makou ano mau, aole e hiki ke umi mai i na kalai ana ma ka aoao a makou i manao ai he pono, ma na ninau e ala mai ana i ku i ka pono o ka noho 'na o keia lahui. He ninau laula keia, aka no ka haiki o ka manawa a me ka piha e o ka pepa, ke manao nei makou e hoopau maanei, a kamailio hou aku no ma keia hope aku; me ka lana o ka manao e malamaia ana ka maluhia o ka la Sabati ma keia hope aku.

NA HOIKE KULA.

          Ma kela pule aku nei, ua hai aku makou no ka manawa e malamaia ai na hoike o na kula o ke           Kulanakauhale nei, a ua ko no e like me ia mea.
          Ma ka Poaha i hala, ua hoike ke kula o Kahehuna, a ua ikea ka holomua o ka ike mawena o na haumana. Ma ke kula o Miss. Louisa Brickwood, ua hoike mai la na haumana i ka oiaio o ka makou mea i lohe ai, oia hoi, ua hoohala ole ka lakou kumu i ka manawa no ke ao ana, a pela no hoi ke kula malalo o Rev. Mr. Mackintosh.
          Ma ka Poalima mai, ua malama ia ka hoike o Pohukaina, a ua ikea ka aapo o na haumana me ka eleu, ma ka holomua ma na mea i ao ia aku. Ua hoike mai i ka aneane ana o ko lakou kulana i kahi i oleloia he loea.
          Ma nehinei, ua malamia maloko o ka luakini o Kawaiahao, ka hoike kula kaikamahine o  Kawaiahao a ua akoakoa ae he anaina nui o na makua a me na makamaka. Ua hooulumahiehie ia na paia o ua hale nui la me na launahele o ka waokele, a ua hoonaniia no hoi me na pua. A mai na hana imi naauao a i na hana lima, ua hoikeia mai imua o ke anaina. Ua hoike mai na haumana ma ka lakou mau hana mea pili naauao, i ke keehi ana 'ku i ke kahua holomua, a ma na hana lima hoi, ua hoomaopopoia ka makaukau, e haawi mai ana i ka lono, ua aneane e ko ka makia o ke aupuni o ke au o Kalakaua, a ko pu hoi me ka manaolana o ka lahui maluna o lakou na makuahine o na la e panee ia mai ana. Mahope iho o ka hoike ana, ua haawiia mai la he mau makana lehulehu wale i na makua a me na makamaka, a ua kuai kudalaia kahi no na hemahema o ke kula. Ua maopopo ma ka ike aku, ke pii ikaika nei ka ike mawaena o na haumana, ke akamai a me ka hohonu o ka naauao; ma na mele a me na mea e ae i hanaia; a o ka hoikeia no ka oiaio o ka na kumu mau hooikaika ana.
          E holo mua na Kula a pau ma neia mau Paemoku ka makou e uwalo ae nei, a e loaa mai ka hua o ka pomaikai i ko kakou lahui i aloha nui ia.

Na Anoai o ka Ahaolelo

          Mai ka la hope mai o ka makou mau kamailio ana no ka Ahaolelo i kela pule aku nei, he oia mau no na hana. Ma ka Poaha, ua hooholoia kekahi mau bila kanawai ma ka heluhelu elua ana a ua waihoia kekahi i na Komite wae, a o kekahi hoi ua hooholoia no ke kakau poepoe ana.
          Ma ka Poalima mai, ua hapai hou ia ka noonoo ana no ka olelo hooholo e pili ana no ka ninau hoopae lima hana, iloko o ke Komite o ka hale; a mahope iho o ke kamailio ana o na hoa no kekahi manawa, ua hoopanee ia a hiki i ka Poalua iho nei. Ma ia la hookahi no ua hooholo houia he olelo hooholo e kauoha ana e halawai hou ka hale i ka hora 1 auina la o kela me keia la, i loaa ai he manawa kupono no na komite e halawai ai a noonoo no ka lakou mau hana, aia ma ko lakou mau lima kahi i waiho ai na hana ano nui o ka Ahaolelo, a ke manao nei makou ua naauao ka haawiia ana oia manawa ia lakou, oiai e like me ka hikiwawe ana o ka lakou mau hana a waiho mai imua o ka hale no ka noonoo ana, pela no e holo mua ai na hana o ka Ahaolelo.
          Ma ia la no, ua hooholoia he olelo hooholo na Hon. Kauhane, e hoopaneeia na hana a halawai hou ma ka Poalua, oiai, ma ka Poaono ae e malamaia ai he anaina hoike o na Kula Sabati o ke kulanakauhale nei, a he la kulaia hoi no ke aupuni ka Poakahi. Ua mahalo nui makou i keia, oiai ua akoakoa ae na hoa o ka Aha Kau Kanawai o ke Aupuni maloko o ka luakini o Kawaiahao, no ka makaikai ana i na hana a na Kula Sabati a e hiki ana no ia lakou ke hooholo no lakou iho i na ano a me ke kulana o keia hana mawaena o na opio o ko kakou lahui.
          Ma ka Poalua, ua hapai ia ka noonoo ana no kekahi olelo hooholo, na ka Hon. Kahuila, e kauoha ana i ka Loio Kuhina e hooikaika e hookoia ke Kanawai Sabati. Ua minamina loa makou i ka hoomaopopo ana i ka manao o kekahi mau hoa hanohano, a me ko makou manao ma ia mea aka, mahope iho o ke kukakuka ana no hookahi hora, ua hooholoia iho la ka olelo hooholo.
          Ua hapai ia ka noonoo hou ana i ka ninau hoopae lima hana ma ia la hookahi, iloko o ke Komite o ka hale, o ka Hon. J. Kauai ma ka noho. Mahope iho o na kalaimanao ana o ka aoao kokua a me ka kue i ka hoopae ana mai i na pake, no ka ekolu hora, ua noi ia mai e ka Hon. Birch e hoopau i ke Komite, a e noi aku i ka hale e waiho ia na olelo hooholo e pili ana ia ninau i kekahi komite wae. Ma ke koho ana, a ua hooholoia ke noi, a ua koho mai ka Peresidena i ke Kuhina o ko na aina e, na Hons. Gay, Isenberg, Nawahi, a me Halstead ma ia Komite.
          Ma ka nana a hoomaopopo ana i na mea i maalo mai imua o makou maloko o ka Ahaolelo, me he mea la, he kau loihi io no keia, aole ma ka hoohala wale ia no o ka manawa, e like me ka kahi poe aka, no ka nui maoli no kahi o na hana, oiai, he mau ninau nui pili i ke ola o ka lahui a me ka pomaikai nui o ke aupuni kekahi i waihoia mai a e waiho ia mai ana no, no ka noonoo ana o na hoa hanohano o ka Ahaolelo o keia kau; a ke lana nei ko makou manao, e holomua ana ka lakou mau hana, a e loaa mai ana na mea i kau nui ia, oia hoi ke ola o ka lahui a me ka waiwai o keia Aupuni.

Ka la 11 o Iune.

          Ua hoea mai ka la no ka malama ana i na hoomanao maikai a ka lahui Hawaii no kona alakai, ka makua alii Kamehameha ka Nui, ka mea hoi nana i na-i na mokupuni o kakou nei, i hookahuaia malalo o ke kumu pukoa hookahi, a hoomoe i ka iwikuamoo o ka noho 'na malalo o kekahi poo kalaunu, a hoohamama i ka ipuka no ke komo ana mai o na kukuna lamaku no ka hoomalamalama ana i na kualono, mai na kuahiwi a na kapakai, me ka huaolelo a ka Haku Moi o na Moi.
          I ke kakahiaka, aohe no he mau mea ano nui i hana ia, a i ka auina la, ua hoohikilele ae la na pu kuniahi leo nui o ka batari Puowaina i ka puuwai o na lehulehu o ke Kapitala alii nei, a ua uhola ia ae la na hoomanao ana no ka manawa i ka mea nona ka la. Mai ia hora mai, ua hoomaka mai la ka uluaoa ana o ka lehulehu ma na pipa alanui o ke kulanakauhale, a e kikaha ana hoi na lio me na kaa ma na alahele a pau.
          I ka hora 2 ua maki aku la na puali koa hele wawae malalo o ke alakai ana a ka Moi, ma kona ano alihikaua, i ukaliia e ka Mekia Chas. T. Gulick, a ua holo pu aku no hoi ka puali kaua lio malalo o ke alakai ana a ko lakou Kapena ke alii Leleiohoku, a hiki i ke kula akea o Kulaokahua.  Malaila no na hora ekolu, ua malamaia na paikau kaua, ma ke ano paio ana o na koa, hele wawae a me kaua lio. Ua lehulehu wale na makaikai i hele aku, a ua mahalo nui ia ke kulana o na puali koa ma ko lakou eleu a me ka makaukau ma na kahea pu a me ka pahi.
          I ka wa i haawi ia aku ai ka lohe i na koa kaua lio, ua makaukau na koa hele wawae, ia wa i maki mai ai lakou me ka haaheo, e pulelo ana ka hulu o ko lakou alakai i na eheu makani, e anapa ana na pahi i ka la, a me he la e hoike mai ana lakou i na ouli o ka lanakila ma ko lakou aoao, a i ka hoomaka ana o lakou e wawahi i na laina kuea o na koa hele wawae, ua holo mai la lakou me ka manao e hoopuehu ae i na enemi, aka, ua kupaa no nae lakou, a me he 'la ma ko makou nana 'ku, ua ane eo iki no ia lakou, aka, ma ka aoao o na kaua lio, ua loaa ia lakou ko makou mahalo piha, oiai, ua halawai mai la lakou me ka pauda, ke ahi a me ka paapaaina o na pu a puni ko lakou mau kino, aka, aole loa i hookuemi hope iho ko lakou alakai ma ka helemua ana a hiki i kona wa i ku ai maluna o kona mau wawae mailuna iho o kona lio, iwaena o na koa o ka enemi; a huki ae la kana pahi a kahea aku la i kona mau koa e ukali mai me ka mau no o kona mau wawae ma ka helemua ana. Ma ka hoomaopopo iho, ina he hana io, ina ua hoolele na ai a ka ui, aka, he hoike wale ana no i ke ano o ke kaua ana, a hauoli iho la makou i ka hoomanao ae, UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO.
          Aohe he nui o ka ona ma keia la, a ua hauoli makou no ia mea, koe no nae kekahi poe kakaikahi, a ke nalu iho nei makou, iloko o keia manawa e hoao ia nei e hooko ke kanawai pili waiona, ke loaa nei no ka i ke kanaka Hawaii, nohea mai la?

NA LUNAMAKAAINANA O 1876!
Ko lakou mau moolelo pakahi
i hoopokole ia.
HON. A. P. KALAUKOA,
HONOLULU,

          Ua hanauia oia ma ka la 25 o Sebatemaba 1842 ma ka apana o Kona Akau, o Nauha ka makuakane, a o Opumomona ka makuahine. Ua hoomaka e komo i ke kula ma Puukalo, 2 makahiki ma ia kula, ma ka 1860, ua hoi ka makua ma Kailua; a ua komo i ke kula a J. W. Makanoanoa, he 2 makahiki ma ia kula, pau ia kumu, noho mai o Keawe i kumu, 1 makahiki, a ua hoonohoia oia i hope kumu no ka mahina hookahi a pau ka noho ana ma ia Kula 1863, ua holo mai i Honolulu nei a noho i ka 1864, a ua noho ma Kaneohe he 6 mahina i ka mahiko, a pau ka wa i kepaia ai ua hoi aku i Kona iloko no o ia makahiki. He 1 pule ka loihi o ka noho ana ma Kona, a ua holo maluna o ka moku i Hilo no na pule elua, a ua hoi mai a noho i Kohala; a ua kepa hou malaila, 2 makahiki ma ka mahiko, alaila, ua mare i ka wahine ma ka 1865, a ua hanau mai nana he 2 mau keiki a ua make aku la ka wahine i Ianuari la 2, 1870; a ua mare hou i ka wahine ma ka malama o Feb. 15, o ua wahine hou nei, he kaikuaana ponoi no ia o kana wahine mua, ua noho oluolu no me keia wahine. Komi i ke kula kahu a Rev. E. Bond ma Kohala no na makahiki elua, a ua haalele laua me kana wahine ia Kohala ma ka mahina hope o 1873 a ua koho ia i Lunamakaainana no ka apana o Honolulu nei 1876, oia iho la kahi moolelo nona.

HON. L. W. P. KANEALII.
WAILUKU, MAUI.

          Ua hanau ia oia na Samuela Kanealii, me Nahalehau w., ma Holualoa, Kona Akau Hawaii; ma ka mahina o Feberuari A. D. 1843; mamua iho o ke ku ana mai o Lo Keoki Paulete. Ua hai mai kona makuakane, he keiki oia iloko o ka make, ua wahi ia i ka welu paupau a paa, ua makaukau no ka luakupapau. Eia nae, ua haawiia iloko o na lima o ke Kauka haole e noho ana ma Kailua, ua pau ka manao lana o na makua nona.
          He hapalua hora paha ua hai mai ke kauka i na makua, ua hoi hou mai ke ola o ka olua keiki. O keia pilikia i loaa ai iaia i ka wa no e huli ana ke alo iluna. Mahope iho o ka pau ana o na makahiki elima. Ua loaa hou iaia ka pilikia nui; ua kiolaia iloko o ke kai i ka wa e poi ana na nalu na kona makuakane me kona hanau mua keia hana; a hala kekahi manawa a ke au e lawe ana, me ka lauwiliia e ka nalu, ua ili iho la maluna o ka lae auki, ke ike la no oia i keia poino; ua moni i na olopu kai a piha ka opu. Iaia e hoomaha ana, ku mai la kekahi nalu nui, a hapaiia aku la a kau ana iluna o ke ahua pohaku mamua pono o ka hale o kona makua, a hala he manawa ua lohe koiuiu aku la he leo uwe. O kana leo i lohe ai, o ka leo o ka makuakane a me ka hanau mua ponoi; e huli hele ana iaia, me ka olelo ana, ua lilo i ke au-miki me ke au-ka. Maanei i ikeia ai ko ke Akua lokomaikai nui i na keiki a kanaka. Ua noho oia iloko o ke kula, o J. H. Kamalo ke kumuao, M. H. 1850; mai ka makahiki 1852 a i ka 1858, komo i ke Kula Hui, o J. W. Kahaleluhi ke kumu, ma ka 1858 —9 komo ma ke Kula wae a G. W. Pilipo. A ma ka la 1 o Iulai A. D. 1860, ua komo iloko o ke Kulanui o Lahainaluna i ka manawa e noho ana o Rev. J. F. Pogue, i Peresidena, a o Rev. H. H. Paleka me L. Aholo na kumu ao. Ua noho i na makahiki eha ma ke kulanui; a ua puka mai me ka hoapono a a me ke alohaia e na kumu. Ua puka aku mai Lahainaluna ma ka la 7 o Mei, 1864; a ua hoi aku i Kona, a noho kumuao ma Kahaluu hookahi makahiki. Hele hou i ke Kula Kaula ma Wailuku, i ka la 1 o Iulai, 1866. O kona hoa hele ma ia huakai, o Mr. J. K. Kapohaku, ua noho nae kela i kokua kumu no Lahainaluna. Elua makahiki i ke Kula Kaula; ua kohoia i haiolelo no Waihee, Maui, a he hookahi hapa makahiki o ka haiolelo 'na ua hoopauia noho luna hana no ka Mahiko o Waihee, noho hope luna kula no S. T. Alexander no ka apana o Wailuku, Maui, noho makai no ka apana o Wailuku. Noho malama halekuai no A. W. Needham i na makahiki ekolu. Kohoia i Lunamakaainana ma ka la 2 o Feberuari, 1876. Ke noho hana nei ma ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii no ka pono o ka lahui a me ke aupuni.

HANAU MAI NO A MAKE.
HE MAU HUNAHUNA EEHIA.

          E ae mai ia'u e hai aku i keia wahi moolelo walohia e pili ana i ka make ana o kekahi poe ma Hamakua, Hawaii, a penei:
          I Kualii k., noho ia Waiamau w., hanau mai na laua 2 keiki e ola nei, a i ke kolu o na keiki i hanau ai, aole loihi na la mahope o ka hanau ana, make pu me ke keiki.
          II Kamakahuapuu k., noho ia Nahale w. hanau mai 4 keiki ola, a i ka lima make pu me ka makuahine.
          III Kalepo k., noho ia Kahananui w., he mau opio laua, a i ka hanau ana o ka wahine i ka laua makahiapo, make ka makuahine a ola ke keiki.
          IV Kupoe k., noho ia Kaluahine w., ua hanau na laua elua keiki ola, a i ke kolu, hanau me ke kino ikaika, a make koke no i na minute pokole, a ua ola no ke keiki.
Ua lohe au, ua ai lakou i na mea kupono ole no ka hoohanau ana, ina io pela, ua make lakou e like me ka make ana o ka naaupo. Aloha no.  J. KAHAWAII.
Iune 13, 1876.
          [Ke minamina nui nei makou i keia lono ano kaumaha, a ke ninau iho nei ia iloko iho o makou: Heaha la ke kumu i make hikiwawe ai keia poe? O na kahuna no anei? Auwe oe e Hawaii! aole ka oe na ka lima o hai e ulupa nei i kou mau heluna aka na kou mau kahuna hoopunipuni no. Aole pono makou e uumi iho i ka manao e pono e kauia ka hoopai maluna o ua mau kahuna wahahee la. Mai makau wale na lunakanawai me na makai no ka anaana, he mea ole loa ia, he wahahee.  L. H.]

NA OLELO AO.
HE MAU HUNA GULA.

          E PAKEAU (k) O HOOULU. Ke nonoi aku nei makou ia oe ma kou ana kanaka a ke Akua i hana ai; aole hoi ma ke ano he holoholona. Mai kolohe hou oe ma ke kahu imu ana ma ka La Sabati, no ka mea o ka la ia o ke Akua, a he la hoano ia, aole ia he la nou e kahu umu ai; oiai, he hiamoe wale no oe i ka Poaona iho, a i ka la Sabati ae, o ka la ka ia au i manao ai e kalohe e ka hookiekie. O ko makou manao o ke ao aku ia oe ma ke ano he kanaka, mai hoao hou aku oe e hana pela. Oiai ua makaukau kekahi o oukou o Waikiki e hele e hoohiki imua o ka Lunakanawai i Palapala Hopu nou; a ina io paha i puka alaila, e ike mua auanei oe i na Rumi Veleveta o ka hale alii kakela o Alika a i kahi la ae, e aki ku no oe i na poke kamano liliha o Kawa, kamau mai na mamala pai ai a Malaihi kani a ka wai maona. Aole e pakele ke kanaka i ka mana moremona au e kuhihewa la. E ka hoomaloka! mai hoomahui i ka hewa; aka, e akahai no, e aho no oe ke noho ilihune a haihai ole i ke kanawai o ke Akua a me ko ka aina, mamua o ka mea lako a honaukiuki mau aku i kona mea nana i hana. O hiki mai auanei kona kuakoko, (huhu,) alaila nawai oe i ao e holo i pakele i ka inaina e kau mai ana.

          E KAHIUKA e; aole makou i manao he pupule oe, aole hoi he hupo, aka, he kanaka oe; a e pono e haawi ia na olelo ao kupono nou: Mai kalai Ipu awaawa oe i ka la Sabati —e hoomanawanui iki oe a pau ka la o ke Akua, alaila hana aku oe i kou makemake iloko o na la eono; nolaila e ka makamaka, e pono e waiho loa oe i na hana lima e ae a pau ma ia la. O kalai io mai auanei ka Haku mea hale e like me kona manao; alaila, na hai oe e kaukoo'ku i kahi au i makemake ole ai. E ao i ka hana pono, e waiho i ka hana ino. A no ia mea mai hoomahui hou ko Hooulu, a me ko Waikiki a pau. Me ka mahalo.
MAKAUKAU I PALAPALA HOPU.

          HE PUPULE PAHA A I OLE HE HUPO MAOLI. —Aia ma ka Poaono la 10 o Iune nei ua ike ia aku la kekahi kanaka o Iakoba kona inoa, e holo nui mai ana maluna o ka lio me ka a-a o na maka a halawai mai la me kekahi keiki o Kapumano kona inoa, ia manawa no hoopuka koke i na olelo hooweliweli, nau anei i hahai i kuu wahine manuahi, ina o oe, e ki koke no au ia oe i ka pu, he 12 kani a e lawe koke no au i kou ola i keia minute, ua palima paha kana olelo 'na pela, ua piha mai la i na kanaka i keia manawa, i ka nana aku ua piha loa keia kanaka i ka uhane ino; o ke keiki he mea haohao loa keia i kona manao a he mea nana i ike ole mamua aku, ua ku malie ke keiki me ka noonoo akahelei a i kona hoomaopopo ana ina he pupule no Kalaepohaku a ina hoi he hupo no Kawaapae, ua aluka mai la na leo i ke keiki e hoopii, aole nae kela i ae aku. O kahi i hanaia a i keia hana; ma Mokauea, Kalihi-waena, o ke keiki ponoi keia a ka mea i uluhia e ka daimonio. Me ke aloha no.
S. H. KAUWENE.

          HE LONO OLELO WALE. —Ma ka po nei i ike iho ai makou ma ka lima o D. Puna i ka mea i lohe wale ia, "Ka wahine hiu ia," ke kupueu o ka Lae Hao. He kino ia maoli no me kona poo kanaka, a he mea e hoikeia ia kupanaha.