Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 12, 3 September 1889 — He Moolelo Kaao Hawaii -NOKAKALAOPUNA, KA Nani Oi Kelakela a me ka Ui i kona mau la. KAIKAMAHINE A KAAKOPUA A ME KAHEHUNA. Ka Mu-o Ka-ao, Ka Liko, ka Pua iuka o Waolani, [ARTICLE]

He Moolelo Kaao Hawaii -NOKAHALAOPUNA,

KA Nani Oi Kelakela a me ka Ui i kona mau la.

KAIKAMAHINE A KAAKOPUA A ME KAHEHUNA.

Ka Mu-o, Ka-ao, Ka Liko, ka Pua iuka o Waolani,

KA MEA NONA KA UA KUAHINE O MANOA, ME KA NALU O KALEHUAWEHE, WAIKIKI. &c. &c. &c. Ka Mea i oleloia: E hoi ka Ui o Manoa ua Ahiahi. Pela no hoi me ka nalu o Kalehuawehe me ka wai o @

hau a me ka wai o Kanalua ma Wailupe a me ka wai o Waiakekua mauka o Manoa, ua hoomalu wale ia no keia mau wahi e ke alii no Kahalaopuna no ka nui makemake o ke alii iaia. E like me ka nui o na la o ka noho pu ana o ke kaikamahine ma ke alo alii, ua pii ae la ka nui o kona kino me ka nani nui, a ke lawe hele ia nei oia e hoikeike ma na wahi a pau i hoike ia ae la me kona ai ana i na momona a pau o ka aina mai ke alii mai.

O keia mau pono a pau a ke alii i haawi ai no Kahalaopuna, ua ili aku no ia maluna o kona mau makua me kona kahu hanai a me ka ohana, a ke ai nui la hoi i ka loaa a ke keiki. Ma keia noho pu ana o Kahalaopuna me ke alii, ua ike ia kona ano a me kana mau olelo, he oluolu kana olelo a he akahai ma na mea a pau, me he mea ala, aole he manao huhu iloko o kona naau, a ua lilo na ehukai o ka nalu o Kalehuawehe i wahi nana e paani mau ai i na la a pau. A ma ia nalu oia i launa nui ai me na kanaka a pau, a ua kauoha ke alii i kona mau kanaka ponoi e hana i iei lehua a me ka ilima, i lei no Kahalaopuna e heenalu ai, a a ma ia ano no oia i noho ai a hiki wale i kona hoi hou ana iuka o Manoa ma kona wahi mau. I ka manawa i joi ai o Kauhi no Waianae, ua hoi no o Kahalaopuna no uka o Manoa, a mailailla mai no eia e iho mai ai i kai o Waikiki i ka heenalu i na la a pau, a ilaila oia e noho ai a hiki i ke ahiahi ana, alaila, hoi no oia iuka o Manoa, a oia ka mea i olelo ia e ka poo kahiko,— "E hoi ka ui o Manoa ua ahiahiahi."

I puka kela huaolelo ana no Kahalaopuna, aole no kekahi mea e ae. A ke ike ae la oe e ka mea heluhelu i ka lilo ana o ka mea nona keia nanea i ke aikane a ke alii Kakuhihewa i ke keiki o ka makani Kaiaulu o Waianae ia Kauhi. A ma keia wahi aku nae o ka kaua moolelo, e ike ia ai ko laua mau la o ka noho ana iloko o na la pokole wale no, a o ka hopena aku, he mau hana awahua me na manao lokoino me ka maewaewa, a ma keia wahi e hele aku ai kakou imua. Ma keia hoi ana o Kahalaopuna iuka o Manoa me kona mau makua a me kona kahu hanai a me kekahi poe e ae e hanai ana mahope ona. laia no a hlki i ka hale, a aole no hoi i liuliu iho, ua hiki aku la na kanaka o ke alii Kakuhihewa me ka ai a me ka i'a, me na ono a pau e lawa ai ka makemake a hu wale aku no mawaho, a o ka hooko ana keia o ke alii i kana mea i olelo ai, e malama oia ia Kahalaopuna i ka ai, ka i'a a me ka aahu mai kona wa kamalii a hiki i kona nui ana. Ma keia hoi ana, ua paa o Kahalaopuna i ke kiai ia i ka po a me ke ao, a ua hana ia kona hale e noho ai me ka maluhia me ka ike ole

ia e ka maka o na kanaka, a ua kohu aliiwahine ke kapu iloko o ia mau la, aohe he mea kokoke aku malaila, ua kapu loa, oiai, ua lawe ke kahuna Laimi i kona mana nui, ma ka malama ana a me ka hooko pololei ana i ka olelo. He mea paha ia e manao ai ke alii a me kana aikane, ua malama pono ia ka leo alii, a e ili ole aku ai na m@ hoahewa maluna o na makua ponoi o Kahalaopuna a me kona kahu hanai. No ka mea, he mea maa mau i ka noho ana o ka poe kahiko, ua loaa ino ia lakou he manao hoohuoi me ka hoohaina ana i ka pono a me ka hewa. E like me ka moolelo o Kalelealuka me Keihohoomanawanui, pela no ke kahuna i manao ai e malala loa i kana hanai, a hiki wale i na la o Kauhi i lawe ae ai ia Kahalaopuna i wahine nana e hoomainoino ai me ke aloha ole. Ma keia noho ana o Kahalaopuna auauka o Manoa, he mea mau ka pipio mau ana o ke anuenue, maluna o kaupoku o ka hale i ka po a me ke ao, a e ku mau ana hoi ka punohu me ka halii paa mau ana o ka ua koko. Aia ma ke oo ana mai a ka moa kuakahi o ka po, oia no ka manawa e hoala aku ai ke kahuna i kana hanai Kahalaopuna, a i ka lua a me ke kolu o ka moa, oia ka wa e Iawe ai ke kahuna i kana hanai e hoauau i ka waio Waiakekua i na wanaao a pau. Ma keia hana ana a ua kahuna nei no kana hanai e lawe 'hele ai' me ka ike ole o ka poe o loko o ka hale, oia no ka wa e nee pu ai o na hoailona o ka lewa. Ua hana mau ke kahuna i keia

mea mai ka uuku loa mai o kana hanai a nui wale no. E like me ka pii malie ana ae o ka nui o ke kino o ka mea nona keia moolelo, ua pii pu ae no ia me ka oi pakela loa ae o ka ui o ka mea nona keia moolelo. No ka mea, i kona wa e ala mai ai o kona hiamoe i ke kakahiaka nui, oia kona wa maikai loa o kona helehelena, a i na e kupono loa ae ka la i ka lolo, alaila, ua like ka ula o kona mau papalina me ka pala ana o ka ohia o ke kau, a he mau helehelena like ole kona me ke kamahao ma ka nana ana, a he mea kupanaha malalo iho o ka malamalama nui o ka la. Ma keia noho loihi ana o Kahalaopuna iuka o Manoa, ua hoouna aku la o Kakuhihewa i kekahi o kona mau kanaka ponoi ona e pii iuka o Manoa e olelo aku i ke kahuna a me na makua o ke kaikamahine, e lawe mai iaia ma kona wahi mau makai o Waikiki e ike ai i kona ano, oiai ua loihi loa na la, ua hala he mau makahiki o kona ike hou ole ana me kana aikane ia Kahalaopuna. I ka pau ana no o na olelo a ke alii, ua hooko koke aku la kona kanaka i kana kauoha. ua hiki aku la oia ma ka hale o ke kahuna, a hoike aku la i ka manao o ke alii.

olele ana, ua hoi n@@ o ke alo o ke alii @ Papale!! na mea a pau. Ma keia la a ke kanaka i hoi aku ai, ua kali mai la ke alii mai ka manawa e kau ana ka la iluna a hele loa i ke ahiahi, a napoo aku la ka la, a ke hele aku !a i ka @ a nalowale wale no ka ili o ke kanaka, a ke hele aku nei i ka poeleele loa. O i ala aku no hoi ke alii me kana aikane me kona poe kanaka i ka nanea i ke konane a me ka no-a a hele loa i ke aumoe, ua hoopau ae la ke alii i kona walea ana me kona poe kanaka, ua haule aku la oia ma kona wahi moe me niolopua, a ke hiolani la me na hiona o ka aina uhane. A o keia no hoi ka wa i hiamoe like iho ai o na mea a pau, a o na kiai wale no o ke alii ke ala ana. I ka huli ana o ka i'a, oia hoi o Leleiaka, he mano, he i'a ke ano ma ka olelo Hawaii a ka poe kahiko, aia lakou e ala ana me ka makaukau loa, e like me ka mea maa mau i ka poe kiai. A no ke ano maluhiluhi o kekahi mau kiai, ua kunewanewa hiamoe aku la, a upoi iho la hoi na lihilihi e huna i na ipukukui o ke kino. Ua hiamoe iho la kekahi o na poe kiai, a ke hoomanawanui nei no hoi kekahi poe kiai, aka, o ko lakou mau ano nae ke nana aku, ke kikiwi iho la ko lakou mau poo me he i'a la ua lou i ka makau, a ke "puhala ala ka ihu nana i ke kaao," me ka manao ole ae o ua poe kiai nei, o ka wa keia e hiki aku ai o ka ui o Manoa, a e hoala hoi i ka hiamoe o kamaaina, oiai lakou e hiolani ana. Aole i pau.