Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 16, 9 September 1889 — Page 3

Page PDF (1.06 MB)

This text was transcribed by:  Ashlee Rapp
This work is dedicated to:  Catherine Rapp (Grandma)

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

a heo aku la no ka aina gula o Kaleponi, me ka nankee iho i kana milimili a haalele ino iho la mahope neu e aeahaukae ai. I ka ike ana o ua manu nei ua haalele mai kona kahu iaia, ua kuehuehu ae la ia i kona hulu, hohola ae la i kona mau eheu, a lele palanehe malie aku la i ka lewa luna lilo, a nalo, a pau kona ike ia ana, koe wale iho no mahope nei kona meheu pakui honohono.

            Iloko o na la lehu wale mahope mai, aia no ua kahu manu punua la ke noho hiolani hoonanae mai la i ka aina o lakou haole, a i ka aneane ana mai nei i ke kau koho balota, ua huli hou mai na li’a, na kuko, na iini a me na manao halialia a pau a kau mai na maka no ka huli hoi hou i ka aina o ka “waiu a me ka meli,” a ke hoao hou nei e hoolakalaka i manu punua hou, i kau ai ka Hoa. i ka 1890.

            He wahi hiohiona kupaianaha a hoopahaohao ko keia kahu hanai manu, a ua noke wale makou i ka nalu a me ke kuekaa i ka noonoo, a  aohe wahi mea a pau o ka pohihihi-e pau ana paha ka naluea o ka opu waihona ai-a o keia hoi he ole ka pau o ke kahaha. NO ka mea, aia i ka manawa e paa ana ka manu iloko o ka poholima’o ua Hon. nei, ua hoolakalaka oia a i ka aneane ana e laka, eia hoi, hookuu aku la e lele: a i ka ahiu hou ana, ke hoomala hou nei e hoolakalaka. Heaha la ke ano o keia kahu hanai manu? He lealea paha ia i keia ano hana; a i ole,  ua loaa paha he wahi okupe? Heaha hoi, aka, he oiaio- he nui na mea malu a me na mea pahaohao iloko o keia  ola ana o ke kanaka.

 

“HE MOE UHANE PAHAOHAO”

 

Mr. Lunahoeponopono o Ka Leo o Ka LAhui; Aloha oe:

 

            I ka po o ka la ekahi, a ao ae la 2 o keia mahina, ua loaa iho la ia’u ka hihio moeuhane, ua hala aku la ka noonoo. maikai mai ko’u lolo ae, a e waiho oni ole ana au maluna o kahi mope, ua ike aku la au, i ke aka o ko’u wahi uhane e okuu ana ma kae kahawai, e hana ana i kekahi aho lawaia, elua aho, elua makau.

            Ua hoolei aku la au i ka’u aho  iloko o ka wai, aia naema kahi mamao aku. e  lana mai ana he kiowai nui a hohonu, i loa no a haule, paa mai la no ka i’a , hoolei hou aku la la no au, a paa hou no, a pela aku.

            Aia nae i ka’u aho hope, ike aku la au ua moku. Ua houluulu ae la au i ka’u mau i’a, he umikumamakahi i’a. He anae ka i’a.

            Ua haalele aku la au ia wahi, a huli aku la au, no ke komohana akau, ia’u e ku ana ma kahakai, ike aku la au he umi punohu uakoko, e mee maile mai ana i ka moana, emi mai la au ihope no ka maka’u. aia nae ua ike hou au elua annenue e pio ana, mamua pono mai o na uakoko, o na anuenue 2 ua komo aku ko laua mau welelau i ke aouli, ua pae mai la lakou a pau i kahaone, oia no ko’u wa, i holo aku aia a ku ana i kahakai, he 20 kapuai ke kaawale.

            Me kuu manao e lohe pono mai ina mea hou. eia nae, ua oili mai la he luahine i hele a uhi ka alu; oia no ka wa a’u i ninau aku ai, heaha ka huakai nui, o kou hiki ana mai nei, ua pane mai la kel i kii mai la au i ko’u kuleana aina iloko nei o ka aina a oukou e noho nei.

 Hoole aku la au, aole ou aina, a mai noho oe mahope o hai, o kuewa auanei oe.

            Iloko o kela wa ua nalowale na punohu uakoko, ua hooponopono iho la au me ua luahine ala i kona wahi e noho ai, aia makai ae o Kuloloia, i Honolulu. A puiwa ae la au, eia he moeuhane.                                                            

                                                                                                Kukalaula.                  

 

“NU HOU KULOKO”

 

             E ahonui mai e  na makamaka no ka puka ole aku o ka oukou mau kalai manao, oiai e  ohuohu mea ana na oneki o ka kakou waa.

             Ma keia Poakahi ae e hookuku ai na hui Kinipopo Kaiulani a me ko ka mokukaua NIpsie no ka uku makana he $500 i ka aoao e eo ai. Umia ke aho e na pokii.

            Ma kainalua Kona, Hawaiii ua hoohui ia ae ma ka berita maemae o ka male ka Hon. J.G. Hopili o Mr. Chas. Hall o Kainaliu a me Miss Alice P. Makekau o Lahaina, Maui.

            Nui na lono e pa-e nei ma na pipa’alanui o kakou, no ka pono me ka pono ole o ke kahea ana i Ahaolelo kuikawa, ma ka noonoo ana e hoololi i ke kumukanawai ma ka hoohaiki ana i  ka noho ana o na Pake ma Hawaii nei.

            Ua loaa mai ka lono ma ka “Malulani” iho nei aia no ke  Akua wahina ke hoomalamalama ‘la i ka piko o Maunaloa me kana kukui uwila kapaianaha. “Malamalama KIlauea i ke ahi a ke Akua wahine.”

            Okau e J. W. H. Keawe ke kakali nei makou o loaa mai he hoike oiaio ne na papalina e ka mei nona kela inoa i hoike ia ae la, alaila, hoolaha aku makou i kau kalaimanao. Oiai, he mea  maikai ole no makou iho ka hoolaha wale ana i kekahi mea me ka maopopo ole o ka mea nana ke kalaimanao.

            Iloko o na la mua he 14 o ka hoikeike nui ma Parisa ua hiki aku ka nui o na mekaikai i komo iloko o kela hoikeike ma kahi o 2,000,000. He mea hoi keia e hoolana ai i na manao no ka malama ana i hoikeike nui no ke ao nei maloko o ke kulanakauhale o New York i ka M.H. 1892 ae nei.

            E lilo hna ka hui mahiko hou o Makawali i mea hoopomaikai nui i ko Waimea poe. He oiaio oia ana kekahi o na mahiko nui o HAwaii nei, oiai, ina e hiki poeno ana ka wai e hiki hoopulu i kela kula nui alaiila, e hiki loa ana ke hooulu ia ke ko maluna o na eka aina he 4000 a 5000.

             Ma ka Malulani mai i loaa mai ai ka lono ehaeha e pili ana no Mr. Sam’l Farron ka wiliki o ka hale wiliko o Paha, Kau. Oiai ma keka hi o na la o ka pule i hala, ua hele aku oia me na hoaloha i ka ho-a pipi, a ma ia wa i alualu ia mai ai oia e kekahui pipi wahine: a hou ia mai ua Farron la e ka pipi wahine a ku pono kekahi onohi maka me ka oioi’o ke kiwi. He kukonukonu loa ka eha i loaa iaia.

            Eia ma ka pepa o keia la e ike iho ai na makamaka i ka olelo hoolaha a Luna Aina io ke alii ka Moiwahine oia o Hon. John E. Bush. E hoike ana i ke lohe i kela a me keia mea e noho aua maluna o na aina o ke Alii, e hele kino mai ma kona Kee@a oihana alanui Paipalapala Kawaiahao, Honolulu. E hele koke mai kela a me kela imua o ka Luna Aina o ke Alii.

            Ua manao wale ia e hoi mai ana o Henry M. Stanley ma Enelani iloko o Sepatemaba nei: a, ina e hoiio mai ana iaia ma kahii o $400 a $500 ma ka po hookahi ma o kona wehe ana i na ana no Aferika.

            Ua makaikai aku makou i ka laau pahu hae hou o ka hale Kaawai hou o na pake ma ke alanui Maunakea. Mai ko makou hana ana a hiki wale i keia wa, akahi laau loihi e like la me keia. Ma ko makou ana ana ua hoomaopopo makou ne 156 kapuai ka loa; a, ua like ka pololei me he pua ke-a la.

             Ke loaa nei i ka wahine kane ma @ke a ka Emepera Ferederoka o Geremania na dala he £40,000 ua like ia me $20,000 i ka makahiki hookahi mai ke aupuni mai o Geremania ; a ua hoili ia iho maluna no ona na dala he £12,000 i ka makahiki  hookahi e ke Duchess (Kaukau alii o wahine) o Galiera. A pela hoi mai kana kane mare mai; alaila o ka huina dala nui e loaa nei iaia ma kela a me keia makahiki he £70,000—like me $350,000.

 

 

He Ohohia Nui,

“Hele no ka wai me ka A-la pu.’

O lea Leo o ka Lahui aia iloko o ka  lokahi

O ka hookuee ana oia kona enemi.

 

            Ua panai ia mai makou e na leo ohaoha o na makamaka a puni ka Paeaina, e kauoha mai ana i Ka Leo oka Lahui @ au hookahi aku i ma ale kawahawaha o na Kai Ewalu o ko kakou mau Paemoku, me ka leo hookahi e wawalo mai nei, “e @@ouna mai i pepa na’u, na makou,” a pela aku. Nolaila , ke hooko awiwi aku nei makou i ka hoouna ana i ka lakou mau pepa mne ka hikiwawe; me ka hoike pu aku i ko lakou mau wahi i noho ai, a me ka nui o ka lakou mea i uku mai ai no elua pule, hookahi mahina, elua mahina, ekolu mahina a pela 1 ma ka lima o na Luna, a ma ko lakou helu wale no e hoopaa ia ai, aole hoi e hoolahaia ko lakou mau inoa elike me keia papa kuhikuhi malao nei:

            E komo pu ana no hoi ma keia papa hoonohonoho ka poe i hookaa mai ma ka inoa o na Luna, a pela aku.

            Eia ka poe i hookaa mai ma ka lima o na Luna:

Liliuokalani………………………………………………..$3

T.C. Polikapa………………………………………………$2

Kaukaleta…………………………………………………...$1

Kahili w.……………………………………………………$ 1

Ma o Sam’l Kaanaana la ka lakou Luna.

Sam’l Kamaiopili…………………………………………..$ 1

Ma o M. Kaneaiakala la ka Luna.

Chas. Pooloa……………………………………………….$.50

Ma o Mikaboy la kana Luna.

Kimo Kawaiohu……………………………………………$.50

Ma o John Napualii ka Luna.

O.H. Hakuole………………………………………………$.50

Ma o C. K. Haole la ka Luna.

            Eia ka poe hookaa pakahi:

M. H.Reuter, Hana, Maui…………………………………..$ 2

J. K. Nahale, Kona Akau, Hawaii…………………………..$ 1

S. R. Hapuku, Lihue, Kaui …………………………………$ 1

J. H. Pamaiaulu, Kaneohe…………………………………..$.50

E. Kaululaau Wright.

 

“MEA HUKI A MEA HANA NIHO,”

 

            Oiai ua wehe aenei ko oukou makamaka a hoakanaka ponoi i kona Keena Oihana lapaau niho. A mamuli o kona lawalawe loihi ana i keia oihana loea; nolaila, ua hiki iaia ke huki i na niho a me ka hoopiha ana me ke huki i na niho a me ka hoopiha ana me ke gula, dala, etc.A me ka nui ole o ka eha. Na niho kui, etc. E holoi ia na niho i hele a eleele iloko o ka wa pokole loa a liali me he hau la o Maunakea. E kipa nui e na Hawaii. E ike ia kakou Hawaii Ponoi, o kipa hewa ke aloha i ke alohilohi. Keena Hana. Kihi o na Alanui Moi a me Betela, maki o kahi o Kakela me Kuke.    

                                                                                                w16 sep2 d12 1y

 

 

OLELO HOOLAHA

            Mamuli o ka hookohu kupono ia ana mai, i Agena no na Aina o ka Moiwahine, ke kauoha ia aku nei ma mea a pau e noho hoolimalima ana maluna o na Aina a ma na pahale, i hala a i hiki mai paha ka wa kupono e hookaa i ko lakou uku hoolimlima, e hele mai ma ko’u Keena ma Alanui Paipalapala, Kawaiahao.                               JNO. E. BUSH,

                                                                                                            Luna Aina.

                                                                                                               sept9 tf.

OLELO HOOLAHA.

            Mamuli o ka mana i loaa ia’u mai ke Alii ka Moiwahine Kapiolani mai, he Agena Aina nona, ke poloai ia aku nei na kanaka Hawaii a pau loa o ke kulanakauhale nei, e makemake ana i wahi hoolimlima oluolu, a i wahi e kukulu ai i home olu o ka noho ana e hele mai me a’u e kamailia ai, ma ko’u Keena ma Alanui Paipalapala, Kawaiahao.            JNO. E. BUSH,

                                                                                                            Luna Aina.

                                                                                                               sept9 tf.

Boroka! Boroka!

            E ioaa no na Hale Hoolimalima he lehulehu ma na wahi a pau o ke kulanakauhale nei: a e kuai mai a kuai aku ina aina ma na wahi a pau o keia. Pae Aina, ke uinau ia

WILLIAM C. ACHI,

                                                            Ka Boroka o na Waiwai paa.

                                                Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu.

                                                                                                            d14 sept5 tf.

OLELO HOOLAHA

            Ke papa ia aku nei na mea a pau i kuleana ole, aole e hele wale e lawaia ma ke kai mai Paipu e pili ana i ke kai o Weliweli, ma ke komohana, a me ke kai o Kaneaukai, e pili ana ia Paa, ma ka hikina; ke ole e ae ia aku e ka mea nona ke kai a me kona mau hope. O ka poe e kue ana i keia olelo ao, e hopuu ia no lakou e like me ke kanawai.

                                                                                                            WILLIAM BACLE  

                                                                                    Koloa, Kauai, Lept. 2, 1689

                                                                                                                                                16 2ms

Samuel K. Ka-ne,

LOIO A HE LOEA MA KE KANAWAI.

            Imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni. Ua makaukau e hooko i na kauoha a pau mai na makupuni mai. Ua hiki ke hana i na Ialapala pili Kanawai. Keena Hana: Kihi o na Alanui Moi a me Betela ma ka hale iluna.                                                             1 1y

Antone Rosa,

(AKONI)

Loio a he kokua ma ke Kanawai.

Keena Hana: Helu 15, Alanui Kaahumanu, Honolulu.                                   1 1y

 

J. L. Kaulukou,

LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Notari no ka Lehulehu.

            Keena Hana-Kihi o na Alanui Moi me Betela ma ke keena ma’ka hale iluna.

                                                                                                                        1 1y

Jno. Haleakala Barenaba.

He Loio a Kokua ma ke Kanawai.

            UA ae ia e lawelawe imm o ma Aba Apana me na Aha Hoomalu e keia Aupuni, ma na hihia Kivila a me Karaima o na ano a pau. Ua hiki no hoi ke hana i na palapala pili kanawai a pau. E loaa no au ma Waimaea, Kauai, a ma ka laula o Kapaa, a ma Honolulu i kahi manawa.

9ly

KAMANO! KAMANO!

            Ena Makamaka Hawaii e ku a e hoomanao, eia mai na Kamano momona ma ka’u papa kuai e hiala ai ai ka puu, a e mikioi pono ai hoi na kioo poi ka-i moepoli o ka aina. E ike ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha la hai.

1-1m                                                    J. KAULAHEA

 

            O M. Thompson ka haku moowehewehe Kanawai o ka Apana o Kolimebia, a me ka wehewehe ana ma Na Oki Mare a me ke Kaulike a he mea haku hoi o kekahi Wehewehe o na Olelo Hooholo o ka Aha Hookolokolo Kiekie Hawaii (e hoomakaukau ia nei), a he Kokua Kanawai;- Keena, Kihi Alanui Papu a me Kalepa; Honolulu, H.P., mamuli o kona haalele ana i ka lawelawe Kanawai ana imua o ka Aha, nolaila, ua niakaukau no oia e hoike aku i kona ike a me kona mau manao ma ke kakau ana e pane me ka moakaka a me ka piha pono ma na ninau Kanawai a me na olelo hoike i waiho ia mai iaia, a e kakoo aku ana ne hei i kona mau manao ma na wehewehe Kanawai a me na olelo hooholo kanawai ma ke kakaalima. aug21 3ms