Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 16, 9 September 1889 — Ke Aupuni Moi Kumukanawai. [ARTICLE]

Ke Aupuni Moi Kumukanawai.

Ua mele mai o Kawainui ma kana pepa o ka la 30 iho nei Poalua, me ke mele kahiko ana e pa-ko-li mau nei, aka aole nae he loaa pono o ka hua mele. Ua olelo ae oia, o kona iini nui o ka waiho ia o na mana hookele aupuni a pau iloko o na lima o ka poe hiki i ke kanawai ke hahau aku. He mea oiaio kela, a he mea maikai i'o no nae ke hiki hoi i ke kanawai ke hahau i'o aku me ka hookamani ole ia. Aka, he mea makehewa na kualehelehe ana a hu'ahu'a nui ka waha ke ole nae e hooko pololei ia na kukahalake wale ana iho no a likipaupaka ma. Aole o makou manao e kamailio wale no ma ka welelau o na kahua paio, a me ko kakou kulana hookele aupuni, aole loa. Aka, he hoohalahala ko makou naau no ke kukapakahi, a kaulike ole o ka lawelawe ia ana o ko kakou mana hookele me ke kahua i kukuluia ai, e ka poe no nana i kukulu a hookahua i ko kakou kumukanawai, a me na kanawai o ko kakou aupuni.

Ua akenui o Kawainui wahi ana e hana ia ka pono. E hooko pono ia ka pono no ka pono, a o ka hewa no ka hewa. I na he eleele he eleele ia, a ina he keokeo he keokeo ia. Nolaila, o makou pu ma ia kulana, a o ka pane poo ia o ko makou mau li'a ana, a me ko ma— kou mau iini ana; a me he la, pela no ka manao hookahi iloko o ka puuwai o kela a me keia kanaka hoopono a noonoo akea maluna iho o na lepo o Hawaii nei. Aka, ina he okoa ka manao a okoa hoi na lehelehe e kamailio ai, alaila, ua like ia me ke keleawe kanikani a me ke kumebala walawalau a i ole ua like hoi me ka wahine i maikai na helehelena a nele i ka noonoo ole, a o kona hoa e like ai a e kohu ai hoi o ke apo gula i ka ihu eku o na puaa.

E nana ae kakou i ka like o keia mau hoohalike ana. Ua hana ia anei, a ua hooko pololei ia anei keia pa-ko-Ii a Kawainui e ka poai ana e pai punahele mau nei? Ua hooko pololei aku anei lakou i ka makemake o ke kanawai maluna o kekahi lawehala nana i ki a muu- muu ka lima o kekahi haole ma Waialua, iloko o na la i kaa hope aku la? Ua hana aku anei lakou i haawina e like me ka lakou e hana mau ai maluna o na Hawaii hune, a i ole na Pake hune paha, maluna o ua lawehala la? I ka wa i loaa mai ai o ka lono i ke poo o ka oihana makai no kela hewa i hana ia, ua hooko koke aku anei lakou i ke kauoha a ke kanawai maluna o ua lawehala la? Aole anei na kela lawehala no i pii kino mai me he la he kanaka hala ole oia, a hoea i kahi o kona pilikana, a hoaumoe iho la malalo o ka malu oia hale a hiki wale i ke ao ana ae, alaila hele aku la a ka hale oihana o ke poo o ka oihana makai a haawi aku la he

bona no ka hihia a kona lima i paumaele loa ai. Alaila, noho iho la me he kanaka maemae la, i hiki wale i kona hookolokolo ia a na, a ahewa ia imua no o na kiure o kona koko hookahi, a ma ia wa hoohalahala hou aku la oia no ka olelo hooholo, a hela hou ia, alaila me keia kuni eleele mamau o ke karaima haawi ia aku la he hana pu dala nui a ke aupuni iaia, ka mea i papa ikaika loa ia e ke kanawai. Pehea, ua hoopa'i ia anei ka poe nana e auamo ana i ke koikoi o na hala a me na hewa a Kawainui e kaena leo nui nei mamuli o ka uhai ia ana o keia mea nui loa iloko o ko kakou mau pono a me ko kakou mau kuleana pili aupuni? Ke puana aku nei makou aole, a aole no hoi i hana ia no ka mea i kapa ia he pono kaulike. E huli ae kakou a nana aku i ke ano o ka lawelawe ia ana o ko na aina malamalama e ae ma ke ao nei; a he mea maopopo aole loa e loaa hou aku he aupuni i hookele ia e like me ka hookele ia ana o na mea pili aupuni ma ko Hawaii nei. Nolaiia heaha ke kumu i hoea mai ai o keia mau ano hana? Eia, ua ikaika loa ka mana ohana a me ka mana poai, a ma ia mau ano i hehi-ku ia ai ka leo a me ke kuleana o na makaainana o Hawaii nei. Aia wale no ke ola a holoi loa ia keia mana ohana, a mana poai.

Nolaila e Kawainui, mai hoao hou mai oe e kalakalai i kau waa manumanu kulike ole me ke kii. Aole loa e hiki ia oe ke hapala iho i ka elele a olelo mai imua o na kanaka Hawaii maka kaakaa he keokeo iho la ka ia. Kupaianaha maoli no oe. Aohe ou lua e like ai. Aole no paha ou wahi mea hilahila iki iho i ko henehene @ pu-a haole au e mililani nei ia lakou ke olelo mau nei ma ko kaa nui palahalaha "ua hiki loa ia namkou e wiliwili i kela kanaka @ui ma ka manamana uuku o ka lima. A eia oia ke kumakaia nei iaia iho a me kona lahui no ko makou pono mamuli o na wahi apana pe@ a makou e hoopake-o iki aku ai. Nolaila he i-a ia ua lou i ka makau." Ina he hilahila ka @au, alaila, ua ahona e hou i ke poo iloko o ka puepue kalo.