Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 110, 19 January 1891 — HE MOOLELO HAWAII NO KUALUNUIAOLA! [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII NO KUALUNUIAOLA!

KE KEIKIKOA O KA MOKUPUNI O MANOKALANIPO. - KA HI'APAIOLE O KE KOA I NA LA O KA NOHOALII ANA O OLA, KE ALII O WAIMEA, KAUAI.

E hoomaka aku ana kaua e ka makamaka i keia nanea kahiko o kakou, ma kahi a Ola ke 'lii e noho ana, oia hoi ka nahele o Peapea, o Pupukaniao ka inoa kaulana e lohe ia nei i keia manawa. Eia keia wahi i ka uka iuiu, i kahi kiekiena e komo aku ai i ka ulunahele, a e huli aku ai hoi nana ia kai o kahakai. He nani a he oloolu ka noho ana, a he mohala pa-pu, kamoe no hoi ka waiho'na o kahakai, ame ke kula o Mahinaauli imua o ka maka o ke kamaaina e noho ki-pu aku ana i ka mehana o ka poli a ke aloha, i hoolu ia e na kulu kehau houhou ili o ka waena po a o ka wehe'na kaiao hoi. I uka o keia wahi kahi i noho ai o ke alii o Waimea a me kana alii wahine hoi o Kahapula, ka ui kaulana o kona mau la o kona aina hanau; a he punahele no hoi neia wahi i na alii a me na makua o ka mea nona keia moolelo. O keia no hoi kahi a na haole Niihau e noho nei i keia manawa, a aia no hoi maanei he wahi ki'o wai, ua ulu ia a paa i ka nahele a me na lau aala o ka wao, kahi o ka Pupukaniao e ikea ai e na kamaaina i ka wa kahiko, a me ka ilio kupua o ia aina. O uka o Peapea kahi o ka makuahine, a o kai hoi o Keaalii, kahi i noho ai o ke alli o Ola, ka makuakane o ka mea nona keia nanea a kaua e hooheno aku ai.

Mamua o ka lilo ana o Kahapula i wahine na ke alii, na Ola, ua maa oia i ka iho i kai o Waimea i ka huhuki neki {he.mea e hana moena ia ai ia au) me kona mau makuahine, i mea ulana moena; a eia no hoi keia lo'i neki ke ku nei no a hiki i keia la, aia i kai o Waimea. Ia Kahapula e iho mau ana me kona mau makuahine, eia hoi kekahi elemakule, ke kahu ponoi o ke alii o Ola, ke ike nei a ke hoomaopopo nei i ke ano o kamalii, a me ka haka mau ana a kona maka maluna o Kahapula. Ia lakou e hana ai a pau ka huhuki neki ana, haule ae la ka wahine opio me na luaui a he wahi ki'o wai ma kekahi aoao o ua lo'i neki la, hoomaemae ia no hoi a maemae, a malaila iho la ua o Kahapula e auau ai a pau, alaila, liuliu iho la me na makuahine a me kahu e hoi iuka Ia Kahapula e auau mau nei ma ua wahi la, eia ke kahu ponoi oke alii ke hialaai nei i ka laula o Kapaa, a ke oni lia e wale ala no i ke Kalukaluokewa. Aole makou i ike maoli, a aole no hoi i hoohie i ka nani o ke aliiwahine, aka, ua aa ae no na lihilihi o Hauailike, i ka lohe ana i ka moolelo hooni i'o a na kamaaina i ike a i haku ai a waiho mai ia kakou a hiki i keia la. He mea kupanaha no hoi keia ka ulupuni o ka poe hoolohe i ka moolelo, ma kahi e ulu ae ai no hoi ka hoohie a me ka ulumahiehie i ka lohe aku i ka moolelo nani o na alii wahine ui o na wa piha o ka aina i na alii a me na makaainana. Aole i pau.