Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 203, 28 May 1891 — Page 2

 

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

@a hookohuia keia la o E Wery i Luna @@pu no na holoholona hele hewa ma @@ Alanu Aupuni, mai ke Alanui Judd @ @iki i ke Alanui Pali Nuuanu; a pela @@ hoi me na Aina Aupuni ma Nuuanu. Honolulu, Oahu. C.N. Spencer, Kuhina Kalaiaina. @@@@@ Kalaiaina, Mei 27, 1891. 3ts-d. @a hookohuia o Thos, C. Forsyth i keia la i Agena no ka lawe ana i na Ho@@@i na Palapala Aelike hana no ka Apa@@ @ @ahaina, Mokupuni o Maui. C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Mei 25, 1891. 3ts-d. I kulike ai me ka Pauku 1, Mokuna XXXV o na kanawai o ke kau o 1888. @@ hookaawale au i keia la i kekahi pa @@ ka hoopaa ana i na ho'oholona hele@@wa, ma Hookena, Kona Hema, Ha@@ii, ma kekahni apana aina e waiho kokoke la maluna koke aku o ka pa hale o Kaulunalo, o he aneane he 183 kapuai @ai ke Alanui Aupuni ma Kealia, Kona Hema Hawaii. I kulike ai me ka Pauku 2 o ka Moku@a XXXV o na kanawai o ke kau o 1888 @@ hookohu aku au i keia la ia Mr. W. @. Kapunawai, i Luna Pa Aupuni no ka @a Aupuni ma Hookena, Kona Hema, Hawaii. C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Mei 25, 189!. 4ts-d.

NA KOHO I SILAIA A PAA.

 

E lawe ia no ma ke Keena o ka Oiha@a Kalaiain a hiki i ka Poalua, la 30 o @ane, 1891, no ka hoopau ana i ka hana @ ke koena aku i koe o ke Alanui Lua@@@. Ua hiki no ke ike ia ke kii, ka moe ana, a me ka olelo hoakaka ana, ma ke Keena o ka Luna Nui o na Hana Aupuni, a ua hiki no hoi ke ike ia ke kope o ka olelo heakaka ma ke noi ana aku ia Peter Lee ma ka Hale (Hookipa) Luape@e a ia C. E. Richardson ma Hilo. Aole nae i hoopae ke Kuhina Kalaiaina e lawe aku i ke koho haahaa loa, a i kekahi koho e ae paha. E hoailona moakaka ia hoi na koho a pau "Keho no ka hoopau ana i ke Alanui Luapele," a e ukali pu ia mai hoi @@e kekahi bona ma ka huina o $5000 me na hoopaa poho maikai a lawa pono no ka hana hooko pau pono ia o ka olelo @elike. C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Mei 25, 1891. 3ts-d.

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lainahooponopono a me Puuku.

PO@HA, MEI 28, 1891.

HE KUPONO E HOOPAU IA.

 

He mea ha'oha'o ia makou i ke ano o ko kakou aupuni e ku nei i keia manawa, i ko lakou hookuu i ke Aupuni Hawaii e hoomau ia ma@alo e ke Kuikahi Panailike. He @iele aelike keia mawaena o elua mau aupuni hoaloha, a na manao ka he mea paa ka aelike, ina he hoopono ke kulana o na luna aupuni a o ka lahui paha. Ma ko kakou aoao, eia kakou ke malama nei i kekahi olelo aelike, i kapaia he Kuikahi Panailike, a ma ka aoao hoi o ko kakou hoa ma ia aelike, eia eia ke hoolilo nei i kana olelo paa, i kakauinoa ia e na poo aupuni o na lahui elua i mea ole. O keia iho ia ke kulana oiaio o ke Kuikahi Panailike. Ua lawe ae o Amerika, ma ke kanawai i kahi o ke kumu o kana panai ia kakou, a @a mele kakou. Eia no nae ke komo wale nei na waiwai o Amerika i Hawaii nei me ke du@e ole. He po maikai nui ka i loaa i ko Amerika @@@@ ma ke komo w@@e ana o k@ lakou waiwai, a alai ia hoi ke na aina e ae. Aka, i keia manawa, ua wehe ae o Amerika i ke kumu e hoopaa ai ia kakou malalo o ke Kuikahi. Nolaila, he hookahi wale no a kakou hana, he imi aku i pono hou no kakou me kekahi aina e, a e hoopau hoi i'ko kakou Kuikahi. Ina nae hoi o Amerika e imi hou ae i wahi e like ai ka panai me ka mea i loaa aku mai a kakou aku, a@aila, e hoomanawanui kakou. Ma ke ano nae e ku nei i keia manawa, ua hoop@ino ia kakou me ke kumu ole, oiai kakou ua hana aku me ka oluolu a me ke Kuikahi i ko kakou makamaka nui. A no ia kumu, he kuleana no kakou e imi hou aku i wahi e pono ai. Eia ma ka Akau a ma ka Hema o kakou, he mau Panalaau no ke aupuni Enelani, i makaukau e Kui kahi me kakou ma ke ano Panailike. Eia o Amerika ke hana Kuuikahi nei me na aupuni a pau i makemake ia mea. Ke ike nei o Enelani a hahai aku la i kumu e paa hou ai me ia na makeke o ka honua nei. Oiai, ua hamama ka ipuka no ke Kuikahi Panailike aku, he pono ia Hawaii e hoao e loaa kekahi Kuikahi, a pono hou ae mamua o keia a kakou e noho nei. He hana na aua@ ole keia a ke aupuni e noho hoopalaka nei. Me he la, eia na Kuhina ke pupue nei malalo o ka mana o ka poe waiwai o Kapalakiko, a eia hoi ke hoopilimeaai nei. He kulana maikai ole keia, a he hoike ana mai i ko kakou hoohemahema ia e na luna aupuni, No ka ike ole maoli no hoi kekahi o keia poe, a no ka paa kekahi malalo o ka mana o ka poe waiwai.

KA HOPENA O NA AUPUNI.

 

Ma kekahi papaaina, i na hoaai e luana ana me na olelo liilii, ua ki ke kiaha a inu aloha ia ae la ke kiaha hoomaikai i ke poo o ka Aha Kuhina, oia o Haku Salibure o Enelani. He elua ae nei paha makahiki i kaa hope, o keia launa ana o keia ahaama. Ika pau ana o ka na hoa mau hana, ku mai la o Haka Salibure, a hoike mai la i na manao loea kalaiaina o ka poe hohonu o ka ike. Iloko o kana haiolelo ana e oi@@ ana i ke kulana h@o makaukau kaua o Europa, oia kana i i mai ai: "Ke hoomaopopo nei au, he au hulihia nui kekahi e hiki mai ana. Eia kekahi, e loli nui ana ke ano o ka noho ana o na Aupuni. Ilolo o elima makahiki, aole au i manao e noho ana kekahi o na Moi o na aupuni, a me ko lakou hooilina e noho aku ana ma ko lakou kulana, maluna o na noho Moi o Europa iloko o elima makahiki." He olelo keia e apono ana i ka olelo  ka poe hoomana La Eoiku e malama ana i ke kanawai a me ka manaoio ia Iesu Karisto. No ka mea, ma ka imi ana i ka olelo wanana a ke Akua, a me ka hookuku ana i na hoailona i olelo ia ma ka Baibala, ua ike ia, ua piha ka nui o na wanana, a he mau haawinu wale no koe pau loa, alaila, hiki mai ka hopena a me ko ke Keiki a ke Akua e hele mai ai e hookolokolo i ko ke ao, a e haawi i ko kela a me keia i ka haawina e like me ke ano i maa mau o ko lakou malama ana i ke kanawai hemolele o ke Akua e like me ia i haawi ia ai ina luna o ka Mauna Sinai, me ka lilo ole, paewa ole , a haule ole o kekahi kiko a hunehune. Eia hoi ke loli nei ke ano o na aupuni. Eia na aupuni ke nune nei, ke kahuli nei; eia na mokupuni o ke kai ke hooni ia nei; eia ke hoi hou nei na lahui kanaka a ke au noho aupuni lunakanawai, mamua o ka noho moi ana, a mahopeaku o keia he kaua nui weliweli, ma Europa, Amerika a ma na wahi e ae, a puni ka honua, hiki mai na ma'i ahulau, alaila, e ike ana no ka kou o ka hopena. O makou kekahi e nana manaolana aku nei no ua la ala, a e hauli hoi o ka hiki koke mai, oiai keia noho ana ua ino mailoko a waho, e like me ke au ia Noa.

 

Ka hiki hou ana mai.

 

Ma ka nupepa "S. F. Chronicle," ua hoolaha ia ae ka olelo a Lieut C. A. L. Totten o ka pualikoa o Amerika. Na ka naauao o keia ka naka, ua hoolilo ia oia i kumua'o oihana koa ma ke kula Ake Akamai o Sheffield ma Yale. Ua manao oia, ua kokoke mai ka hopena o ka honua, a e hiki hou mai ana ka Mesia ma ka honua nei mamua o ka M. H. 1899, wahi ana: "O ka poe manaoio i ka Baibala. a he poe imi no hoi i ke ano o na olelo wanana, ke lokahi nei eia kakou ke noho nei i ka manawa o ka hopena." He mea oiaio keia, a he oiaio no hoi ka olelo a ka Lutanela. Eia na hoailona a pau he lehulehu ke hoike mai nei i ke kokoke o ka hopena a me ka hiki hou ana mai o ke Keiki a ke Kanaka. Ka makou ia e a'o nei, a he hoolaha ka makou, ina e makemake ka poe ake e ike i ka pololei o ka wanana a ke Akua, a me ka like o na kahoaka e kaalo nei imua o ka ike o kela a me keia kanaka a ke Akua i koho ai i hoike nona. Ua piha a ke uiu mau nei. O makou kekahi o ia poe i hoopiha ia e ka manao ua kokoke mai ka hopena; a nolaila, ke hoao nei makou e hoopiha i ko makou lamalama i ka aila, i hiki mai ke kane mare a ka hoomana; aole makou e hoao e like me ka poe hoopalaleha e noho palaka ana a hiki mai ka Haku, aole he aila e malamalama ai ka huakai hoohanohano i ke 'Lii o na 'Lii, ka Haku o na Haku.

 

HE MA'I AHULAU EIA MA KA PANALAAU MA'I LEPERA NEI.

 

Mr. Lunahooponopono, Aloha pumehana oe:_Eia maka Panalaau ma'i lepera nei, ke pah@la nei he ma'i ahulau weliweli, a@le mai mua mai. Ehiku o'u mau makahiki iloko nei o ka Panalaau, aole loa au i ike i kekahi ano ma'i ikaika e @ke me keia. Ka hoomaka ana mai o keia ma'i e hiki mai, he wahi eha u@ku wale no iloko o ke poo me he wahi nalulu la a me ke ku@u; oia ihe la ke ano o keia ma'i ke hiki mai. Iloko nae oia mau wahi eha liilii loa au e hoomaopopo iho ai no kahi manawa wale iho no a pau ae, eia nae iloko o ia wahi eha uuku, ua nui ae ia mamua o ka palena kupono au i hoomaopopo ai. No ka mea, ina e hoomaka mai ana e hiki ua ano ma'i nei, he oi aku ka eha o ke poo, ua like me ka mea e wahi ia ae ana, ina oe e hoomaka e kunu e pii ana ka eha i ke poo, aole i kana mai: o ka waihe aku la no ia, pau ka hiki ana ke hele. Na kahi mea kekoolua ole oia waiho iho la no peia, a o ka make aku la ne ia; @a ina he wahi mea kokool@@, e ah@@a loaa kahi mea nana e lomilomi mai a loaa iki kahi maha, aole e poino ke loaa like ole me ua wahi kokoolua la; a ina e loaa like ana laua a ielua, e poino ana no oiai aole mea nana e hoomaopopo ia laua a ielua. Nui ka poe poino mamuli o ka loaa ole o ka mea nana e kokua; oia ka hapanui e waiho mai nei aohe mea nana e kokua mai. Okekahi kumu pilikia loa no hoi no ka makaala ole o ke Kauka i hoonoho ia mai ai e ka Papa Ola; oia holo lio wale iho la no kai nei i Kalaupapa a me Kalawao nei, aohe hoi he komo i ka hale o ka poe i loaa i ka ma'i, malia paha hoi he ma'i hiki no hoi e hoola ia eia nae aole makaala o keia Kauka i kana hana i hoonoho ia mai ai e hoopau i ke dala o ke aupu@i aohe waiwai. Ua lawa au maanei, o ke aloha no kou e Mr. Lunahooponopono a me na keiki oniu hua metala ko'u welina. Kou oiaio. S.W.K. Alapai. Mahulili, Kalawao, Mei 27, 1891.

 

HILIHEWAKUU AINA HAPUU.

 

Ma ka Poaono, la 9 o Mei, 1891; ua holo malu aku kekahi kaikamahine mai ka poli aku o kona mau makua hanai, malalo o kona aloha makaeleele ana i kana ipo; a kii malu aku la i palapala mare i ka luna haawi palapala. A ma ke Sabati ae, la 10 o Mei ua hele malu aku la imua o ka luna hooko mare me ka ike ole ia; a mahope o ka mare ana, akahi no a lohe na makua, ua mare ka laua kaikamahine. Oka ehaeha me ke kaumaha o ka manao o na makua, oia ka laua ukana nui e noho nei, a pela i olelo ia ai e ka poe haku mele-"Ua hala ka puulena i Hilo Ua imi ia Papalauahi I hoa kakele no puhikeoka." O ko laua noho ana i keia manawa, he noho ana pilikia i na mea e pono ai ka noho ana kane a me ka wahine, a ke huli hou ae nei na noo@oo ana o kela kaikamahine i ka pono o na makua; aka, aole e hiki, no ka mea, ua kai okia mai la na makua i kona komo hou ana aku iloko o ka home o na makua. O ka mea apiki loa ke hoohala ia nei ka maka poniuniu ai ole me na hua maneko, aohe ai, a pela i kohu pono ai kela poo manao. "Hilihewa kuu aina Hanau."  Oia iho la ka hopena e loaa i na keiki hoolohe ole i ka olelo ao a ka makua. Elike me ka ka puke nui i ao mai ai, Hoole kekahi i ka olelo ao, he holoholo oia." Owau iho no me ka haahaa, S. B. Huailua. Waimea, Kauai, Mei 17, 1891.

 

NA HOU KULOKO.

 

I ma Luna Lawe Pepa o KA L@O O KA LAHUI, ke ha'i ia 'ku nei ka lohe ia oukou, ina he mau helu koe o ka la 3, 10, 20 o Aperila, a me ka la 5 o Mei nei, o ka nupepa KA LEO, ke kauoha ia aku nei e hoihoi mai ma ke keena nei. Ma ke kauoha. He elua haneri ka nui o na poe i loaa i ka mai la grippe ma Keaha, Kaui Nui ka pilikia. Ma ku Poalua nei, na hoonele ia ka uapo o Kinau i ka mea haiolelo ole, a no ia nele, ua ano hokukule na ohua i ka ike aku. Ke hoomaka hou mai nei ka pae ana o ka Uwiuwi makai ae o Kakaako, aina e nui loa mai ana,ola kanaka. He mau loi hou ko keia kulanakauhale, e pua ae ana i keia mau la, he mau loio hui laua, he ilikea, a me ka iliula. He hookahi pule i koe a oi iki, alaila huli hoi mai ka Moiwahine mai kana huakai kaapuni mai no Honolulu nei. E hewa anei oe e Hawaii holomua ke hana, a kalai ma ka mea pono? Aole. Nolaila e holo pololei aole holokee. Ina i ua i ka ponei, ina la ua pulu ole ka lepo i keia kakahiaka nui hana eepa nui wale. Oia ka makou, pehea kau? Nui loa ka minamina o ka LEO i na kanaka naauao o ka aina, i ka hoohemahema wale ia, he maia nae ke kanaka, makia o hua mai. Kekoke loa kakou e hookui me ka mahina o Iune, aohe no nae e nalo ka hookui, e hilala mai o mea la, a ua aneane loa. Peia mai ana o Kaloakanaka ia makou. O na kalai manao ana a pau a ka LEO e oili mau aku nei i na la a pau, aole loa oia e hoi hope iki ana, oiai o ka hoopono kona kahua kalaiaina, aole o ka hoopilimeaai e holopee ai. He @ono kai loaa mai ia makou, ua hookae ia ka o W. H. o ka aina kihiloa, no ka nawahawa ana ka o na lima i ke koko o Kalaniwahine i pepehi ia ai ma Hamakua, Hawaii. He wahi taata poupou kai hoea mai i o makou nei me na olelo palau kohu ole, o ke koi ana mai ia makou e kahea ka i halawai makaainana, nana aku ia la, ulu kahoi i ka ia nei pauaka. Ua lohe mai makou, e hoea hou mai ana he hui kinipopo hou mai Kaleponi mai, no ka hoopapa ana me ko kakou nei mau hui. Ina he oiaio, aohe i kana mai o ua mea he lealea. Peneia oukou kalua e ka puaa, i laka mai ke akua kinipopo o kakou. Pulelo ke ahi o Makuaiki i KA LEO i keia mau la, oiai na leo ikua o na ma@u e noi mai ana, homai! homai!! homai ka lamaku o ke ola o ka lahui Hawaii, ke kiai naue ole hoi o ka piko o Wakea. Eia mai ke olali aku la ke loa kaulana o ka makakila. Ma ke ahiahi Poalua nei, malalo ae nei o Kaumakapili, ua ulu ae la kekahi hoopaapaa mawaena o kekahi mau Pake, a o ka hopena o ko laua papa leo ana, he lawelawe lima maoli, a ina aole he mau uwao ana ina la ua ike i ke kakela mahala @ Kale Wilikini. Kupaiauaha oe e Hawaii Holomua i ko ninau mai i KA LEO, e hoike aku i kana mau hoakaka e @ili ana no ko hoohui aina, na ka @@@ ka ninau, a nau e wehewehe piha mei aole o ka liki wale iho no he ino he hewa, he olohaka a pela aku, huai ia mai ka imu makani a @aamaomae. Ma ke aniani kilohi makou i ike aku ai i na hookohu o na Kuhina @ kilepalepa ana i ka makani a haule ana iloko o ke kai; o ka mea ku@anaha nae, i ke kii ana aku i Kale mahope i kona hookehu a @@@hi mai la mailoko mai o ke kai, i @@@@ iho ka hana, aole kona ih@@, ua hapala aku hapala mai, a e Kale mamua ke kan ana.