Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 326, 18 November 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II.

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina

 

O KA

 

AOAO LAHUI HAWAII LIBERALA

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.

 

1. ua manao mokou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e @oho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumakanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i aopono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kokulu ia mamuli o ka hooweliweli a mena hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa a nolaila, ua kokoa makou i ka hoonolo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ku maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA.

2. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou ma@ Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO.

3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke aua o ko kakou oihana hookolokolo a me ka ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana a i mea e hooi ae ai i ka maua o ka Lehulehu maluna ponoi o na Luna kanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukauawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana a me ka papapa@

 

NA AUHAU ANA.

4. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auli@u, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE

5. E looikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na bookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i kooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

 

6. He mea kupono e loaa na ka nawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea maua aku o hookahi oihana loan aka, e lawn kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia. E noemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

 

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

7. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mabi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc. Ho kupono e hoopale ia a e hoohoihoi i@ ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

NA HOOPONOPONO ANA IHO O KELA A KEIA WAHI.

8. Ua makemake makou e kukula ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; @e mea pono no @ loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana e hiki ai hoi ma ia mea ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana a ke hoauhau iho nia ko lakou palena iho i na auhau @@ ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka ponoo ka iehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA

9. E kokua ne makou i na mea a pau e hana ia a@a no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea me ka hoopoino ole ana@ na kuleana i ili mai, e hookaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, e hoomama hou ia ae na mea e piliana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.

 

NA MAHINAAI LUIAI A ME NA APANA AINA HOME.

10. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka inaliiaina liilii a me ka kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aka i ka po no nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai, i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia una pana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano,--a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi hoonele ia i ka aina a iue ka home e noho ai. no ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookoonoono maluna o ka aina, (e like me ka hi ki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hui no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai kelawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke--ma ka pana, ma ka paeaina a me pa alanui moana pili aupunioi.

 

NA PONO KO@O.

 

11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke auo hoopolulei o ke kanaka oia iho i ke ana o ke kuleana e kohu ai ke kanaka i ke alii a nie ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana mo ka lima nui; a aolo hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka halota koho ok u kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na boaui pono oie ana i hana ia iloko o ka kakou komukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupo@@ e hoopau loa ia. No keia hope@a o kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili a@a i ka pono no ke koho ana i na 'lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i ua Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupno ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO

12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekabi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula na alanui-hao, na awa a me na uwa popae, na ipukikui o ka ichulehu a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.

 

NA KALAI AKEA ANA

            O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kahua maa mau, kahi hoi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, maka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiana iloko o lakou e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i ua kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono@@ ka hoohewahewa ole i na manao o ke Lehulehu. O na mea a makou i manao ai he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:

            (a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hook@le kalai holomua ana me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

            (b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahelo o ral@na aupuni i oi mamna o keia e koho ia nei i keia wa.

            (c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma'i Lepera me ka ula o ka Lehulehu.

            (d) Ka hoopau loa in ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai hoi.

            (e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka pe@ hana na hooluolu a me ua hoomaha waikai ia poe.

            A o ka hope loa, ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau o ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopaa polo lei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libar@ln.

Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.

 

OLELO HOOLAHA

            Ua makauakau ka mea nona Oinoa malalo iho, e hana i na Poa HAKU PUNA ELEELE a ine ka pohaku e ao no na pa kupapau, a me oa kahua kukulu kia-hoomanao. O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me loan@ Akina.

J. BOWLER.

Sept. 22. '90, d--ly*

 

OLELO HOOLAHA

            E ike auanei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau ho hele hewa. Lio k ulaula, 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ho pe hema kako keokeo ma ka lae, hao kuni auo e@ kohu kiaha puaniki ke ano Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae mua akau kiko k okeo maluna o na kue maka a elua, hao kuni X-hope hema. Lio k ulaula, keokeo miku ma ka wawae hope akau, keokeo lok@hi ina ka ka lae, kiko keokeo ma ke kua pela no na aoao a alua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kimi ano hope akau hapala ka hao malao o keia ma@ kuni. O ka mea a mau mea paha nolakou keia mau lio, e pono ia la kou e kiimai, o hala auanei na la he 12 e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.

D Kaoao.

Oct. 27, 303--dtf.        Luna pa Auou@i

 

Hoolaha Hookapu.

 

Ke hoike ia aku nei ka lohe i oa ano kanaka a pau loe. Ua hookapu@loa maua i ko maua mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleula a me Puuoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa , Kailua, Koolaupoko, Oahu, i oolimalima ia e maua mai ia Keleau (W) mai. Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholona o kela a me keia ano, aole e hookuu wale ia maluna o na mau Apana Aina la a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e ko maua @an hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai. O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o kela Hui, pono lakou e hele mai e hai pu me Mrs. C. I. HIRAM a i ole ia, me DAVID DAYTON, a i ele ia KUKA.

Owan no me ka haahaa.

MRS. C. T. HIRAM.

HOnolulu, Oahu, Oct. 8. 1890. 3ms-d.

 

Kauka Yong Kam Pung.

(APANA.)

 

Hela 53, Alauni Maunakea.

 

Ke Kauka Loea o ka

Aina Pua!

 

Ua hiki ke hooloa ia kela a me keia ano

ma@mai ko na kane, wahine a am

na keiki liihi. O na ma'i ha-no

na hiki loa ia kehoola in me

ka maalahi. A o na @@a

e pili ana i ka ma@@

pau pu ia i ke

ola. Ke ho-

ike ia aku nei

eia ko ola ia nei, me

ka olaolu pa a kahi au-

Lan. Ka poe pilikia hanao

Keiki a hele nui @@ha o ku kkok@

A@paa a lohi pa@a ka hanau ana, pa

paha o ka waiu, e hele nui mai i o'u n,-

            E KIPA mai @ ka poe i hooluu

l@u ie @@e na naawina pilih@a'a ka ma'i,

a na'n o@kou e hooluolu aku.

 

KAUKA YONG KAM PUNG.

Honolulu Sept. 2, 1891.          272--d3m.

 

I KA LEHULEHU HAWU

            Ke hooiaio aku nei ka me@ nooa ka i@oa nialalo, ua hoolaia ka'u wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma'i kokopaa, ka'u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana'e make i ka ma'i emi pu wale no o ke kiua oia hoi ka pilikia ai malo ko o ke kino. Mai ke ola ana o ka ma'i a hiki i keia la, aole i bo@@ hou mai na pilihua o ia ano. Ka kono nei au i na makawaka Hawaii o'u e hele ae ia Kauka Apaua (Yong Kam Pung) a e loaa @@ @@ maha. Mai kanalua ma @@ @@ elua--niu @ pilikia ma'i a @e ka hauhaa o na auhau an@.

Me ka oiaio,

P.M. AKA