Ka Lei Momi, Volume I, Number 10, 3 July 1893 — KE KIPU. Hele uluulu ka Poka a ka Lokoino me Kona Inaina nui. [ARTICLE]

KE KIPU.

Hele uluulu ka Poka a ka Lokoino me Kona Inaina nui.

Kti MooleU» Pilia o k«'lu Kipu | ma Kaliilau. { lle |)ulc ae iK*i i luilu, ua hHe i akti o Lui Stutt/. m.ui Wuimouae 1 r»Q Kalulnu. luia i hiki uī ilailu. ! ua holo aku la oi'a iwuena o na* | niu'i e noi #na iu lakou e haule- i lc ilio iu Kalulau no Mololiwi J kalii u ke' 'Aupuui a luulumu ui j iu lakou me ku inuikui. l'akuliikuhi j>u uku la no lioi oia i ke | uno o ka noho anu o īīu mu'i mu ' Molokui. l'u' at* k(»ko inui lu <» . «' hoi no Molokui u nk ih' pu unii lu hoi kokuhi i»o" hia'i c iho niu ia ulu liookuhi. ' l 'u li(»ujn.«u uku lu 110 o l/.ii i k«* k.oenu iho'o nu tn i i, a uu uomui lu ku liapanui u kop wale no u Kool.iu a nio Kuuai. Man.io il*.o m*i i) Lui uu liol(»i»onu kanu ha- ! na, uoluilu, hualele i11■« lu oiu iu Kahih.ui nn Wuiiuou. lai;i i Ik'U- ai, i: i liolo uku !u <> 1 Koolau i ku j»oc i 'i" r h !<• i Mn- [ 1 >ka; 1 ku nn«ii].o, u pela v. .ih.' uku. Mf koua ohlo |»u ū'km u;i 1 "»j i«ku ku pouo p h'ikuku ma'uu.-i '» ka h.iuU-le , iiua iu wahi. l'u liuli uiui lu kii hu();inui -> u;i iim'i niauiuli o kunu m;tu iiuuiiuiiiui iiiiu, a ko«' wah' no o Ku]»iilnM> Ui(: ki-kiihi |»< »»■' i' ih«i ("liu k:i n'.n. , [ ku lii Sul>iiii tti;ii. liiiif •2"», u.\ hiki hou :i«» l. v (» ] jM i sinli/. j Kuh»liiu no' flim muu kokua o ■ N'»wh-iu !i.(- I'<Miikila. \',i n-h<> ■uk'-M iu:i kuhi o Krii;iii"h''iv. u. I'a hu'Miiiiku ko«f nku |- t k : , lo'h l niiii « kiiM.ili!. i ii'a inu'i • huuiiiiikn.kinl u-i I.ik.ū. liiu, rtk;l iu 11.ui: V. ;t 1;:i I. )'-k;ih;iha h»;\ l,i o l.ui i ku iki- nii:i i.u "ioii *n> ! i. k'iu in-ii k»- !v»i!-iii:i ,if iiuii i 11.1' OlUil U', li'i k;l i'.OM, liil I"'lM'' iiio !;i hikuii .o»h> c l.e'n- i Mi»h»knk K;|| .li (I- i> :i t;i " ull !

ka hiki oi» ke hoiwpon • k i I i miuuu»ia, u.n hoi»koliu ilui lu t» Lui i 11 'i kiummiua ohii'.a tna kc iiuo iie poi* niaikai kuikuwa 11« ka mulaina :iM:i ia lakou. Ma ka Poukahi. oiai o Lui ,ua liele 110 kekalii walii e aku, iui liele mai l.i o Koolau mo ehiku poo e ae i hiko 1110 ehia j>u raiieiu a ine eon * pu [>anaj»ana uo ka liale. o Kaumeheiwa, knhi a laii jue kona mau hoa e noho* ana a olelo iho la i ka pm- o ka hale e haawi pio aku i na |>u a me na., l>oka ia lakou a Lui. Mamua nae o ko lakou hiki auu mni ua | ike mua aku la o Iwa ia lakou, a i holo aku h\ ia e huim i na pu a j mc na j>oka iloko o na poopoo • pohaku. l T a olelo aku o Koo- ; luu, ina aol" e ha-iwi ia aku na ; pu ia lakou e pepehi iu 110 1 :i .{lOi 1 :t oloko o ka hali-, a1..! 1 ua hoole akr ka poe o ka h: haoie lakou i ike. l'a nienuiu , m;u, a ua hoole aku | iii) hoi o hva aole i ike. Noluila 1 oleh> »e Ia <» Koolau i kona ' niini hoa e honu īa Iwa a hiwe ; aku ni» koua hale e uiuaninuu i ai. l'a hoopuui koke ia ae la o I Iwa me ke kau ia ana mni o ka '■ pu iuiiiH ona, a o1el« ihe la o j Koolao, ina aole e hoike ia aku I na pu e make 110 (>ia. Me ka manno ole i Keia make j imua ona, uu pa*ie aku la oia. 1 "Aole au i ik* " I t h hel« oiu a ; niha i ka maka»; me ka haululu, ' aka paa n » oia i ka 010. Aole ' no he hilimii mai o kela |>oe i ka 1 Iwa 111:111 olelo. nolaila ua kiai ■ iho la lakoo iuia. Ika |>o l'oalua. oiai. lakoii ua pau i ka hia- ; moe,. uu ala ae la i» Iwu a holo aku I.i c pei' iloko o ka naheleheh*. .1 malaiia oia kahi i noho ' ai a hiki i ke ku aua nku o Wai- ' al'N.h' i ke kakahiaka l'oakolu. K.K k I l'l' WA. ' l ka l'onlua u:\ hoh- Imokahi ■ aku o Lui c iiana 1 k;-hi o na iiiii'i <.' lioiio aua iloko o na alua- 1 hia h M •'hi» niile paha kn niaiuao ; niai kahakai aku. Aia 111 a na aoao i» ki-ia awawa Iw maii puu e alai atia, 1110 he pui'a:uiiia la. lloko m k<'kalu t» iia:-wu\va i loaa aku ai o I'.'nm ia Lm ,'nia. Me ka ikaik i a naii 1 loaa :a Lui ua l:h> mai la iaia ku l'aoa pu i'ail'i'lii, a al.ikai mai lu iaia i kai. 'iiai ua :ki- n>iia *.• I'aoao aia o K«inh>'\ ma ku u,(.'j>"i o Lr.i. :n»-l-.iiia u.i id : :ik i !: t ! in i ka iuua lUiikai .' li' h' i k.-. lial' o ■ Koi.mii, la 1.111.\ •* ;11'• an 1 ma *<• 'iliil.i'lH >. k.i h 11m v paiia iii o kii ii i ak 1 -. !a .1 l.ni i kci:ua »• oki.ku a» 1 iina ii'uhopi- !',l .1 k» pi.h.iku a kuwi'u 'ik': ,a I k:i »c«n aiia nn O Iri lllil 1 || i.l'M.'li, li;| k'i k<'l\l' uiiii lii oi:i i p,,k , koha lo.«"'i a.< i' '::i h'i i 1 'n.« i 1 l' I.

1 Uā kaiii hi*u iuai Jn ka oluu oka pu m&lwpi' ilin o kona luiule auu •ilalo. Mu ka huike a Puoi», i ka \va i kit ai o (jiii i ku j»u a hiu/i j ilalo, un jmuo ao la oia i kuna j niiiu 01010 hope loa. hnawi j i ko'u aloha i ko'u makuahiuo." ] l'a hoihoi ia aku kona kii.o ma- | ko no Kahi o Koolnu, :i nialaila i j waiho ai me ka nuiuao e kanu j uo ilaila. 0 ka pu panapana. j ka wali pakeke a mo kokahi uuiu i hainaka ua hamu ia iho la v Konlau. Kll'AKl'l V N A K V V L\ V. I l T a holo aku o Koolau nio ohij ku kannka-ina i i lako mo na pn i na lialo oka p.oe kania:»»na a ! kip:iku aku hi ia lnkeu nie k;i ' oloh) pu aua aku. "I na aolv <m- ■ k<>u o liolo o pau : 1 .0 uiikou ika ni:■»U'* "" l'a hoi)lnho koia poe i .i i i h'lo a Koolaii a haalole il." . '• ;? ko lakou iumu hali' a hoi aku 1 !a ihiko <> n:j ana <■ inoi: ai ia |>" ; ama kc oiu'llo hoi f It* kauaha ! a kanaiiuia paha ko lakou nui, a , aole lakou iaoia o lawo iko lukon uoiii nkana, kop walo no na i walii ;»ono i'ko kino. l'a ol<*lo ■ pu aku la no hoi o Koulau ia laj kou aolo e liaalolo lekahi moa ia ! Kalalau ia po; aole hoi » lawe ia ! ka h iii> oka inakt> ana o Lui ' Si<ih/. ika Makai Nui. l'a huli j ia iho la o Kaomeheiwa ka inra i nona ka aina nu' ka uianao e pepolii iaia nu kona honkipa an i ia Lui ui(i ua inakai ma kona hah'. Aolo nao i io.ia, ua ahai aku la i kf ehu ine he moi la. l'a kiai paa ia,iho la kahakui :a po o na ina'i i olf* ai e holo malu kokahi kanaka nialuna o ; ka waa. l'a ki.ii pu iu me na , kuahiwi. i»ka li'ile o K oolau ua kiai ia ih<> la a kukala a' 'a ua i» ->o kupuou ia i wai koa. (> ka niake aia 'imia 0 kola poe i • kipaku ia, n ao--1 lo ho inanaohina no k»' ola ia j h'kou. o;ai ua h»'».iahe»ua ; ohe m.iu hiko pu. \' A kui'ka i :a o .- lok<> oko lakou niau halo, hive : iu a«* Ia na walu 1010, ko «hila h . ki-kahi n:aM īnoa a<'. <> ka • :ii a ine i-lua pah'u ppi {i.uikai no | Lui ini' koo.a ii.a i h-'a ua ha<> ia ■'ikii Ja <• uu ma'i a hiw>- ia aku ' la ii<> ua hoiu'' kuah;\\ i. '!<' piil.'puhi ahi ina-»li <)'> na h \na 1 k:i nana ak'i. 111 AK \l \ K \l \li.Mi.l',\ a. 0 Kaiiiui'hi iwa, k«* keiki hilaV! i īī ka'-nea <• iu niau j>a:i :i;honih i. si : a kmia wahi n >!ici \ kai ln' īiu<'«i'.l1■ " huokahi inih' ka i uiiiuiao iu.ii ko Ko'-lau hah*. 1 koiiii w.i i I>lip ;ii i k<_- kani <• ka )'U. !i .l hi oiiiiioj>o]>o ih'! lii oia :ii;« kikahi han;i kr <-K\\ c j S ( la n.M k.ih; niauiii'i aku Noh-.i-a, ik' k,i ho'ik.iiilua ole i n k;i lioii ii'ia' i kf k'>ill,ll 11, ki-ĪM kani pu, u.i liol'» akn ia <>ia i kahakai 1 al' k«na .\\ah, w.ui ui.ku liok-

o ka hulau, pahu aku la iiok-» i ko kai u holo ak i la ii'; Mamt. 0 ka loihi o ki»:a wahiwaa ht 1 » k; piuii, 32 inilm luiiia, 1 I in h i kalnlionw. I!t> kukui' ka waa, ;i i;a kuliiku ī ae. Aii ma 1- a, iln; o ka \vn« he puka a ua pauipani ia nie ke kapa.. •(> ka loil'i <> kaua wahi i hoh> ai he 1."» mile no ia. I ke nuinoe o ia j.o I\ialua k i aku la o KaoiuoluMwa i Mana. I.oila iho lu k i 1 īi» iaia ilaila liolo ak i !a im kahi o k i i.wena hoiko akuTu i ka Mak.ii Nui (5 N Wilikoki n a Lihi e y. ' keia haua i lawolawo ia iua Kalalau. Mahop ' il o. ua lu»i ak:. la u kau hou iluua o ko:ia wi'a a hoi aku ln uo Ka.alau i i |uMrj. l'a loia aku i»ia i ka Wa'mk'.-K---ma ke kakahiaka Poakolu a»' oiai ka moku ina kona ala ni> Wninu'a. l'a huki ia ao kona wah: waa a lmokau !u :j« j la iluna «» k.i nioku, ua o pihu i ';»• I a olol'» .to ka H<i|\ :»lj«\;ovt»rill (k/iM>k M .. llanalei. he lua ole <> ke k<>a h uia : luwolawo ia t» Kaun olu*»wu nia o k'»na hoiko koke an* i ka lolie inina o ku Makai Nui. A wahi una aia ke lulu ia lu io* jlala makaua nan,a ma WuiunM. Kv WaL4LK.\I.K stverill, mo ke kuuoha jui aku .• luwolawi' koke akui kekahi han.t e pili ana n«> keia mea. l'a kn i koko iho la o 1 >e\ori 11 muiuna o ka w<iana a hoLo *iku !•* iluna o ka Waialo.-ih l oiai oia m.t Ilanalei, o hoiko aku ia l\!ij>.,»n;i ■Km t vthee hoomakaukau kokoi ka moku. Ma ka hora o, ua ka'i iho la o Mr. a me Mi>. I>e\ri 1 i mt» olua makai ilunn o ka im»ku, ! o IVti»rni.. | i ku iiiiii, ua i»au nui aku U lak' .i ; i kuahiwi i- p"» ai. m«> ka haaie- ! h' au>; iho i k«» kiii'i maki* o la i j Siol//. I t { hooun.'i ;a aku .» I lVu*r Nowloiu i nka m.i ka w:«:iI p'i f uinaninau i na kanuka, ! hoaha la ka piīikīa. l'a hoik.' j mai kainunina u i muke o I/!j. I L.iwo ia akn la «» I*»■!»■ r Nuwh'in ; < kiihikuhi <• kekahi jn» luii. :i ua lum»u i hrtlihali .mai a hiki i I kit\ A Uii hoihoi loii ia aku iluj 11 ii o ksi m»1;u. Ilt* unii j o • », ' h!oo ni;i; iiuna o ku nuiku nu- k-< ! 111 '* lliio <• hooh-li' !H liikiMl 111-I I 11:111:11 <*i. i.k'l Ua<\ Uii \ii\\ • ln:i ; t | 'nai uo I lonolnln m-i nn\ mi v. :i---j lii l"h: i k.i ili. I -ka \v.t i h»; 1 !«•*.«• .iku ai i• kii im4ii i,i Kiii:<!;c:.

e makaukau ana kekahi pot» kii- ; uaku kainaaina he kanal a . ka • nui elima mau ma i lepei'u a 1 <• kau.ma m waapa a e holo niai i 110 liu.iuloi, i) Kapaheo (k). I Kamali (k), l'auwuliino (w), ' Mi'le (v\) a īiu» Hnkau (k) ua I ma'i lopoi-a. (> ka juoa hoi o j na poo 1 lawi» loa ia mai no Uo ■ i' ' 'm nei. o Kai i»li ūv), I'nh m ; V (w). Mailolo (k), Ka- ! wika(w), Mii \\v*, Kalialohan j J w I, Milikaa I k j. \va ! k ], a im> \ KHlUiH'li»M\V;l j. 1 I kr ku aiM o ka moku i Wai j n.o;i, im hoi ii'!" ia aku !a k -kiuo : inak» l o l.ni ī uki'. () \ a wahini' . aoh* mala kt. ;» u k.- Kanka na j lu'le. noi.iiiii attif lu* inan haua i ' 1 t\vclawr :a u< ua. l'a ia-we loa 1 ia iiiai kt- !<:u » inake i Ihinoinlu m i/ M«.h i;ic «i ka haah'lo ana o 1 ka moku n ua hnoknhu i aku o i |lOi* Miakiii kuikawa n<) ko uiai ana i ki- aiahi'U' • o \iialohi inai Kalalau a hiki i . W;iiim\i. a li«' t»u» > pm' \ hoi.noho ia e kiai i ko alahele mai lhu j »mki akn. lh- maU alahelo uihi- 1 nihi ioa keia n he pilikia k»'ala- \ nui, ina e pakika niai ka paii ; .'iku t» haiilpM»;! «h;ko i» ke kai n j <> ka pau no ia i ka ai ia e ka 1 nianu. IIi« alahula nao ia no na kumaaina u ia mau nali nihoni- , lio. n k" alahek' iieh- ai i j Wainjt*a he pilikia maoli. a o ka j inalihiiii e heie atia miu ia nian ' v*hi o kona luakup ipai, in. Ma . koia mau walii ae la nao o iiiki ', ai ii" ma'i iKalalau. Muiloko . moi w ka lieluna nui o na nia'i o ! nnho la malaila, he eha i kaniaaina ina keiii mau alalu'le puiuioheio, (> Kilohaua ke- naiiata nana e alakiii m.i keia inau ahinui. a ma na wa'oi uihinihi loa e amuuii ao no oia i na ma'i mu kona kua a'hiki i kahi kupono. Ma ka hoike a ko laila po.«ua lako niaoli no na nni'i nie na pu h me na pok». a pela io no ma ka iiauu aku l'a i.i\\ii me <in paiuhi 'a ino u.i kepan II*» okoa ka uioa n;tiia i-ki ka pu a ht' okoa ka inoa naiiii <■ hookoiuo ka [M»ka, O :ia «nhiiie lip akam:u ina k<< kii'ii «• 1 i k «• nu.* na l a u- 1 a oh'loia nao o K'»i)l i 'vi* kii'ku» aia keiii hana o ke u polnh i l'.i lnki iaia k'■ ki ī kekahi kan •• hoh> aiia ihiiia 'i ka j>;»)i ho eha hauei'i i-a ka. uniu'io nr» k .ua mm rail'»l«i. 11. 1 lua oir ia n.;i ia lunia. Anlo hikou i* hai'wi pin ana iiui e hoh' aku aii-i h .. .)i i j.wr koa ho lu - n»:i-i Ua niii !• i;ii ia 1. ki>u. i- knna sin,« lakou ;i h ki i ko kaiiaka liope loa | 1". l.i .» m a palia ine I *»11| K i, Aw \ \< \ <• K \i. \i u . H<- u iihi nv,iwa ku|);«iauaha ki'ia o i'hii iiiih; ke iikoa u kai a he iMiiiurp iha inilo ka hiilii, sino' kohu jio'a .h l l lu' ku. 11»- hoo

k-'ilii n«» i»\\ i !• kuino ai ma h<» wa inii iiolo I* lnki ki' kunm aku. : ho linikupiip'iu iy nii km uu'a e > aa aku ana e koiiin i ka wu iuu. ! Aiii i kai na kauhaU: o.kiimanina | aia n<ii oi;iiika ua walii loi ai. i Kokoke kahi o liole ai i ka laWaia. | KA U.l IKI V. 11 Mailulo a nu' kiiua w.ihi kaikamahme uuku olima nnikii- | hiki ua nilikin niaoli. () ke ! kaikamahine lu- wahi holoku ! wale no koua e paa ana i ka ili. ; l'.i ueie lakoii : kahi il.iia olo: ■' \\ ahi a ka o oh> a koia noe. he ■ «'lua Wiih- no a lakou ai ana i!*•- ! ko o ua hora ho kauakolu a oi o j ka noho # au.i nuianoi. Aole i • lioio aku o Kauiiiohoiwa ipc ka- ; nn waliine iuh ka Waialeale o ka j Poalima noi. Alohii in«> koia j poe i hoonoh' ia. I