Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 8, 1 August 1874 — Ke kumu ino-oia ka Huikau. [ARTICLE]

Ke kumu ino-oia ka Huikau.

E ka Lau Oliva; —Aloha oe: Ua hoopnka aku au ma kou kino, Helu 7 o ka mahina i hala ae nei, no ke knkulu manao nona ke poo, " He Leo Aloha," a ma ia mea, ua lanā mai ka manao a meTta makemake nui e hooaiai hou aku imua o kuu lahui, e nana a e hoomaopopo i keia huaolelo e kau ae la maluna, a he kumu paha no kahi poe e kanalua ai, me ka olelo iho, " Aole, he kumu okoa no ka mea i emi ai keia lahui." Aka, ke nei au me ka hookamani ole a me ka ike maopopo lea, a oia maoli no ke kumu i loaa mai ai na mai ino a me ka make mawaena o keia

lahui, mamuli o ka noho kuikau ana, a puka mai na hana leaiea e ae he nui wale a kinai ia oe iho.

Aka, aole poina ia'u a me ka minamina kuhohonu aloha no ka haiolelo a ka Moi Lunalilo, ua hai ae oia i kana olelo imua 0 ke anaina, "Ua ehaeha a kaumaha kakou, ake kauoha aku nei au, e hoi oukou e imi a e noonoo no ka aua ana mai e holokiki nei ina eia 110 kekahi mea e liiki ai ia oukou." A aole hoi iaia wale, o kokakou Moi e noho nei maluna o ka Noho Alii, ua kukala ae oia ina kana liaiolelo alii no ka manao nui e hooulu i keia lahui, a me ka makemake nui e imi a e noonoo i ke kumu e hiki ai. A pela .hoi kakou na makaainana nona ka leo e kalahea ia nei me ka eehia kaumaha, a puka mai la na mauao a me na leo ninau ma kela a me keia wahi, a punlkeia mau mokupuni... E noonoo a e imi akahele me ka hakilo ana i ke kumu a me ke ano o ka noho ana, ka malama ana, ka noho maluhia ana, ka noho pono ana, ka hoo.inaemae ana, ka mikiala ana i na hana pono, ka maiau ana me ka molowa ole, e imi me ka hooikaika nui no ka maluhia o kou noho'na, a e kupaa ka manao me ka hooko pono, a e aua mai me-ka makee aloha no ka emi hikiwawe ana o keia lahui. E lioomao})opo kakou i ke ano a me ka io maoli o keia huaolelo i haiia penei, "Kc knma ino—oia ka Iluikau," (aole au e olelo ana a lawe mai 1 ke kulana e like me ko na haole a aliewa aku, he mau ahaaina hnlahula i kauohaia e iike me ka makemake nana i poloai mai i kela a me keia ma ka mea kupono iaia.) Aole malaila ka hilinai a me ka paulele nui o ka'u kamailio ana, aia mawaena o ka nolio ana a me kc kulana pono ole o keia laliui, aole i uialama kupono kekalii i kekiihi, ua hui aku a hui inai me na hana ino pelapela i ku i ke aloha ole iaia iho. Aka, na walea a ua maa mau ma ka noho huikau ana mai ka wa i hoomakūia mai ai ka hiki ana o ka lamaku o ke ola a me me ka ike naauao mawaena o keia lahui me ka hoohikiia me ka manaoio, a holo ka pono a me ka maluhia mai ka hikina a ke komohana. < A ma ke au o ko Kauikeaouli noho Moi ana, ua oni paa ka pono o ke Akua maluna o ka aina, a ua hookahua hoi ma kela a me keia ipuka hale; ia wa, hoopuka ae la oia i kana olelo hoohiki, " O ka mea tnalama i ka pono, o ko'u kanaka ia." A ma ia hope ilio, ua noonoo nui oia me ka noiau, a kau i keia mau huaolelo, u l r a mau ke ea oka aina ika pono." Ua haawi oia i ke aupuni a me ka lahui imua o ke Akua Mana Loa, a holiola mai Ia ka eheu o Ica maluhia a keehi paa o kona aupuni a me ka lahuikanaka. O ke aupuni ua maln, aole mea nana e hoouaueue a e hookaliuli ae, no ka mea, ua haawi lilo oia a na kamana Akua a me kona mau kanawai e waiho nei c malama a e kiai me ka lualuhia 10.-i, oia kau e uhauha a lealea nei me na manao haakei, a kiloi wale me ka hoowahawaha, a lilo nui i na haua hewa me ka hooiuanao ole i ka mea uoua mai kou noho lanakila ana, a aole mea nana e lawe a kaili wale ia na pono kino, kakia ia aua paa ika |x>no ana i kau »i maluna o kona aupuni, a oia ka kakou e ike a e nana uei, a e ku nei iwaenakonu o ka pono maluhia ana.

No ka minamina i me ka makee smoli e like m/kiliinaa iui a ko kakou Moi alolia .ma kana no ka manao a ineke akenili eo W-k<4«Wi e hiki alke hooulu i ka a mai& J»ea e kamailio aku au a e kokua hoi no kefc

kumumaqao. TJa huikau ka noho aoa $pe ke akaka pono ole, mai ka poe kiekie a me ka poe haahaa, ua like waie no ke kulana oka noho ana; ma na home ponoi o kela a me keia, aole he maluhia, i na e liiki mai na makamaka no Hawaii, Maoi, Molokai, Lanai, Oahu nei, Kauai a me Niiaau, a o keia poe he nui a lehulehu, aia \vste"no ma kon wiihi ponoi e noho al, e moe ai, e paina ai a me na pono kino' a pau, aole nae me.ka pololei, na pāēwa a lauwili ma ka nana aku.

Nolaila, ina o ke kane kona kuleana, ua hele aku no ka <āoao i piii i ke kane, ina he mau kaikaina, a he mau kaikuahine, a he mau makua o ka mua a me ka hope, a pili wale mai la napunalua a me na aikane, na kane me na wahine manuahi, na wahine hoi me na kane moekolohe; a pela no hoi na pilikana o ka aoao o ka wahine, na like a like, a lilo kou home ponoi i wahi noho huikau na ke diabolo. Eia ka niea kupanaha, a ina hookahi umekepoi a elua paha, a pela hoi ke pa kahi e waiho ai ka ia, he lehuhelu taa lima e iho ana a kioe pu iloko, a me ka lalau ana i ka ia a nanahu like, ua ai pu mai ka poe oo a me ka poe opiopio ; ka niea mai ole a me ka mea i loaa i ka mai, a ai pu, moe pu ma kalii hookahi, aahu pu.no- ikahi kapa moe, komo pu hoi ine kahi lole komo, puhi pu .no i ka ipupaka, a pela aku. Aole anei o ka niea nana keia i kauo a kono i kau mau keiki e hana i na hana liaumia, no ka mea, ua hoowalewaleia oe a ua nanea iloko o na lima pahee a ka poe puni leale*, a liei i na kipuka a ka poe inu rama, a liuipu me ka poe hookamakama, a hahai hele a me keia walii me ka naau koa a hmlhila ole. A lilo liolookoa keia lahui mamuli o ka noho huikati tne na maaao-kae, a lik> ka bciita inare i inea ole, a hele ke kane i koua makemake, a pela ka wahine i kona lealea, a papapau pu iloko o keia mau hana. A nui na mokuahana a rae na manao ino, kue aku'a kue mai ma ke ano o keia mea he noho huikau ana.

Aole aiiei i nele ka pnka nna niai o na m:ū itu> mawaena o kakou, ua puka inai a ua palahola ae, a ke hoopuiuma nei iloko o kela a me keia o ka nioa i lulu aku'i kona kino, a ke ohi nei i ka hua neoneo ma | kela a me keia wahi o ka nina. A pehea j la e ulu ai kau mau puiapula, ina nie keia j auo na kulana a me ka noho ana, alaila, | hoohapaiia mai ka \rahine, iloko 110 o ka j o|>\\ ua make, hanau a lunno i w:\ho," ua i make, he mau pule ua make, he mau ma- ! hina a makahiki, he make waie no, a ina S e hanau mai ke keiki me ke ola a ka poe \ i loohia i ka mai ino, ua onawaliwali, 1010, j omali a hululoloa, kunaliihi a homale, a ; puka mai .la ka meeau a me na palapu mai ! loko mai o lakou. I E kuu lahui, o kou home ponoi e noho \ ai, ua haumia—a peia e haumia ai na uiea ; a pau inalalo o kou malu ; a ina hoi e uialuhia—pola no e maluhia ai ka noho ana, 110 ka mea, o oe no ke poo a me ka liaku maluna o ia wahi. K kau i mau rula a me oi.a kanawai ikaika mawaenao kou ohana, i a liio ia i mea makau a weliweli ia itnua o J lakou, alaila, e inalama a e liookoia auanei kau mau «nea a pau i ao aku ai tue ko pale ole ia. A i kou haua ana pola, ua oi aku j ka puno a me ka pomaikai mawaeuao kou ; noho ana—pela e uiu mai ai kou ohaiia a mahuahua ; a hooa mai la mai loko mai o kela a me keia i hooko e like me keia ano, alaila, e ulu niai auanoi a lilo he lahui nui. . Aka, i na e mau ka noho huikau ana, pela no o mau ai na hewa a me ka ai ana a na niai ino, a oia no ka inea nana e kat ohi i ka ula aha o ka Uhui, a pela e tmi ( ai a iieonoo k* aina. A no ka nui o na 1 hewa, ua hoike a maka mai U ke Akna i

kona inAiaa—a uhaa iho la iioko o falE H. 1.658 ; a anai a holopapa weli mek£ eehia kaumaha, & he i4Rw i |jaai ka iukuia nd*ka wa pokolS3 h6lap9 ako la W ahi a ka make ma t) a Aole nāe kakou i hooiohe a malin akti-—aa paakiki ka naaa—ua ikaika ka Wariao e laiaa ika hewa—n» hooliio nai i ke kino mamnli o ka uhaahā a me ka lealea.

Afcif hooana hcra mai fa 'JMako Akna i ka ukū hoopai malana o «l hoo%uli a lohe ole—a hoopnkaia mai lai «e mai iepera— aa aiina ino maluna o kela ā me keia. XJa oleio ae na kanka haole akamai a noia*, "He mai hiki ole ke lapaan a hoolaia." Aole anei oka uka ia au i hana ai i ka hewa ? A hoopukaia mai la ua heleKelena ano-e ku i ka weliweli a manaooao ? A aui ae la na la, o kou mau hiohiona nani, a hoea mai la ka hna awahia mulea au i hiiu «l Aole anei e hiki ia kakou ke noonoo a makau ae i keia mau kumu hoike oiaio a ke Akua, no ka mea, ua hsswi hemolele mai oia i ka ike a me ka noonoo o kela a me keia kanaka, a waiho pu mai la no me kona mau kanawai a*me na kauolia i koke ao nei, i akaka ai iaia ka malamaia ka ole. A nolaila, e wehe a e nana iho i ke kuI mu o ka oiaio, oia ka Baihala, a penei ua I olelo la : "A e wela auanei ko'u huhu, a e aku an ia oukou i ka pahikaua, a e lilo no ka oukou w-ahine i wahinekane- i make% nle ka oukou kainalii i kamalii makua 22:24. Aole anei iko keia olelo ? ua hookoia, a ke ike nei kakou i keia wa, ke luku nei ka make, a ke lawe iiilii nei ka inai Lepera, i na kane, wahine a me na keiki, mai loko aku o ka poli ponoi o kela a me keia ohana, a ili iho la na inanao kaumaha kuhohoiiu me ehaeha o ka naau, a puka mai ia na ieo' olowaiu kupUiai me ka uwe haalipo kumakena, a me )ie mea la, ua haehae ia na puuwai no ka mokumokuahua i ke aloha no ke kaaw.»lq oke kane—a pela hoi ke kane no kā —a ua hooneieia n& makua i ke keiki ole —aloha iuo. Kia. ka mea nui, o kona kanawai, na liehiia a ua hakihaki, a oia ka mea weliweli loa e waiho nei imua o kakou, a penei ka olelo o kekahi pauku kanawai ona : " slai kulou oe ilalo ia iakou, aole hoi e hoouiana ia lakou ; no ka mea, owau no lehova o kou Akua, he Akua lili; e hoopai ana i ka na makua hala i na keiki, a liiki aku i ke kuakahi a me ke kualuao ka poe e inaina mai ia'u." Ama keia mau kumu kuhikuhi iiuua ou, ua ho-a ia mai ka wela inaina o kona huhu maiuua o kela ame keia—a o lilo paha auanei i puu lehu.

Pehoa k:\kon 'l Pela 110 anei eku muūuik* ai—o nūhi e pono ni ? Aolo anoi o komo mai ke alolia walania iloko o kela a me keia puuwai, a hoomanao ae i ko ka* kou mau kupuna, ka mea nana i uai a hni koia maii mokupuni; ua eha ko lakou mau ili i na ihe makini a ke kaua—a ua kaho na koko 110 ka makamae i ka aina a me kana niau pnlapula. A heaha hoi kau makana makamae e haawi aku ai, a i ni hakahaka no ka lakou mau pono i imi ai nou, no ka inea, ua hala ka \va kaua a me ka noho inea ana ia lakou, na pau ka wa pepehi, powa, aihue Imo walo. pak*ha wale a mo na mokuahana mn waena o koia mau i>ao aina—a waiho niai la i ka uoho maiuiua ana. A i keia wa, ua malu kou wau waiwai a pau, ua maluhia kou hiaiuoe aua, ua oluolu pono na kino—a ua malnlūa hoi na i]mka hale mai kela a mo keia wahi. Aolo anei kakou e lalau a o liko i ka pahi kaua o ka manaoio o kaoi i ka ili ma ka puhaia o,k» manaolana f e kau i k*|>īkpaio kaua oko oU; a e kaua aku imua o ko Akua mo ka ikaika a hiki i ka wa o kila ai ka pono inaluua oka hewa. Ai» Ihm, un mako kana keiki hiwahiwa a kina ok» no ka hewa o ko k* ao nei, a ma ia moa, ua konoia mai ko'a lunaikah&U e hoiko aku iinua o ko ako», * pouoi no ia: u 0 na kanaka a paw e noho m Honna a pnni ke ao, n» kuaiia no ke koko o Kmto, * ua hhx >y Aloui Hawail