Ka Malamalama Hawaii, Volume I, Number 11, 15 July 1898 — Page 11
11
KA
OIHANA KALAIAINA
NO KA
IKONOMIA
Heaha la ia mea he Ikonomia (Economy) ma ka olelo Beritania? Ina o keia ka ninau, heaha ka oukou pane ma ko oukou aoao? 1na aohe a oukou pane ma keia ninau, alaila, eia ka makou pane ma ko makou aoao:
O ka ikonomia, oia no kekahi mahele o ka ike kalaiaina e pili ana i ke ano o ko ke kanaka noho'na, a ola ana ma ke ano naauao, e hoemi ana i ko ke kanaka mau lilo a hiki i kahi kupono i ka mikioi me ka pololei maikai ma na mea hana a pau.
Ua olelo ke kalaiaina, ua haawi mai ke Akua i na mea a pau i mau mea e waiwai ai ke kanaka; ua haawi mai ko Akua i ka aina i mea e hooulu ia ai na mea ai; ua haawi mai i ka laau i mea e paa ai ka hale, a e pono ai na hana he nui loa.
Eia hou, ua haawi mai ke Akua no kakou i mau lima me ka ikaika e lawelawe ai, aka, iloko o keia mau haawina waiwai nui launa ole mai a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka, ua noho naaupo kekahi poe a ilihune, a aole i lilo na waiwai a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka, i mau mea e waiwai ai oia mahope aku.
Nolaila, ina kakou e noonoo pono ana maluna o keia mea he kalaiaina, e ike auanei kakou, he huaolelo nui a hohonu ua olelo la. Ma ke ano nui o ke kalaiaina, me ka mahele e kalai ai i na mea a ke Akua i hana mai ai i mau mea e pomaikai ai ke kanaka, e loaa no ia kakou penei:
O ka lepo kahi e mahiai ai ke kanaka, he aina ia; o ka moana kahi e lawaia ai, he aina ia; o ka halekuai, he aina ia; o ka oihana kalaiwaa, he aina ia; o kela mea keia mea e waiwai ai na kanaka mai ke Akua mai ma ka aina, ma ke kai, a ma ka lewa maluna ae o ka aina, ua kapa wale ia no ia mau mea a pau, he aina.
O ka hooponopono ana i keia mau aina ma ka olelo a ka poe kalaiaina i mea e waiwai ai, ua kapaia ia mea e na kakaolelo o ke au kahiko, he kalaiaina. Ma ko ke kino noho ana ma keia ao, he nui na mea a kakou e makemake ai, i mea e oluolu ai ko ke kanaka ola ana.
O na mea a pau e hoona mai ana i na iini o ke kanaka, a e oluolu ai hoi kona noho ana, he mau waiwai wale uo ia. E like me ka ai, o ke ola o ke kino kona kumu i waiwai ai, pela no hoi ka i'a, pela na lau nahelehele, he waiwai kona he mau laau lapaau lakou.
O na waiwai i hoohana ole ia, a waiho wale ia, a noho ole ia, aole ia he waiwai. O ke dala a me ke gula waiho wale iho no iloko o ka lepo, aohe ia he waiwai. Pela na laau ala o ke kuahiwi, na ulu laau i mea wahie, aohe ia he waiwai, aka, i ka wa e pili ai ka lima o ke kanaka ma ua mau mea la, alaila, lilo ua mau mea la i mau mea waiwai, aka, ke waiho wale mai no pela, aohe waiwai.
Eia ka rula. 1—Nui ke dala, nui ka waiwai; 2—Uuku ke dala, uuku ka waiwai. Aka nae, aohe ia he mea no ke kanaka e maona ai, aohe ia he mea e mehana ai kona kino i ke anu, aka, o ka nui ana nae o ke dala a ke kanaka, he kumu hiki ia ke kuai a loaa mai kela me keia mea i makemake ia.
Eia hou, o ke dala ke ana-hiki i ka maikai a me ka waiwai, penei ka hoomaopopo ana: 1—Ke makemake nui ia kekahi waiwai no kona maikai, ua nui ke dala iloko o ia waiwai. 2—Ke uuku ka makemake ia o ia waiwai, alaila, ua uuku no kona mau dala.
E like me ka hao, ua oi ae kona maikai mamua o ke gula ma kekahi ano, aka, oi nui loa aku ke dala ma ke gula a emi mai na dala o ka hao, no ka mea, ua hiki no ke kuai ia aku a nui ka loaa ana mai.
Aole i pau.