Ka Makaainana, Volume I, Number 16, 16 April 1894 — Page 5

Page PDF (867.34 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 16, 1894.

“HUAI KA ULU O LELE”

            Ae, na J. S. Emekona io no na olelo inoino i hoopuka i ke ahiahi La Pule i hala ia Mr. R. Lisimana, e ao aku ana i ka inoa hope e lawe i pauku laau i ka halawai makaainana o ka po Poakahi mai, me ka manao e hoohaunaele ke ulu ae he haunaele ana malaila. Ua paneia aku: “Malia o hele au i ka halawai: Aole au i ike i ke kumu e nele ai ke kuleana i ko ke Alii poe makaainana ke akoakoa me ka maluhia e like la me ko kahi poe e ae.” O ka wa no ia o ua Emekona la i hoopuka ae ai i na olelo hailiili, ekaeka no ke Aliiaimoku, a haalele iho ia aku me ka oleloia aku – “He waha haumia kou i ke kuamuamu wale pela.” Eia nae, o kela olelo a keia Emekona pulepule ka Ailuene Buki a me J. K. Kaunamano i hoolaha akea ae ai i kumu no ka lahui e hele nui ole ae ai i ua halawai makaainana la, a ku mai nae hoi i ka hoka loa, oiai, aohe haunaele i ikeia, a ilaila ae no ka pulepule me kona kookoo me kona kiai makaala loa ia e kahi poe. Ina oia i hoeu ae, o kona mau au no ka luahi.

            O na ki pu ana o kahi poe a lele ahiu na poka; i mea hoi e hoopilikia wale ai no i kekahi poe, e like me ka makou i hoike aku ai ma ka helu i hala no ka pakele mahunehune ana o kekahi kaikamahine mauka ae nei o Peleula, ua lilo ia ano hana i mea no kahi poe e kau ai o ka weli. Aohe onioni ae o ka Oihana Makai e kinai i kela ano hana, e hoike mai ana ua apono o Kuauau a me kona mau paalalao i na hana hooweliweli o ia ano. Ua kipa ae o Miss Lucy Peabody i ka Halewai, aohe nae he mea i hanaia a hiki mai i keia la, a aohe no hoi kela haole i ki pu i hele iki ae e mihi. Maha aia a make kekahi mea, alaila, mihi ae ua kolohe.

            Makai o Kakaako a mauka o Makiki e uinaina mau nei ke kani o na pu panapana me raifela, mai na poe aku e hoomaamaa mau nei ma ia hana, ma na auina la o na La Pule. Pehea hoi keia mau hana i ko ka Haku la? Heaha la hoi ka mea kue ole ae o na ahahui Karistiano o kakou nei e like la, me ka lakou kue ana i ka hookuu akea ia ae o ke puhiohe ma na auwina la o ua la laahia nei? Aohe hoi he eu ae o ka Loio Kuhina e hoopio, aka, hoopupu no ua o Kuauau i kona noho oihana, a ka Ligi Amerika hoi e ake nei e kaiehu aku iaia ma kuono haalele loa. Aohe o lakou nei eha i keia mau hana uko ole i ko ka Haku la, a eha loa nae hoi i ke noi e puhioheia ma ia la. Akaka no ke ano o keia poe holoholona hemolele.

            Ua lilo na mamala olelo hookuu a Mr. Pilipi i ka halawai makaainana o ka po Poakahi i hala i mea ka no ka Leo o ka Lahui e eha loa ai a kuhi ae aia no he manao okoa aku ko kela halawai ma ke kua, oia hoi, aia he “nika iluna o ka pa.” No ia mau mamala olelo nae hoi makou e olelo ae nei – ua kolo kea a, ua kupu a ua kawowo. I kakahiaka Poaono iho nei no i ikeia ai ma ka puka ana mai o ka Adavataisa a olelo mai e hoopauia ka Aha Kuka, a na ka lahui hoi lakou a pau e koho. O ka hele mai paha koe a hoopau loa ae i ka manao koho i ka hapauuku o na elele i kela ahaelele hana kumukanawai a lakou e makemake nei. Ulaula wale!

            Ke hapapa hele nei no o Samu Damona i na poe hana malalo ona, a pau pu me na kakauolelo o loko o ka banako o Bihopa Ma. Ua lonoia he elua i ae e hoohiki a e hoopaa i na inoa a he eha ka i hoole loa. A o na poe ka i hoole, ua haawiia aku la ka i manawa no lakou e hooko ai i ka makemake o ualaenui la. He hoike moakaka loa keia aole wale ia kakou ili ulaula ke aloha ia Hawaii nei, aka, aia no i ua ili keokeo i hanau ianei a i mare hoi i ko kakou mau wahine.

            Ma ka Akepoka haiolelo o ka po Poakahi i hala, ua hoike ae oia no kekahi hoa o ka Aha Kuka i makemake e kamailio a e hoike akea ae i kona manao kue i ke koho elele i ka ahaelele hana kumukanawai. O ua mea la, oia no o Emaluka. Makemake oia e kuu akea ia ka apono ana i na kumukanawai la ke hooholoia. Ua loheia eia oia ke hooikaika hookahi nei no ia mea imua o na halawai malu ana o na Aha Hooko me Kuka. Ua hoolaha ae no hoi oia i kona manao ma kekahi o na nupepa namu o kakou nei. Ina e loaa ia Emaluka ka lanakila ma kana hooikaika ana, nona no ia hanohano ma kona hoopaakiki e ike ia ka lahui. Oia no keia!

Ua waiho aku ka Luna Hooia, G. J. Ross, i kana oihana, a ua oleloia no ke omaimai ke kumu. Aohe oiaio o ia kumu, no ka mea, eia no oia ke noho nei me ka maikai o ke ola. Ua hoemi ka Ahaolelo Pi Gi i kona uku a e hoohalike ana hoi i kona kulana me he kakauolelo la no kekahi o na keena oihana Aupuni, eia nae, aole no ia hoemiia ana o kona uku kona mea i haalele ai. O ke kumu nui hookahi no ke ake o na Kuhina hemolele e kapae i ke Kanawai Hooia, a e nanakee aku i ka Luna Hooia, me ka makemake e hoolilo aku i ko ka lehulehu dala e like me ko lakou makemake iho, oia hoi, ua makemake ke Aupuni e hoolilo palena ole i ke dala. He kanaka oia i ikeia no kona kuokoa a me ka hoopono, a minamina no kona waiho ana. Ua loheia he poohina aia i Haiku, Maui, ka mea e manaoia nei ma ia wahi, he mea hoi e noho hana mai la malalo o Balauwina.

            Eia na loea i koho ole ia o ka poai hemolele o na pakaha ke paka pono nei i ka Bila Haawina. O kahi hilu nae, iloko o ko na Kuhina poke ana i na uku me ke ake e hoike ae i ko lakou manao ai pakiko, he $60,000 wale no ka emi iho i ka Bila Haawina o ke Kau Ahaolelo o 1892. Mau ka nele! Ke hoopiiia nei hoi na uku o kekahi poe Lunakanawai Apana. O kekahi o a haawina lapuwale loa o ka hoomahuahuaia ana, oia no ka uku o ke kakauolelo o ke Kuhina i Wasinetona i $8,400, oia hoi, he $350 no ka malama. Ina malalo o ke Aupuni Moi, piena ka Aoao Hoomaemae no keia hoopii ana, i keia nae hoi, o lakou ia a he mea olu hoi.

            Ma ka hoakaka a kahi uha Haki no ke kumu o keia hoomahuahua ana, mamuli no ia o ka pii o ka noho ana ma Wasinetona a me ka lawelawe pu hoi o ua kakauolelo la i ka oihana luna no keia Aupuni i ka wa o ke Kuhina e kaawale ai, ina paha i hele no kana hana hoikeike imi loaa e mare wahine paha, oiai, ua mare mai nei ua Kuhina la. Ea, he keu keia a ke ano e a me ka apiki, a malia nae paha, e ole ua kakauolelo la, ponopono iki ai ke Kuhina poo paakiki o na Pi Gi, a loaa hoi ka mea nana e kuhikuhi pono aku iaia i na rula o ka oihana mamuli o kona maa a walea ma ka Oihana Kanikela Amerika a me ko kakou Keena o ko na Aina E.

            He $1,500 o na bona Aupuni i lilo pela ka hoike helu a ke Kuhina Waiwai o ka la 11 nei, he $225,042.52 hoi ka lilo o ke Aupuni Kuikawa, a he $3,420, 459.87 hoi ka huina nui o ka aie lahui. Nui no ka haawe la!

            Aohe no e hewa ke haawi hou ia ae i halawai makaainana nui no na Hawaii. E hoeu ae a hoohana aku!
            Aohe a makou mau lono o na aina mamao i keia hana ana, no ka piha loa i na mea waiwai e ae o ka halawai makaainana nui o ka po Poakahi i hala.

Hukiia ka Hae Amerika.

Ia Adimerala Iwini aku nei ilalo o Ewa, no ka nana pono ana ia Puuloa, ua noho oia ma kahi o C. A. Balaunu ma Mokuumeume. Oiai oia malaila, i ka auwina la Poaha, la 5 nei, ua lawe ae he poe luina Amerika he mau eke lanahu a kekahi kiekiena, paila kiekie ia me he puu la a he puka maluna iho, a ma ia puka i houia iho ai he pahuhae a biuia ae la ka hae Amerika. A i ka welo ana ae ka o ua hae la, ua namunamu ae ka Adimerala i kekahi mau huaolelo, ma ke ano kukala paha, i like paha me keia: “Ke kukala nei au i keia wahi i kahua hoahu lanahu no na aumokukaua o ke Aupuni o Amerika Huipuia.” O keia ae la ka mea i hoikeia mai ia makou e kekahi mea a makou i hilinai ai, a aia no ke ku la ua pahuhae la me ka welo no o ka hae. E lilo io aku ana no paha ia wahi ia Amerika Huipuia, a me he la o ka hookoia koe, e like la me na lono hope loa mai nei.

            Ke hauoli nei kamalii i ko lakou hoomaha. I keia Poakahi ae e hoomaka ai na kula Aupuni a puni ka Paeaina holookoa.
            Aia aku nei ka Haku Bihopa o Honolulu i Hamakua, Hawaii, a mai laila aku e holo loa aku ai oia no Kona Hema e kaulima ai i kekahi poe malaila.
            Ua hala ka Rev. A. Makini koki i Kauai, a na ke kahunapule o ke Kamepiona i hoopiha ae i kona wahi ma na anaina haipule ma ka luakini o Sana Anaru i nehinei, a pela mau a huli hoi mai oia.
            Ma ka Malulani o ka Poalima nei i huli hoi mai nei o Kale Aki, a i ka Poaono nei, ua hele oia me ka manao e hoopaa i kona inoa, aka, aole oia i aeia mai no ka hookaa ole i kona mau auhau. Wasa mala iu?
            Ua hopuia kekahi kanaka maoli i ke ahiahi Poaha iho la no ka ona. I ka hoea ana i ka Halewai a huliia, ua loaa he mau hua lai-ki me ka opiuma o loko iloko o kana eke dala. Nolaila, ua kau elua kumu hoopii maluna ona, a ua ae oia i kona hewa i kakahiaka Poalima nei imua o ka Aha Apana. Ua hoopaiia oia e uku i $2 no ka ona, a e hana oolea hoi ma Kawa no hookahi malama no ka opiuma.

            He omoomo palaoa ka kekahi Pukiki i aihue ae ai i kakahiaka Poalima nei mai ka hale puhi palaoa a Love ma alanui Nuuanu. Iaia i kaalo iho ai ua honi ae paha oia i ka ea aala o ka palaoa moa, a na ia mea i kono iaia e kemo a ma kahi hoomoa palaoa, a no ka nele maka malaila ua hopu iho oia he omoomo a opea ana malalo ae o kona poaeae. A iaia nae hoi e iho ana i kai o ke alanui, kau mama ana ka lima o ka makai a laweia oia no ka Halewai. Ua nakanapai Apana a ua ahewaia, koe nae hoi ka hookauia mai o ka hoopai aia no a koi maoli ia aku.