Ka Makaainana, Volume I, Number 16, 16 April 1894 — HALAWAI AKEA NUI! PUUKIUKI NA MAKAAINANA I KAHI O KE OLA. Haule Pahuna Kaula Wahahee. [ARTICLE]

HALAWAI AKEA NUI!

PUUKIUKI NA MAKAAINANA I KAHI O KE OLA.

Haule Pahuna Kaula Wahahee.

E like me ke kahea a kekahi poe makaainana aloha a makee āina i kahea ai īio kekahi halawai makaainana nui i ke ahiahi Poakahi, Aperila 9, pela no i olowalu ae ai kekahi poe o ka lahui aloha Alii a kupaa mau e ike kumaka a e lohe ponoi hoi no lakou iho mamua ae o ka walaau wale ia ae a me ka lohe pepeia©. Iloko o ke keakea a me ke kue maopopo o ka Hui Hawaii Aloha Aina, ma oka Leo o ka Lahui la a Ailuene Buki, a me ke Alo.ha Aina hoi a J. K. Kaunamano, ua hoea ae ma Halealii Kuea i ke ahiahi i oleloia he 3,000 paha a oi aku o na makaainana o na ano iike ole, me he la he 500 paha na Pake, a o ke koena aku mawaena o na Hawaii a me na haole. īwaena hoi o na haole, he heluna nui o lakou no ka Ligi Amerika, he poe hoi i like ka manao me ko ka halawai, a me na poe kekahi o ka Ligi Olelo E. Mamua ae oka manawa i kiiheaia ai uo ka halawai, ua kakaikahi loa na poe i hiki ae, aka, e oiliili liilii mau ae ana no nae r aua paew . iki ae ka hora 7 akahi no a hoomaka ae ka Puali Puhiohe Lahui e hoene ae ī ka lakou mau ohe. Ama ia hope iho, ua hoea nui ae ka lehulehu, a pela a hoomaka ka halawari i ka hora 7;20, a mahope aku no, maluna o na lio a me na kaa, a inalalo iio hoi ka oi aku. Iwaen.a o keia'anaipa hui Ee heluha nui o na kiu Pi Gi, e hoolohe- . lohe olelo nui ana paha, a me na makai kumau, o Kope Ilamuku Balannu a me Kapena « e malanm a e hoomalu | ai i ka maluhia, u i ole ia, kinai | iho paha i na hoeuew hoohau- } naele a na koaka kue i pualewa j ae ai ina na pepa liilii ia auwina 1 la. Iwaena no ona kane. he j poe'wahine lehulehu kekahi, ) Ua hooniakankauia he kahna | aleio.no na poe haiolelo, ma ka j pa waiho wale iho no ma Ēwa ! iho o Halaaniani, ua hele a ulu- |

wehiwehi me na hae Hawaii. j liuna « ia awai kekahi o na.poe ] ma ka aoao o kela poe na lakou j i kahea keia halawai, oia o J. L j Kaulukou, A, Eosa, C. W, Akel»Mta T. A. Lloyil, J, Phi!lips, L T Levey, J, K. "Kahookano, ! J. F. Bowler, (\ B, Wilisona, K, H. Ke<lwur«l, a me kekahi poe e ae; W, Luka Wilikoki, maheleoielo, a me ke knkauoleln hoopokole o ka A! a Kiekie, ma ko !

ke Auptini aoao<; a me na poe haole kakau nupepa no hoi Kekahi, e laa o S. E. v ß!iiopa, tio ka Hoa'loha me kekahi hui jpepa Anerika; F. Godfrey, Holoaaua me elua nupepa At v : 3rifea" H. N. Kakela, J. N. K Keola me elua h aole/ n0 ka Ae* vataisa; D. Logana me J. H. P \oka, no ka BuletiDa, he mea no ka Hoku, a peia no hoi me kekahi nupepa kuwaho. Mahope aku o ka awai kahi o ka Puali Puhiehe Lahui, a ua elua mele a lakou i puhi ae ai, hoomakaia na hana.

Na Mr. Akepoka i kahea mai i ko ka lehulehu hoomalu ana a kukaia mai la oia ua koho ke komile na lakou ka halawai ia Mr. Kaulukou, i Luuahoomalu, a ia Mr. Leve, i KakauoHo. Ua eleU koke ae ka Luuahoomalu, e like no me kona ana mahiehie mau, a k?.mailio mai la me ka leo nui moakaka. Peneia iho ka hAiolts:lo a ,t. l. kaulukou: E na oiwi ponoi o Hawaii, kuu mau hoa makaainana Hawaii oiaie a me na kupa a hoa?loha o ka lahui Hawaii, aloha onkou:— Ano ikeia hora, a i keia mana wo maikai i loaa ia kakon, ua ako'akoa mai nei kakou ma keia anaina nui e noonoo a e knka no ko kakou mau pono pilipaa ma ke kino a me ka waiwai, a i kulikehoi mena pono i loaa i.i kakou ma ke knmukanawai. O ke kumuhana nui a koikoi i konoia ai kakou e akoakoa ma keia wahi, oia no ka mea e pili ana i ke'kumuhanii a kahua hana hou i kukaiaia mai nei e ke Anpuni Kuikawa, oia hoi/e kukuluia i Aupuni Hepuhalika ma Hawaii nei, a e hanaia i kumukanawai e ka poe i kohoia o ka ahaelele hana knmukanawai, a mamuli oia hana, ua kukala p-ili aupuni mai nei ke Aupuni Kuikawa, emalamaia he ho balota nui no ke kohu ana i 18 hoa : o ka ahaelele e ka lahui ma ka la o Mei, 1894, ao keia poe i kohoia, e hui pu nku lakou me 19 poe o ka Aha Hooko i keia wa, a o Kētf, poe he 19 i loaa mna, aole loa Ukou i kohoia e ka lahui. O ke kahua mua loa e ku ai a. e hanaia ai i.i moa he ahnelole h'una kumukanawai, oia ka lilo ana oia ahaeiele i wahaolelo no ka lahui, a na lakou e hana a kukulu i ke kahua kahi e ku iho ai ke a\i~ puni no ka pono o na mea a oau, a iia ka lahui mai <> a o o ka aina e koho me ke Ke-aken ole ia i na hoa a o ka ahaelele, « like me ko lakou mau manao kuokoa. Aka, ma keia kaiiawai koho ulelo, ua manaoia ka hapauuku w:»Ie no in Jta ahaelele ke kohoia e ka lahui holookoa % uialal" no nae o kekahi mau kumu e lor*a ai ia lakou ia mea he kiileana koho. A oia ka'u e ninau nei ia oukou i keia po, he hana ku ir.ei keia i ka pono a me ke kauHke no ka ponia;hai hoi o ka lehuiehu? Keoleloaku nei au, aolel M:i ko kuleana Iwa la i loaa ai ka pono i kt j ia poe lioa he 19 o noho iIoH<» o k:« «hakuka elele, oiai, nole lakou i kohoin e ka iehuliiu a aole no hoi lak«n\ he poe wahaolelo no ka lohnlehu ? E na hoa mnkaainana; O leeia kahua hou i kukala pili »uip«ni ia niai nei e ke Aup?ini Kuikawa, Aole pono ia k)>kmi ke nohn 0 nana wale «ku no me ko kakou hoiko ole aku i ko uakon mau -uaeno kue; k \ nie.i it»a kakoe. o hana peU. alaila, ua hkf» ī* me ko kakou ae inaoli an.i «k» ta niea, ina e i.in:iki!.i !;eia ha:..* $ne ke

kue ole o ka lahui oiwi ponoi o ka aina, alaila*. ua iike ia me ke pani paa ana i na puka< no kou pono, e, ke kanaka Hawaii, a na like, hoi ia me ka eli āna i Ibakut>aT>au hope loa no keia lahuij & i ka manawa e ohi '-'-i na kanaka Hawaii noko lakou raau p6ho, a hoopii aku paha i ke aupuni nona ka lanakila a mie ka poana piha, alaila, he hookahi no a lakou pane: "Imua iho la no na hana a paū o ko oukou alo, e na kanaka Hawaii, aole nae oukou i hoike mai 1 ko oukou mau manao kue no kela kahua hana hou a ke Aupuni, a nolaila, aole a makou haiiii me oukou." A oia auanei ka wa e mibi ai kakou a pau. E hoomanao oukou, eiar o Hawaii iloko o ka iima o ke.Aupuni o Amei'ika, a hiki nae i keia la, aole i puka mai kana oleio hooholo maopopo, nolaila, o ka lawe'ana o ke Aupuni Kuikawa i keia kahua hana hou, ua pupuahulu loa lakou ma keia hana. Nolaila, ma ko ? u ano he kanaka Hawaii oiaio, a i aloha i ka aina a me ko kakou mau pono a a me ke kuokoa o ko kakou aina aloha. . Ke nonoi aka nei an 1 ko oukou oluolu, e noho malie ka kou na kanaka Hawaii; mai komo oukou iioko o na hana kue e waiho ia mai ana imua ooukou e kuu la~ hui aioha. He mau olelo hooholo kekahi e heluheluia aku ana, a e oluoiu e apono lokahi mai, no ka fffea, o keia ko kakou' pla a me ko kakou pomaikai, a he hana hoi e ko ai ko kakou makemake, e ka lahui oiwi o ka aina. A īa'u e hooki ai i keia mau olelo,ke nonoi nei au ia oukou, e hoi aku uie ka . malama i ka maiuhia a me ke kanawai. Oia ka aoao o ko kakou Moiwahine a me kana kumu kue i aponoia e ka Peresidena o ke AupuHi Kuikawa, Mr. S.B.Dole. A*oia mea 1 waihoia aku e ko kakou Alii—oia ko kakou mea e ku lanakiia nei a hiki i keia la. A o ke Aupuni Kuikawa ma kekahi aoaoe noi anae hooliuiaina. A ano la, e o'u mau hoa makaainana a me na hoaHoha o ka lahui Hawaii, e ku like kakou me ka lokahije hana i na hana a pau e pono ai kakou, ka kakou mau keiki a me ka Kakou mau moopuna ma keia mua aku. A r ke pule nei au i ka Mea Mana Loa - e kokua mai i keia lahui ma na ano a pau loa, A na ke Akua, ka Mea Mana Loa. e malama maluhia mai i ko kakou mau pono, ke kuoKoa u sa ainano keia wa, a no ka wa pau ole, a e ioaa auanei kela man hnaolelo: u U a mau ke Ea o ka -Aina i ka pono." ' 1 kona hooki >»na ihō i kana mau olel®, ua hoolauna mai la 4>ia ia Mr. Kahoekano, loio, a ua kamailio mai ia opio Hawaii i kona manao. Peneia iho KA HAIOLKLO A'.T. K. KAHOOK.WO: K tm Hoa'loha Makaamana, na kupa o k>i aina a me na haole i akoaaoa Iloko o na mahina he 14 a oi ka noho ana o ka lahuikanaka malnlo <> ke Aupuni Manaw,«, ua ike maopopo ia ka hoopaapa« ole ia, he elna mahele o ka lahui iloko o ko lakou noonoo ai;'a, i kekahi ninau ano nui a koikoi i pili i ke kulana kuoko;v o ko !akou noho ana aupuni a me na pono pilipaa °o keU a uie keia makiiainaua iloko o ia Aupuni. Mahopo iho o ka hoohuli 'Upnni o ka uu\tt lanuan 17* he la na ole iioko o na buk e «100M0 o ka lahui ilawaii, —o ka mah»-*e ia iakou na kauU kaohi 0 ke Aupuni Manawa, ua hoomaka koke lakou hookaa koko i na mikini hoohauao ke Aupuni ma o k < uiohaiia ana o ka hoohuiaina i na Paemoku a!o---h» o fia % rai>, noe kekahi manaupuni ikaika a holomua 0 ka h<MiUa. he manawa ia o ka UuiUm h m* ka ohat»ha o ke'.a h & kaiu<k 1 Hawaii i aloha i k A kuoko.i <0 kona aina nannn a rae kona nsau |K>oo sks, *ole i hvn>koia

ko lako.n mau makemake. A aole i aeia mai ia makana e na, alakai aupuni o ka aina i haawiia aku i a mau manao hoohui. Nolaila, ua hooal-uia mai kekahi manao ano hon, oia hoi, ke makemake nei ka poe hoehuiaina e kaheaia i ahaeiele hana kumukanawai, a e hoohanauia mai he keiki kamehai, a e kapaia, o ke "Aupuni Hepuhalika o Hawaii," a no ia mea, ua ' kaheaia mai haken e ke Aupuni e hele aku kakou e hoopaa iho i ko kakou mau inoa, me ka lawe ana i ka hoohiki i hoohaikiia mai a kupono i ko lakou makemake, a maluna ae o na mea a pau, o kakou o na kanaka Ilawaii ka mea i hialaai nui ia e komo aku, a e lawe pu iatiana i manaoia e hooko aku. Ua hiki ia kakou ke ike aku, o keia &OiiG ahaelele hana kumnkanawai he hana keehina elna ia i noonoo 'ia ena aiakai o keia Aupuni Manawa, i alahni e hiki ai ke hoohūiia aku ko kakou Paeaina me ka Repnhaiika o Amerika. No ka mea, \ ka manawa e hookahuaia ai a ku ke kumukanawai o ke Aupuni Repuhaiika Hawaii, aia no ka mana hooponōpono o ke aupuni i ka poe e ake nei o hoohuiaina, a he wahi manawa uuku wale no ko ke Aupuni Repubalika Hawaii e ku ai a o ke noi aku no ia e hoohui i keia mau me Amerika, oiai aole i kupono na Repuba!ika liilii © hoomalu no lakou iho ; oial e aialiiie ana ka lahuikanaka. No ke aha no hoi e ake loa ia mai nei e hele a e kakauinoa? No'u iho, ua maopopo ia'u ka manao nui o ia kakauinōa ana, I ka n'ana aku, ma kekahi ano, o na poe kakoo o keAupuni Manawa, na hanaia keia hana hou i kumu e hoonawaliwali a e hoopio aku ai i ke kumu keakea a e noonooia la e ka Aha Sehate ma Wasinetona. Ua ike a ua sohe kakou, mamuli o na hooiaio kupono ia ana mai, i ke ano o ka noho ana o kauaka ili hauli ma Amerika a me ke ano o ko lakou hoowahawahaia ma na anaina hoolauna. Aole au i makemake, oiai au eola ana, e hanaia mai au pela ma ko*u aina hanau. A pehea la ko onkōu manao e pili sna ia mea? E nrf hoaJ loha, ua ike au a 6 onkou p\* kekahi. Ae, he manawa hun© a paakikī keia o ka loaa ana o ka hana. ~ Aka nne, e noho niaīie me ka hoomanawannl 0 ka poe Hawaii e makemake ana e hele a e lawe i ka hsohiki, ua hiki ia lakou ke bana Hke me ke alakai ana a ko lakou lunamanao, aka. e hoomaopopo nae o(ikou ao]e he kanawai i kauia e kaooha ana ia knkoti: aole kakou e kakiuiiuou, ulaila, e hoopaiia kakoa no ka hooko ole ana ia haua/ 4 Ua waiho laula ia 'ke kanawai na kela & me keia kanaka e koho uona ilio. E hoomanao sae, ua like keia uiē ke kaulahao, e hoopaa ana la kakou. I ko*u .nounoa* aiia; o kei* hana e koiia mai nei kakou e kakaumoa, aole ia he hoonee ha'ua maikai ana aia ko kskou aoao, oiai ke ae aku kakou i ka hana e koiia uiai nei, alaiia. ua lawe mai fcakcu i ka kakou keakea tvu\i ka 'una mai o ka Aha Seoate o Acuerifc&» a!ulU, ua hke ia me ka hoopan ana i ka h»>opii a ka Moiwaluue a me ka hapnnui o ka lalnn HawaiL A o na uoe Hawau « a i aiaaao uui i ke kaulike e loaa uidi vina, a v kali hoomauawauui me ka lakou hoopn keakea. Nawai la e hook.ia.wale *ao ia kakou mai iia mauao kupaa ae okē aloha&iu&* Xa ka popilikia a po'oli anei o ka aoho aua? X* ke aKt oihana auei? NVu ibo. ua kue i ko % u man&o ka hele aua e hoohiki a i ko'u inoa. 0 na ahkai o ke Aupuni Kuik.iwa i ke'u uiaiuwa, aole i* Ue aupuu! pau, aka, he v\ak no ia. a ht h« pe kahu waiwai» aole uona k.v waiwai. a liik: i ka uiaiue ikeia ai o he* la ke lual ana e Aiueri«ia. Ke noi nei <«u u k.iua-

k' n.iwaii, e noßo- rhalie a hiki i ka uianawa a ke Aupuni o Amerika e haawi naai ai i kana olelo hooholo maluna o ka ninau o liawaii nei. Pau kaua mau olelo, ua hoolauua mai ka Lunahoomalu la Mr. Pilipi, he Alii no Kau Ahaolelo o 1890. (a pela no hoi oia i hoolauna mai ai i na poe haiolelo e iho,) a ua kamailio eiai ia haole mekaiiika, a ua like me keia iho ke ano nui o ■ V KA HAIOLELO A UA O J. PILIPl": Aole loa au i manao iki e kamailio i keia ahiahi aia no a he elua hora i hala iho. la mamua iho. Ua mauao au ua ae oia e like me ka Mr. Kakela i kapa ai nona he wa i h.ala aku, oia hoi, kona manao o 1 uolu a akahai loa no. Elua a ekolu la o na poe haiolelo e ae i hoomakaukau ai, a nona lioi he elua t?ale no hora. Nolaila, e pokole ana no * ka'u mau olelo. O kekahi no hoi, o ka mea a kekahi mea hookahi e kamailio ai, <# lawa no ia no na olelo a kahi poe e ae e olelo aku ai. Ua akoakoā mai nei kakou e kue aku i ke koho balota ana no ka ahaelele hana kumukanawai. Mamuli o ke koho kuapapanui i hoakakaia, ua hiki loa no ke loaa i ke Aupuni ka hoomalu kaokoa ana i ka ahaelele. No na liana kupeno e ae a pau, e ahona no eku mai ka Peresi«iena naa ke alapii o lolani Hale a heluhelu ae i kelā kumukanawai he pauku a he pauku, no ka enea, ke n«anaoio nei mak ou e like ana no ka mea e loaa mai ana, koe nae paha kekahi maii lawelawe liilii e ue. Aolie au i ike i kekahi kumu ku@ kupono ole e loaa ai ke koho ana aku no na poe he 36 a pau e kohoia ai e ka lahui, ao ka mea, aohe no paha he poino e loaa mai ana i ke Aupuni ma ia hoohaha ana. A e like no lioi ia me ka mea -a'u i.olelo aku ai i kekahi mea kiekie iloko o na kukakuka ana o ke Aupuni, he mea hiki @Ie loa hoi i ka aoao Hoomaemae ke paa I ka maua no kekahi manawa loihi. E hefelei aku ana no ia mamuli o ke koikoi loa o kona mau lc.ua like ole e* ku nei. Oka mea a kakou i makemake ui, i Aupuni maluhia iloko o keia .aina e hoomaluia e ka lahui. (Huro.) Aole kakou i nia-

keinake e ike i na koa kiai me na lako kaua e koke hele ana ma na alamti i na n.anawa a pau o ke aea me ka po. (Huro.) A ke inanaoio nei makou o ka ttiea e hiki ai ke pale aku i keia, aia.no -ka loaa mai o kekahi hooponopono, kuokoa ma o na wahaolelo la. (Huro.) Onapoe i loaa he manawa e hoomakaii. kau ai i ka lakou mau haiohlo, ua biki ia lakou ke kapae ae i na oielo ama o k% ano hoeueu kipi, aka, ina au e hooinau loa uka ana i ke kair ailio ana me ka hoomakaukau ole } e olelo paha auanei au i kekahi raea no*u e hopuia ai no ia 1k * eueu kipi. (Akaakaia ) Ano. o ka pavi loa hoi keia % ka'u mau mta o kainailio ai, oia keia —e na keonimana oke Auppni Ku, kawa, e haawi mai ia makou ī ke koho balota laiiakila ana me ka hookauhihi ole ia mpi ma keia ahaelele hana kumukanawai, a aia no makou me oukon, [Huro ] Ma keia wahi i hoeu mai ai m pahiohe t kekahi leo mēk,

A'paa ka la"kou hoehoene ana, ua ku a kamailio uaai la, "ke ahi o &anadu'a me ke koa iwaeiia o na lionaelna. M Me keia iho ke ano nui o KA HAIOLELO A C. W. AKEPOKA." Aole kakou i heīe mM nei ianei e kapa h»iliili wale aku no io na iuoa kuamuamu itio. Aole loa au e kam&ilio aku f»na i kekahi mea e kue ana i na keonimauao ke Aupum Kuikawa, no ka mea, ua aneane lakou a pau loa he poe hen'loha pilikino wale 110 no'u, a eia hoi lakou ke hana nei e like me ka hiki ia lakou ke hana i kekahi hana inoino loa. (Akaakaia.) Aole o ka hailiili aku ka mea a lakou 1 makeinake ai, aka, o ke aloha. Ua nali ae lakou i kekahi uluhaku nui a oi aku mamua ae o ka mea hiki ia lakou ke mama ponō iho, a o ka loaa paha koe i ka mai aki o v n;. kui. (Akaakaia.) E haawi aku ana au ia oukou i kekahi mau hoomaikeike ana i na loina maikai 0 Amenk,a a me Beritania, a ke kaiianaia iho ia a ahuwale, e loaa no he loina Hawaii maikai. Ua hanauia au ma kekahi aina 1 kuokoa ka noho'na o kela a me keia. a ua noho mai hoi au ma na Aupuui kuokoa a Ihiki i ka la 17 o Īanuari, 1893. O ka loina Amerika e like me ka mea e ikeia ai maloko o ke Kukala Kuokoa, oia no hoi, he kuleana no ko kekahi Aupuni kū ai aia a mamuli wale no o ka ae ana o na poe e hoomaluia ia ana. Ua ano like loa i>o ka loina Beritaniā pela, ioa no he mea okoa ae he keneturia Ji hala aku. Ua hoomaka aku k€jia p@e keoniniana nie keia ahaelele hana kumukanawai ma anoe like la me kekahi Ahaolelo Mekiko. (Akaakaia.) Ukmaalea loa lak#u ke hele aku imua o 'ka iahui. Nolaila, ua inanao lakou e malama i hana kumukanawai, o ka hapaqui hoi 0 i a a h aelele s w a k uk alai ae n o ua koho e ia no. A nawai lakou 1 koho? Na lakou iho no. He ahaelele hana kumukanawai ko Kaleponi iloko o 1879. Ae no anei ka lahui o Kalepani ina i heoholo ka Ahaolelo i kānawai o kona niau lala ka hapanui 0 ka ahaelele? (Mau leo— <f Aole loa!") Aole keia Aupuni| i kaa aku mawaho o ka palena e hiki ole ai ke uemaia aku, eia r\o hae, pela ko'u manao ana, ua makemake kekahi o kona mau lafa e lawe aku i ke Aupuni a ksa ma'lalo o ka paleua e hiki ole ai Jce nemaia aku. A©le kakou i hookikmaia e lawe i ka hooh|iki a e koho paha no nei ahjaelele. Aole hoi i hoolilo m ke *iupuni Kuikawa he karaim» ku haua ole aku i kahi mea (Akaakaia.) Manao aa ina paha' i maopopo 1 ka Loio Kuhina e alakaiia ana ka aoao kūe Aupuni e ia wahi hana apakau a heole e jioopnn i na moa, ina la m e ia lie pauku ilc>ko o ke kanawal, e lilo n'o ka han* ole «m® i kahi mea i kanumu. (Akaakaia.) [Ma keia wahi» ua hooakaka mai oia i kona manao kanaw?tl e pili ana i ko na haole hnve \ kela hoohiki» ua like !u. ia me ke lakon keehi !<>a ana aku i ko kkon Aupuni pon«>i, oiai, ua lilo m : la kkou i poe kupa Hawaii, a e hoole ana hi.ī oia i ka pololei o ko ka L»>io Kuhina manao" kanawai no ke kannwai j

he kuinukanawai ma Amevika Huipuia i apouoia me ka w&iho inua ole ia ae no ko ka lahui apono ana. oko j Huipuia Kumukanawai, ; iho o ka ana e ka ahaelele ma Piladelepia, ua waihoia aku ia no ka apono ana mai ona Mokuaina a pau ma oko lakou mau Ahaolelo la. 0 Rode Ailana uuku ka hope loa 1 haawi i kona ae. Kehomanao nei no paha oukou no kekahi hoohaunaele ana i kahi manawa i lauuan 17, 1893, o ke knmu pale hoi no ia, oia no ka hoao ana o ka Moiwae kukala ae i kumukanawai hou. He he\va nui loa ia no ko ke Alii hoao aīia ia hana ia wa, a pehea-la tioi i lilo ai ia hana hewa ana i hanp maemae loa hoi ia na na Pi Oi e hoao mai ai .i keia wa ano ? (Akaaka ia.) O ke kumu wale no, he poe hemolele lakou, a o ka nani. o ka noho hemolele an& ke -kumu 9 lilo ai ka hewa ino loa a kekahi e hana ai i loa hoi no kekahi. Aohe wahi mea Amerika, Beritania, Geremania s Farani, he ; ole loa hoi ina he wahi mea !Pake hoi kahi, eia nae. o ka mea leokoke loa aku e hoohalike aku ai, oia ka Kukini. [No ke ano kakauha o na Rukini.] O keia poe ma keia hnli o ke ala, he mau hua lulu ka lakou i hookaumaha mua a he puu pepa hoi i hoonohonohoia, a ano, eia ke kahea nei i ka lilo okaeo i ko lakou aoao. (Akaakaia.) E olelo aku kakou ia lakou,—Aohe o oukou ninau ae Ika manao oka lahui; ua kiola ae oukou i keia i palu maunu; eia nae, aohe o oukou makemake i ahaelele makemake nui ia e ka lahui. E alako aku no lakou i keia mea me he kaam'ahh la, a ia wa auanei, olelo akn i ke ao holookoa ua hanaia ia mea e kekahl ahaelele hana kumukanawai. Ua olelo aku

keia poe ae la i ko na aina e ua kokuaia lakou eka ekolu hapaha 0 ka lahui—a he hoopunipuni maopopo loa ia—no ka mea, ina ua loaa ia iakoū he kokua ana o ia ano ae la, heaha la ko lakou mea i hilinai o!e ai i ka lahui ? Ua olelo ae kekahi lala o Aha Kuka aole oia e koho ana ma keia kau koho balota jna aole ke kumukanawai e waihoia ae ana no ko ka lahui apono ana. O ka mea a ia keoilimana 1 hooholo ai nona iho, ua niaikai ia mea no'u. Ua makemake oia e kamailio maanei i keia ahiahi, aka, no kona hiki ol<? mai maluna o keia awai, aole f oia e kamailio ana, eia nae, o I kona manao ae la no ia a*u i i hoaiai aku la. E ka kakou me ! ka paa, a e k« aoao hoi, a e nkna aku ehia ana la ka nni o na poe koha e pau ana na inoa i hoopaaia a ka la ~ o, Mei. (Huro.) Alailu, pau ae la hoi ua olelo ana a keia mea manuo, uī» hoopau loa ia na haiolelo ana e i I KA A. ROSA HAIOLKIO: ( E na lioa'loha a me na maka- ; muka:—Ua akoakoa uiai uei ka- , kou e hoolohe i na manao o | kokahi oov uo ko koho balota e manuoia tiei no ke koho , ann i mau elele i kekahi aha- | elele e haaw ai i kuiuukauuwai J hou no keia ain?i. tv> aku s uei makou, a owuu pu ao h*>i j koki\hi mu ia manao, mai lawe ( kakou i ka tioohikl a mai

koho iki. No'u ilio, aole loa 'au e hoohiki ana a koho paha He palu keia a lakou e kiola mai nei iwaena o kakou, ahe jaea pono e waiho malie akn. īna e lawe ana kekahi oiwi o ka" aina nei i kela hoohiki a koho no na elele i ka ahaelelo hana «enmukanawai i manaoia, adle oia he Hawaii, a iia like no kona hana ana pela me ka hoolilo maoli aku no i kona aina kulaiwi a oi loa aku hoi ka lapuwale naamua ae 6 na Komisina i hoao nul ai e hoolilo ika aiua nei. Heaha ' ke ano o ke kulana ano hooweliweli m«i o ke Aupuni i keia ahiahi, ma ka okomokouio ana naai i na kiu a me na makai ma o a maanei o keia anaina? Aole anei i nooia aena Hawaii i ko lakou kuleana e akoakoa me ka maluhia no ka noonoo ana iko i lakou mau pono, mamulf hoi o | ko lakou noho malie ana me kā ! hoomanawanui mai ka hoomaka ana mai oke kahulihia ana? Alalla, 110 keaha mai la hoi ke kumu oke kieei ana mai o aa kiu iob o a maanei o keia halawai, a e hoolo'helohe ana hoi i ka lohe ae i kahi olelo e hiki ai ke loaa wahi kumu ikl e hopu ni i kahi mea? Ua kalahea aku keia poe a puni ke ao holookoa uei ua kupono na kanaka Hawaii e ponoi ia lakou iho, aua kupono' wale no e "ai i ka poi a me ka ia, a e inu gini. (H'e leo haole ka i puoho ae, — He 75 pa-kenefa o lakou e hiki ke koho balot-a kahi ! aina kuokoa e aku o ke ao nei.) j Ua iho mai kekahi poe mai na | wahi kiekie a eia ne hele nei ! iwaena o ka iahui e Inlu-lima ai ' ine kela ā me keia iwaena oku s lahui, a hele no na lima, hele pu !no pelo, tue ka olelo aku ! aohe manaolana ana I k©e «o, ka | hoihoi hou ia mai oke Aupuni I Moi. Nawai lakou i olelo maī ] aohe e hoihoi hou ia ana ka ' Moiwahine? (Huro. \ O kekumu

o keia hole hapnpii okoa, 110 ko lakou īke ke i.ie!e ko ka* lahiii koho pu aku me lakou, aohe o lakou ik.nika kupono e hoike aku ai "i ke nc holookoa. Ko*u iho, aole au e ae aua e lawe i keia hoohiki a aole uo hoi au e koho balota. E noonoo mai no ka oia ka makou e ao aku nei. a Aiai hooko ak i kela inau hana. , - : 0 keia ae la no ke ano uui o ka Mr, Ro?>a haioleloi kamailio Hawaii mua a mahope, nataa haole. I kona hooki ana, ua lieluhelu .moi oia i ka oklo Hawaii o ua olelo hooholo» a na Mr, Akepeka mai hoi i heluhelii ma ka olelo Enelani, petun iho: MA\J QX&LQ HOOUOhh No ka mk.Ohoi, ua kahea ae nel ke Aupnihi 'Kuikaww c kv> Hawaii Paeaio»J Abactek'no* ka e ;i e kuka** *e i .kamuk%uswai no kela us%\\ Paeiwku, a ma ke Kanawni hoi e kuhea ia *bafc!eie ua hoakakaia he 37 ka huiua o na lala, e huj P» ako hoi me ua lala he 19 o ka poe i kdho maoli iho no lakoa ponoi iho a ho poe wahaolelo 010 hoi uo ka ilok<* o*na Aha Ilooko a mc Kuka o ke Aupuwi i oMoia, ;» h$ 18 na lala e koheia aku; n No KA >a,v uoi» u* hoak&ka Kauawai | oleloui e iuua iii pos kohe ua l vu at\ae!e!e !a, a me ua tklc

pu la 110 hoi kekahi. i kēkahi hōohiki e kakoo ana me ka miuiao oiaio i kfe Aupuni Kuikawa i eleloia, a e kue aku hoi i ke kakulu hou ia ae o ke Aupuni Mi i ma ko Hswaii Paeaina mainuli hoi 0 ia ua hoohaiki kupo 110 o 1 e la 11 a makaainana, a me ua ahaelele la. ke vvae ae hoi 3okou i kiilaua hooponopono Aupuni, paa,-—a aohe hoi he hoakaKa ana i hanaia 110 ka waiho ana aku i ke kumukanawai e hauaia aku ana pela, i kekahi koho apono aua mai a ka Uhui; a No ka mea HOi, aia no ke waiho mai la imua o ke Aupuni o Auierikā Huipoia, !tie ka pau ole i ka liooponoponoia, ka Palapala Akeakea a ke Aupuni Kumukanawai 0 Hawaii: nei, e kue ana i na hana a na poe na lakou na hana i kahuliliia r ai ke Aupuni Kumu'uuiawai 1 oleloia o Hawaii nei, »ua ka la 17 o lanuari, 1898; Nolaila, ano, E Hooholoīa e kakou, 11 a makaainu<oa kupaa o Honolulu nei, i akoakoa ma kekahi Halawai Makaainana Akea, ma ke ahiahi 0 keia la 9 o Aperila, 1594,/e kue a e hoele loa no kakou i ka 'lawe ano i ka olelo hoohiki i oleloia, a i ole ia, e hoopaa. paha i na inoa a koho paha 110 na elele i ua ahaelele la e like me ia i olelo mua ia ae nei, a ke hōile liou aku nei 110 hoi makou i ke komo ana aku a lawelawe pu aku paha ma kekahi hana a ke Aupuni Kuikawa i oleloia e kinai ai i ke Kumukanaw»i Hawaii 0 1887, a i o]e ia, apono aku paha i kekahi auo hooponopono Ailpuui okoa aku mawalio ae 0 ka uoea i aeiu e ke Kumukanawai i ©leloia, aia a loaa iiiai h# pane maopopo a hope loa i k* Palapala ( Akeakeā 1 oleloia a ke Aupuni Kumukanawai i oleloia 0 Hawaii n.-i mai ke Aupuni i oleloia 0 Ameiika He.ipuia; E Hooholoia, ke mana® nei makoū no ke Kauawai i hooholo ia e ke Aupuni Kuikawa 1 oleloia, a oi loa aku hoi i ua hoakaka 0 ua Kanawai la e hoolilo ana i ua lala o na Aha i oleloia i mau lala 110 hoi no ua aliaelele la, a mainuli 'hoi o ia ua hooiaia aku he hapaoui o na lala i koho ole ia 1 mau lula uo ioko 0 ua jihaelele la, —-ma ke ano he ia i upu ia a i e pale aku ni 1 ka ike piha r kaulikein mni o ka lahui iloke o ua ahaelele la; a ke maiuu» nei no hoi makou u® ka hoohiki i h-»akakaia maloko o ia Kanawai la ma ke ano he ka--111 kaokog maopopo loa aua mai uo ia :nai ka lahui Hawaii aku i k« pou < Koho haiou, n p< i 1 00 hoi me na poe e ue, i like ke kupaa ana me ko ©ukou, i kc ano hooponopono Aupuni i kuluma mnu iauei mai ka manawa mai i ike olr ia; E H ke uwalo aku nei niakou i ko makou mau hoa makee aina a me na poe e alohu inakahehi mal ana a puni ka aina holeokoa, e ku tnui no me ke kupna mmi ina ko oukou hoolt# nnu « luwe i ka olelo hoohiki i olelom. a i oīe ia, e hoopaa paha 1 na inoa a koho halola pahano naelrl« i u» aliaeklela; K ma keia ke kauohaia aku uei ka Lun.:h<».unnlu \ nw ke Kukanoh ?o k» ■.< U ; ». iawai, e hoouna .<kn i kepe o k<ua Mau * Meio 1100l «»1«» i ka M' a k«- Kuhiua Mana

Nui o Am«rika Huipuia iua Ha- . waii nei, me ke n©i aku e hoo- ; una aku oia ia raau oleio lioo j holō i i Pau ka laua heluhelu a.na, na ninau ka LuuahooiuaUii i ko ka.< lehulehu apono ana, aua hoo- j holoiA iiie ka huro uui, a i ka ; ninau ana i na he*wea kue kalii, aoie loa hu leo i ae, oa iiele a meha.pu, a noiaila, ua 01010 ae oia ua like ia panekue ole rue ka ae iokalii aua ona mea a pau, a hookuuia ka halawai a hoene &e ua ohe ia ' Hawaii Pouoi. 0 kekahi keia o na loa aki-i o ka i ikeia, a ua like me he 110)10 aua la iloko o.kekahi luakini ka lai pu o »a uiea a pau, a he kakaikahi loa nu ieo walaau wale ae, ine he la ekoiu a eh,a paha. Ua haule pahu ua olelo akeakea a ka Hui Aloha Aiiii-, ma 0 J. K.. Kaulia la, kona kakauolelo, a me na apana pepa liilii a Ailuene Buki me J. K. Kauuamano oka iu hele ana ae ia auwma la me ka īkaika 0 na kue a akeakea ana i ka lahu 1 , a mamuli hoi oia hoka ana ua kaa ae la Ralanakila i Ka Makaainana a me' ka Hawnii Holomua. Ua ike 110 ka lahui, na p.e hoi i i hiki ae, aua lohe nu 'i&kou iho i na mea i hanaia. 13a mihi kekahi poe, mahope iho nei oka lohe aua i na mea i hanaia, no ko lakou hiki ole ana ae, ano ka puni wale no hoi kahi i ini olelo hoonuinui a oiaio ole aka aoao kue mai i ka pODO e hamaa aku ana ne ka lahui. He maikai nae hoi ia, ua ahuwale ae ia fce ano o ia poe'pee, a r\a ka lahui nohsi, ja e ike a htomaopopo iho—Owai la 0 makou ke aloha lahui a aloha Alii oiaio? IKR A LAUNA ME WILIi?T. Auwina ;la Poalima iho la, hora 4, i hui pu aku ai ka Lunahoomalu a me ke Kakauolelo 0 ka halawai mak'aainana nui o ka po Po?,kahi i hala ine ke Kuhina Mana Nui 0 ke Aupuni o { Amerika Iluipuia, ka Mea Ma- j lialoia A. 8. Wilisi, e like hoi ! me ka mey i aelike mua ia ma- j waena o ka Lunahooinalu a me ! ke KuUina, ma ka hoolohe aua ! hoi i ke kauoha a ua iiuluwai la j e like me ia i noikeia ma kekahi mahele olelo hooholo i hooholo i lokahi ia ai ma ke koho leo ana ! me kekalii leo hookahi ole i kue 1 aku. Ua hookipa oluolu aku laun e le Kuhina. a un haawi aku hoi laua i ke kope o na olelo hooholo, me ko ke Kuhina ho- j oia mai e hoounuia aku ami e ia j a me kn moolelo pu o na inea i, hanaia, e like me ia i hoikeia ma na nupepa, i kona Aupuni. A nolaihi, ku Ih>u uo na pce nia- j ni a a holoholo OWO o ka ;[Hiai o , ka H'ai Aloha Aina i kt* hoku, iio ka inea, I ka ia nu mahope mai o ka halawai ana a hoea wale ma' »0 i ua la uoi ko 1 ikou lawe olelo ua hoole ke Kuhina i ka hookipa aku 1 ua muu olelo liooliulo la a uu ki|«akuia mai l»oi ka Luu«hoonK»lu a mo ke Kakmiolelo. Mai puni wale ia mau ole'o, o ka oiaio keia at* la a Ka Mak.aainana e ho ; .ke aku uoi. , No ka pukela athe tni ltana maoii n<t u ka Lip Amei'ika, ua hoikoia mai ia ualilo ae 1 kahi poc«otia hui ka haua vua i ka nwapo hou e kapiiiia aku ai maka! iiio oka Hale Makeke kahiko, l kahi o kehi mau lu iho e hoonmka ai.