Ka Makaainana, Volume I, Number 20, 14 May 1894 — "HUAI KA ULU O LELE." [ARTICLE]

"HUAI KA ULU O LELE."

O k? la 19 o lune ae, oia ka la o ke Aliiaimoku e hoihoi hou ia ae ai ma ka Nohoalii, wahi a ka Holomua namu. Aohe i maopopo ia mākou ka oiaio o ia; eia nae ka makou mea i maopopo, no ke paheneheue ana mai o ka nupepa pahemo liula o ka poai mikanele hemolele, o ka ia 1 o luue ae ua la la, me ka kuhi ae na na Haw-ii ka ia mau olelo, oia kela a ka Holomua i panai aku ai.

Laualiea ka wawaia 1 keia mau la iho la no ka hele aku o kekaliī poe Pi Gi imua o ke Aliiaimokvi, aole ma kq kino, aka, ma ka palapala, e noi aka ana na la-koa oia e hoihoi hou ae ma ka Nohoalii, a i elua lioi a lakou noa'u Kuhina iloko o ko ka Moi Aīia Kuhina. O ka oiaio ka mea i koe ia makou no keia iono, a me he la no uae, lie wahi aweawea uo e hiki ai ke hiliuaiia. No kahi wa i aui ae, ua lonolono wale īa 110 oia ana ka na : ' ■ Pi Gi mea e hoao raai ai e-Kna", ke puni aku no hoi ke Alii'.i ka lakou palu. Ina ua hoao io ae ua poe nei pela, alaila, ke hīlinai nei no makou aole ke Alii c hiVi ke ae aku, no ka mea, iaia e ae aku ai, b kona hehi ana mai' no ia i kona lahui kupaa mahope ooa. 0 kekahi mea no hoi i lono wale ia no ua palapala la i ke A]ii, aolo ka mai na poe Pi Gi maanei» aka, niai kekahi welo mikanele niai ka o Hilo, a uakakauia ka maluna o kekahiapana pepa pili oihana loio a Hikikoki, a me he la ka no na poo Aupiia; oehaa ka manao. Ina ua oiaip keia palapala, alaila, pala\\aU ka maiu a ko HIIo mau welo. Ra i no hoi ua pau Ka lawe hoohiki ana a 'na Pi Oi, oiai hoi, ua hala aku la ko lakon la kohō htiloto a ka apikī Innna ole i hookakauha mai ai # aka.eia lio ka ua poe pakaha la ke noke nei, Mai ua apana kuann-n m u i loaa mai aj ka lono h n m ka hoomauia no ka o ia auo

hana, ma ke kakauinoa ana.hoi malalo o ua palapala akaka ole o_. ka mainio. Eia ma kekahi wahi okoa o keia helu e ikeia iho ai he palapahi na kekahi makamaka mai o Kau, Hawaii, e hoike tnai aua uo ia auo haua malaila, He pahele ke ano o keia mau hana poholalo i ka lahuij e ake ana hoi e ahele mai i ka lakou poe oiwi e k;- a aiu; ( ama ia paha lakou i mnnao ai e ola. oke ano no ia o ka mea, i aneane e piholo i ka lua meki j hohonu, aohe weuweu apo ole a ( aohe opala hapapa ole. 0 kela i a o Keia halalo, aia ka pono o [ .kal.oaa.iki aku o kahi maha o j ka opu naluea. A oia hoi ka j makou e kauleo aku uei i ka lahui a puni ka p v aeaina, mai puiii iki mai i keia mau palapala hoopalaimaka, a mai kakauinoa iki mai. Aia he mnke ■. •. \ ■ i ilaiia kahi i hoopu ai a i īapuu ai me he oiooiiihoowa la. ! Ua hoike waha ia mai uae- ia j makou, ua oieloia na Akoui | Uosa, Kaulukou a me kahi poe e iho me laua keia mau palapala e hoounaia nei® i kaloa a i ka laula o 'ka aina. Ak«ka loa ka lapuwale haalele loa o ia poe lawe olelo hele. Aua komo pu aku la ka malalo o ia mau lawe olelo ana ka Ahahui Pono Kiviia Hawaii, oia paha hoi ka Hui Hae Ēleele a Ka Lee a me Ka Oiaio e hapala haiikae nei me ko lakou inaina a lili piiikino i kekahi mau lala. Aia nae iwaena o na lala o ia ahahui he poe kekahi i hiki ole loa i kela mau nupepa ke palaki i na kainaa buki. |Ja konoia mai makou e hoole loa aku no ia lawe olelo ana a hpohilikau wale aku no i na inot| o ia poe aioha aiaa oiaio, fiohe wahi moali iki no ka. oiāio. | Mai puni wale 1 kela uiau pelo a poholalo ana a na pakaha aihpmu. Nani no pahalna hana oohea waie o keia s|u. Ēlua mau Amerika i heohjki iho uei, oia e Kauka Makalu a W ' G. Kaiaika, o ka nupepa Hoku oili pahemo liola, malalo o ko klie, eia nae, ūa koho balota no paha iaua, Oke kumn o kek ana malalo oke kue, oia no paha ko laua manao ana iua e kue an» ka Amerika Huipuia pane »»o ua olelo }iooh»ki nei, alaila, ua pnkek uo lauu; aka, ina m» hoi ? apouo mai, alaila, ua pouo ae h\ ao ho. 1 uia. Akaka no na hana pupulua a ua pge pohola!t Oiai hoi H ua ko Atm*nka Huipnia nmnao \m ohMo hoohiki nei» e hoao aku ana paha lana nei m !a e jkolo i>ku mai ka ; : 1..."

hale peepea a laua i ako ai no laua iho, i liiki ai hoi ia laua ke olelo Ilou ae~~he mau kaiiaka Amerika laua. A ina hoi laua e pakele ana mamuli o ia kue ana i ko laua \va i hoohiki ai, alaila, aole anei e lilo ke koho balota ana iho nei i mea eele wale ai • « • ■■■■ ■ " ■ mauauli o ko laua kolio ana, a nialalo no paha o ke ? Ke manao nei makou o ka pono maoli 110 ia,. eia nae, pshea e loaa ai ia pono, oiai, he poe keia i ike ole loa ia uaea he poao a he, po^lei. Aole loa ko kakou Aha Hookolokolo Kiekie e ae īki ana e hooliloiā keia koho haloki ana" ,iho neī ma Honolulu nei i mea, ole, mamuli o ta hoohiki kue | a»ia a na Amerika maluna ae, no ka mea, ina e ae ana ia Aha, alaila, hoomaka hou ka hana o ia wini ana iho nei. A ina e' lilo_ ana ia koho ana. iho nei i mea ole, loaa paha he mea uo 4 ka mamo hope loa (?) a na Kamehameha e uwe ai a hoomaka aku ke kuulala ana i<ua iho i ke kuwalawala e pau ai o ka hie o kona kulana Alii a Kukailimoku Oia, wala kiaha ia, ilaila e ola ai ia pua ole wale a na Kamehameha. Hilahila! Hoopailua!! I polōlei wale ai no ua hoakaka kanawai a W. Akepoka ma kela halawai makaainana o Aperila 9/ e pi!i ana no ua olelo hoohiki popo'auhuhu nei a Pi Gi ma, a pahua hoi na ike mahinu wale o Kuauau, ka Loio Kuhina lehia a piha ike kana\yai nui wale t a me kahi uha-Haki o Hakipuu, kahi Kuhina o ko na Aiua E e noho loio nei no no ka Ona Miliona. E panua no laua a e pono, he moowini haalele loa. Malia nae paha e hewa ana makou i ka Leo a me kona koolua'Oiaio no keia hoomaikeike hou ana ae ia Akepoka, ka hoa kaunu a kuilioaa pu o ko laua oaa a UWhooponopono i ke kau Ahaolelo 0 1892, a na kahi hoi ka hana, kakoo aku kahi. Ēia nae, ua oiaio a pololei loa ka Akepoka mau hoakaka. Haanui iho nei ua poe la uo ka hooiK*aia ae o ka I.a ī*ule> a kokna hoi inakou i;i manao, eia nae, ua kamake loa ia no#V>ko\i 1 keia Poaha iho la, a ekoln i koho kokua, oia o Knhina Ilaki a me na Hoakuka Emaluka n me K.tmika knai kamaa Na Hoakuka AVa)akahauki ke noi v hoopauee !ou ia. a na īloakuka lanua i kokun, he mea ma-i i ka haawi ahaaiua ma ia !a. A ua ■ hoi o lloj)tku ka I>ilu AiHni i ka hoopaneo h»«4, iu> ka mu t wahi aua, ua hoou&auaoia i\a Uawai; < uulauu ia la nia kv

aiio he !a laahia, a īna e knw ia ae ana, pau loa na Hawaii i ka hele l'alan i Ica lilaia, ka makee ina Hawaii kor*a. V"mu ka o ke kue.

Kupaianaha no hoi ko Bila. Alani m'£ke<H na Hawaii, o1ai;~ oka lakou mau haua a pau i hana ai mai ke kahulihia ana, aohe wahi mea a ikeia o ko 'iikon makee ana 1 ka lahni oiwi - Aia nae paha a kokoke mai i kc la~ kou hopena e haakei mai M : ka lahni, alaila, awiwi e makee. 0 ko inakou manaopaa no nae, 2»>a no e kuu akea ia'ana ia la, aoie ka lahui e lilo loa akn ana i ka ulaia e like la me ia i keia wa. Aao like 110 keia inau olelo me na olelo i ka wa o ka noonooia ana no ke kuu akea ia o ka waiona, a hiki mai kakoū i \elt. wa, aohe ioi aku ka lapūwale mamua aku oka wa e kapu una, Hauolinae na,ahahui Karistiano aia ka lanakila i keia hana ana ma ko lakou aoao. Eia hou aku no ua wa, o ka hoea mai koe.

laiuu o ka Fi Gi o ka Peaha iho la i oneu ae ai ke Kuhi.ua Waiwai laeniii i ka hoike o kona oihaaa uo ua makahiki elua i hala «e, a e lilo aua ia i inea waiwai nui 110 keia , Maloko hoi o ia boike i ikeia iho ai he hoike helu j ano uui iiq na lilo o ke Aupuni • j Kuikawa. Peaeia iho na hoi- | kaka ana: !Uku o na aku . $117*76 4.9$ īNa Kiai o Kahi Hoahn PaiKla, 2,310.35 j Hoolako Ai ana Koa 40,475,75 ' NaAahuKoa 10,447 3$ | Kanu ana i na koa 402.0^ ; Na Pakumahi. a [ eui 1S G2t,06 | Na Bila o Kahua Boscton«- 1 ,022 i Koiulsiiia 1 hui { pn me ka ukti oka mokni aiaku Ka«j*u<iilve, $7,-00. lo 4 204,0-! ! Kokua i Va moku T,s- -{ Bk6BCiDa 4,111.00 ■■ Kokua ? na agfna o luo- | mahu Miowera*. ~ . £,500.00 ī rku oka r^ereskleua.. 1,500.00 } Hooaaaemae a hoololi Kw. i aiia iua Haie Aupuui. 4,927,50 ! Na lilo o kela a me kei:*. | ** " kaa ha.'i . <H7»80 ■ " '* o na Āha Heoko a | meKuka .. . . 6,390,4? Vd , 'p , Uapali\ a «h> u;>, Hoohha 6,244, j Uuiua iiui „$226,5§4,80 ! Eia uo imua ou& Aha eiuka j Fi Gi uei he hiia kauawai t noi j Ana i haawiua dala no j ua pu&likoa» oia hoi, e hookaaj waieia ka huiua o 1200,520 oo | ka hanai a makuia ana i ka Qi | hana Koa a hiki i .ai 31, | a aia uo hoi a hauaia he u>ku | haawiua hou. Ua hoio aku la I tua kona h«?luhelu ekahi ia ana. j Ea, h« keu \t'ia a ua poo alelo [ iua, a hui pu hoi me ka haawiua I o ua iuakai o Oahu ueu he I 4iOO,iKK». ku unua a haiia ka I haawe Ht* 150/KKI wale uo Ia I i uoua no ka Oihaua |C#a w j uo ua maka? o Oahu Dti i i ka Ahaoieio o eia uae, ; makena ka \wi\n o Poai H<h-

ma i ka lioonui wale i ua lilo hoouiakēhewa, Pehea ■jhoi i keia «u t puu ua uuku a ai okoa ika io ilio. ' _

110 ka apiki a i na kiure haole o keia kau, I k.a' Poalua iho l;i i haiiaia ai kela hihia hoeha aJ. W. Luoina kue m Loio J. A Makona, a makou 110 i hoike aku al maoiua iī hoopaiia e ka Aha Apana. Ua m aku Makuna i kona hewa. eia nae, I ua hookuuia māi oiā e na kiure. IKal no hoi oka pau ia. I ka Poalima 11 ei, ua hookoloko loia kela hlhia hou pahi a kekahi keiki Pake i hou ai i ke kua 0 i kekahi keiki Hawaii. Ui ae 110 • ka Peke i kona howa, eia nae, hookuuia aku la e ua poe haole r oei. Auwe 110 ka hoi ka niake e! I ka hihia mua he poe haole wale no, a i ka hope iho, he Hawaii ahe Pake, hookahi 110 ia haawina like. Ia lakou haole uo ka hoi kekahi, wikiwiki ka olelo iua kiure Hawaii. A, kaia ina waha ulaula ai ai o lakou e palolo ai! Lo!of!

Loihi ka hiolani aua o kahi ukuleie o Hakipuu a puoho okoa ae la oia i k-ahi o kfeia inau la iho la 1 na oehu a ka uupapa pahemo alaūla mikanēle i na pualikoa. Ua olelo ae oua o Hakipuu aohe mea e hiki ke ho» oie ae ika huloaa o na koa, a ua cnakau«cau nui hoi e make no ka pōno o keia au Pi Gi, ina nae paha hoi e ae inai ana na uhaiiu lapu o ka po e mau ko lakou uoho haakei mai, Aia no hoi kakou a ike uui iho i ua poe koa aa nei ? a o ka wa auanei ia e ike ia ai o ko lakou huluaa a koa io. No ka nele ike paha o Koieka- , aka ma, hooiiaa aku nei'na kekahi kumuao kanawai o Amenka Huipuia ē haku mai i kumukanawai hou. lja hoole iho uei nae hoi oua o Kolekaaka a aie Hakipuu i ka oiaio ©le o ia louo, Malia e hooiewaia aku aua paha ua punua peepoii uei a lakou, uo ka mea, ina ka la 30 ae nei e uoho ai ka Ahaelele, oia ka mea a ka Alia Hook<i i hooholu ai, wahi a ka hoike a Ilakipuu imua ona loea i ka Poaha iho ta t ohi, oia uo hoi ko Atiierika Iluipuia la hoomanao i kona t»oi inake, ahe la hwehiwal.i wa hoi ina he kupapau, Amw no ka hoi e!