Ka Makaainana, Volume VI, Number 7, 17 August 1896 — Page 5

Page PDF (882.88 KB)

This text was transcribed by:  Kawena Komeiji
This work is dedicated to:  Corey Hayes

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 17, 1896

 

Pi Ki Keoni @ o ka holo imi ana @ nei kahi e. O ia no nae paha hoi, na laua no ia e u noke ae a kolekole na nuku.

-----

            Ma waho ae o keia makemake ae la o Hilo, ua nona mai nei i ke Aupuni e aeia aku ko laila puali puhiohe e hoolealea ma na La Pule, e like me ia maanei. Heaha la hoi ka hewa o ia noi, ae aku no hoi?

-----

            Ka i no paha hoi o ka inoa i noiia e haawiia. Ua lohe mai nae hoi makou aohe i aoia. Nui no ka apiki. He keu no a ka hana kapakahi, oiai, na ko lakou poe ponoi mai no o laila keia noi. O kekahi loheia mai hoi ua waiho aku ka Loio Kuhina i kela palapala noi imua o ka Aha Kuhina.

-----

            "Kolopa naue ole Repubalika Hawaii," wahi a ke Ke Au Hou. Aohe no he haakei aku a koe mai. Nawai e ole ko naue a ike iho no hoi ia, alaila, ikeia no auanei ka puehu liilii o na hulu i o a ianei. Mai no kamalii o Waolani a haanou ae pela, aohe i ikeia aku ko mua puu pohaku e pa ai a hiolo, "he aa ko ka hale."

-----

            "Nawai e hoohiolo ke Aupuni Repuablika Hawaii?" i ninau ae ai no ua wahi huaelo la. Aole na makou, he mea maopopo loa ia, aka, na lakou mai ana no; a aole loa no hoi no waho mai, aka, no loko nei ae no, e like la me na ouli o ke au hou o ka manawa e nee aku nei no mua. A ike iho no kakou, aohe e hala ana.

-----

            Ua hoikeia ae eia ka ke Aupuni ke kukai palapala noi me kekahi loea o Nu Ioka no kona hole mai ianei malalo o ko ke Aupuni mau lilo, a hoihoi hou aku no iaia, no ka hoomaopopo i ka mea pili no ka hana i na auwaha lawe mea ino no ke kulanakauhale nei. Aia wale no ka hoi ka hiki la, eia nae, hoouna mua aku nei nae hoi i kahi mea o ka Oihana Ana-aina e holo i Amerika a me Europa malalo o ko ke Aupuni mau hoolilo ana. Eia ia mea ua hoi mai, a heaha ka hoi kana wahi pilu?

-----

            lua no hoi paha i noonoo mua ke Aupuni, he mea hiki wale no ka hoi ke kukaiia aku ma ka palapala, alaila, he mau poo-leta wale no kahi lilo. Aia nae a ua nui mua ka lilo, imi hoi i nei alahele hoohana hou. O ko ke Aupuni kokua no nei i ko lakou poe iho me ka uhauha wale i ko ka lehulehu dala. Hoopau koalaala no hoi.

-----

            Lia hoi o W. O. Kamika, Peresidena o ka Papa Ola, ke makemake nei e nanaia na haumana kaikamahine a me na kumukula wahine e kekahi kauka wahine. Ua ae ka Papa Ola i nei manao ona ma ka halawai hope iho nei. No makou iho, he keu keia a ka hana hoohaahaa, a mai no na makua mea keiki e ae aku.

-----

            No kakou paha hoi, aohe e hiki ke alo ae, oiai, ua like ka mana o na rula a ka Papa Ola e kau ai me he kanawai la. A no na haole aku hoi, e puikaika ana, oiai, o ka ui aku no paha hoi ko lakou i ko lakou mau aupuni like ole. He hana kaihi mana limanui keia.

-----

            Hookahi manawa o ka makahiki e nanaia ai. Hoomakeaka no hoi. Ina paha e puke ae ana he ma'i mahope iho o ia nanaia ana, alaila, no hookahi hou aku makahiki e hoopu ai a loaa i  kela mea nana. Hoohilahila a hoohaahaa maopopo nei ano hana a ua Peresidena kaihi mana limanui la i manao ai.

-----

            Ua heo aku nei o Peresidena Kole no Maui, a e hoomaha iki ana malaila no elua paha pule a hoi mai, oiai, ua nui ka eha i ke koikoi o ka hana a me ka hooluaieleia. Iaia a hala aku la, ua koe iho la o nei malalo o ke kiai ana a kona mau Kuhina a me na koa.

-----

            Mamua ae nae hoi o kona hala ana aku la, ua hoolahaia ae aia ka ko Maui poe ke liuliu la e hookipa hiwahiwa aku iaia. Hoopunipuni. O na poe no paha hoi o ko lakou aoao ke hookipa aku ana iaia, aole nae hoi o ia ka pau ana o ko laila poe. Pehea iho ka hoi ka lahui oiwi ae? Malia nae paha aohe lakou i heluia e lakou ma ae o nei. Hookano no!

-----

            Pau ae la ka hoi o Kapena Gude, ka lima i paumaele i ke koko o Leialoha, ana hoi i ki ai a make ole i ka auwina la poina ole o Ianuari 17, 1893. Ka i no paha e mau loa aku ana, a haule la. Pololei no na hoike @ o makou Kilokilo ma na helu i hala ae. Aohe i pau, ke kuhi nei no ka manamana-lima o ke Akua iaia.

-----

            A kaia iho la nae hoi i na waha ulaula o kahi poe. Oi noke i ka hoino i na wahine hapa-haole me oiwi maoli a paa okoa ana i ka punukuia. Iloko no nae hoi o ia hoino, kii ana no a ai ono ana no. E mahaloia nae hoi ka manao maikai o kekahi o ia poe ma ke kapae ana ae i ka mea a na waha i hoino mua ai a hooko aku la nae hoi i ka mea e maemae ai o keia noho ana aku. I kahi e nae hoi e holo ai no ka manawa, o ka ehu wale aku no ko laila, a e kala no i pau mua ai ka hinuhinu i hope nei. A wi ka niho, lilo.

 

KA MOI VITORIA.

-----

Oleloia ua Manao Oia e Waiho i Kona Nohoalii.

            O na lono a me na wawa olelo i pahola mau ia ae ma Ladana, Enelani, e pili ana no ke ola kino o ka Moi Vitoria, a me kona manao ana e waiho aku i ka nohoalii i ka Hooilina Moi, ke Kama'lii o Wale, ua lilo ia i mau mea hoopihoihoi i ko ke aloalii a me na pohai e ae, a ua ikaika loa hoi keia wawaia ma ka hoopukaia ana ae ma na nupepa o laila o ka la 1 nei. Oiai, he mau lono no ia i pahola mau ia i na makahiki i hala ae, aka nae, ua lilo io no ko ka Moi ola kino onawaliwali i mea hoopilihua i ka manao o ka lahui, a he pokole wale no paha koe a haalele mai oia i kona kulana. E like me ka mea i hoolalaia, i ka wa aole ka Moi ma ka aina nui aku, ma Osebona ia e noho ai, a i ole, ma Balemorala, e waiho ae i ke Kakela Winesoa a me ka Hale alii Bakinehama i ke Kama'lii a me ke Kama'liiwahine o Wale. Aole no paha e kuahauaia ae ana ke Kama'lii i Kahu Aupuni, aka, nana no e lawelawe ana na oihana o ia kulana ma na ano a pau, e like me na mea i hoikeia ae.

            Ua manaoia ua loaa ka ikaika i kela mau lono e pili ana i ko ka mei haalele ana i ka nohoalii mamuli o na olelo i manaoia nana ponoi, oiai oia malaila ma kana huakai hope loa mai nei i keia kulanakauhale i ka mare ana o ke Kama'liiwahine Maude o Wale me ke Kama'lii Kale o Denemaka. Ua oleloia ae, ua pinepine loa no ka ka Moi olelo ana, o kana huakai hope loa ia i Ladana, a mamuli o ia i manao wale ia ai ko ka Moi kumu i pilihua loa ai me ka ha'eha'e, i kona wa i ike aku ai ma ke kunou ana i na leo huro o kona mau makaainana e ku papa ana aia kela a me keia aoao e ke alanui e hiki aku ai i ka hale hoolulu kaaahi mai ka halealii aku, iaia e hoi ana no Winesoa. Ua ikeia na waimaka o kakahe ana ma na papalina o ka Moi, a me kekahi mau hoike e ae nana i hoike mai ua komohia iloko ona ke aloha o kona mau makaainana, e hoike ana i ko lakou makee alii a me ke ohohia nui ma kela a me keia aoao o ke alahele. (Aohe no nae hoi he hilinai nui loa ia o keia manao ae la.)

            Ua oleloia, ina e hala ana ka la 25 o Sepatemaba ae nei i ka Moi Vitoria maluna o ka nohoalii, alaila, oia ana ka oi o na Moi a pau o Europa o ka loihi maluna o ka nohoalii. Ke hoomakaukau nei na makaainana o ka Moi ma na wahi a pau o ke ao nei no ka hoomanao ana i kela la. Ma ko Enelani moolelo, o ka Moi Keoki III., oia ka Moi i noho loihi loa maluna o kona nohoalii, oia hoi, ua nohoalii oia no 59 makahiki, 3 malama a me na la helu. Ke hala ka po o Sepatemaba 24 i ka Moi Vitoria a komo i ka la 25, alaila, he hookahi la kona oi aku, a nolaila, oia ka Moi i noho alii loihi loa, ke poino ole nae hoi kona ola mamua ae o ia la.

-----

Hoi e Hooluolu.

            Auwina la Poalua iho la, hora 3:30, ua haalele mai o "Mama" Kuke i keia ola ana. No kahi wa loihi kona emi pu a nawaliwali ana, me ka manaoia no nae hoi ua kokoke mai kona hopena, a loaa io no hoi paha ka maha a me ka oluolu iaia.

            Ua hanauia oia, Juliette Montague Cooke, ma Sunelani, Masakuseta, Amerika Huipuia, i Maraki 12, 1812, a nolaila, na 84 a oi aku kona makahiki. Ua pae mai oia a me kana kane, me Amos Cooke, ma ka mokupea Mary Frazier iloko o Aperila, 1837, a ua kanaono na makahiki ma keia mau kaiaulu. Aole oia e hiki i ke hoopoinaia, no ka mea, oia a me kana kane na mea mua na lana i hapai a i malama i ke Kula Alii. He Karistiano oiaio oia a ua nui hoi kona mahaloia iwaena o na Hawaii.

            Elima ana keiki i haalele iho la mahope nei, oia o Kale a me Palanike, na Misasa Alekona, Tuna a me S. F. Alekanedero. Elua wale no nae mau keiki i huna iho la i kona mau maka, oia o Mele (Misasa Tuna) a me Palanike, a aia na keiki e ae i ka hoomaha no ka manawa ma Kaleponi. Ua waiho iho no hoi oia mahope nei he 22 moopuna a me 5 moopuna kualua.

            Hora 4 o ka auwina la Poakolu ae i hoolewaia ai oia a nalo ma ka pa ilina mikanele ma ke kua aku o ka luakini o Kawaiahao, malalo o na lawelawe haipule a na Rev. H. H. Paleka a me O. H. Kulika. Eia iho na hapai pahu: S. M. Damona, W. O. Kamika, W. W. Holo, W. R. Kakela, F. J. Laule a me Kauka A. B. Laiana. Ua haaleleia aku kona kino wailua e hiolani iloko o ka maluhia o kona Haku no kela la hookolokolo nui o ke ao nei mahope aku.

-----

            Auwina la Poaono nei i pelukua aku ai ka Auseteralia no ka Ipuka Gula.

            Kakahiaka o nehinei i ku mai ai ka Warimu mai ka Akau mai a ua hala loa aku no ka Hema i ka auwina la iho.

            Ma ka Auseteralia i loheia mai ai no ka nalowale honua ana o Kimo Kamabela ma Kapalakiko, oiai hoi, ua makaukau a me kona ohana e huli hoi mai. A ma ka Belegika mai, ua loaa hou oia. Ua hoike ae ka nupepa Ekamina o laila ua lawe powa ia oia a heopaaia me kekahi wahi, hoomainoinoia, hanai ai ole ia, a hookikinaia hoi e kakauinoa i kekahi kikoo dala nui, aka, aole oia i ae a i kuhau iho, a he ulia wale no ka kona pakele ana.