Ka Makaainana, Volume VI, Number 13, 28 September 1896 — Page 5

Ka Makaainana.

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 28, 1896

 

mumule a i palaleha he mea maopopo loa e komo mai ana no lakou e kokua ia kakou; oiai, o ka pono e loaa ana ia kakou, no lakou ia, a ke loaa ole no hoi, o ko lakou nele pu ana no hoi ia me kakou.  Mai no kakou a haliu aku i ka makani no ke kokuaia mai, aka, e hana ponoi iho no kakou no kakou iho. 

            O ka noho palaka a ekemu ole, ua like me ia me ka noho palaleha a hana ole.  Aia no a ekeekemu me ka eleeleu, alaila, palaleha ole ka noho ana a loaa no hoi kahi pono.  Nolaila aole no anei hoi e hiki ia kakou ke hoeu ae i nei kumuhana ano nui no nei wa mua loa no ko kakou pono ponoi iho? He mea oiaio loa he kumuhana koikoi keia, a iloko wale no o ko kakou ikaika ma ka hana, a aole loa hoi ma ke kaua a me ka hakaka lima ana e loaa mai ai, aka, aia wae no iloko o ka malie a me ka maluhia.  O ke kipi hoi, ua kaawale loa aku ia mai keia kumuhana aku.

            Ua hiki ae, ma ka pane ana i ka ninau ma ka pauku mamua ae, ke lokahi kakou a pau.  ke ole ka lokahi me kakou, aole loa e hiki kahi hana nui ka manaoia e hooholomua aku.  O ka lokahi wale no o kakou a pau a me ke kupaa pu na mea e loaa ai o ka lanakila oi kelakela ia kakou i na wa a pau, aole loa hoi o ka hukihuki a me ka mokuahaa iwaena o kakou iho.

-----

“HAEHAE KA MANU!”

            Emoole no ka hoi ka hanapilo koke o ko Kimo Kakela kukala ana no ka hoihoi “Aupuni Moi me Kaiulani i Moi” ma Kapalakiko, a aia ke walaau hoohuiaina la ma Keomolewa.  O ka hua keia o kona keakea koke ia ana aku nei e na poe mikanele mai nei aku.  E loaa ana kamano ulaula iaia ma Keomolewa, a ke hoi mai ka, e waiho ana oia i kona kulana Luna Dute Nui.  Auwe no ka hoi ke aloha, minamina wale!

            Oiai, aohe ke Kuokoa i hoea mai (ua hele auwana paha), eia nae, ua lohe mai makou na olelo ae ka ua koo Aupuni la, o makou no ka ke hele aku e nana i na kukui palapala e pii ana i kela haawina haawi wale i ke dala ia Kama’lii  Kaiulani ma ke Keena o ko na Aina E.  Ae no hoi paha, aohe no hoi he wini aku a koe mai.  No laila la hoi makou.

            He pakike maopopo kela na kahohe wale i hiki ole ke ae mai i ka makou aa, oiai, aia hoi ua koo la i ka puku a iluna pono iho o ka nuu a ua kau i ka lele.  Aole paha hoi a na makou e huli aku kana Ka i no hoi paha e hoike mai i kahi i pau pulu ai, aohe lau kanu” Ma ka bila haawina i komo ai o ua haawina haawi makana wale la, aohe mau olelo no ka hoohiki, a aohe no hoi he kumu e ae.  Ua nele loa ka makamaka i ke kahua e paa ai o na olelo haanou haanui.  Imi hou ia aku.

            Ekolu malama mahope iho o ka manawa, akahi no ke “Aupuni oi aku o ka makei a Hawaii nei i ike ai” a uku ae i na bila aie o Iune i hala. He keu no a ka loihi o ka hoomoe ana a i na la kinohi iho la no o nei malama.  No ka neoneo a olahaka mai no hoi paha ke kumu.

            Ua loaa mai nei ia Komisina Mea kanu a Ululaau Jeo Masadena mai Iapana mai , ma ka mokumahu Dorika o kela mau la aku nei, he heluna nui o na holoholona (lana) ai makika (he moo wai paha e heaia nei), a pela mai nei no ka hoi ma ka mokumahu Kina i keia mau la iho la.  Ina he ai makika io, hoouna aku i kahi no na kaupapaloi o uka o Kapalama.  He keu ka eeu a me ka hanakuli hoouluhua o na makika ma na kauhale o ia wahi, e like me ia ma ko makou wahi

            O ke kumu o keia hoonaulu, aia wale no ma na wahi kokoke ia lakou m a ae e hoolawaia nei, e laa o Pauoa, Manoa, Makiki, Moanalua, Pawaa, Waikiki, a pela aku, a koe iho la hoi o Kapalama a me kalihi.  He ike kakaikahi ia no nae hoi ma na wahi hope i nele.  Ina paha hoi he pau io na makika, o ke hoolawa like ae no ka pono loa i makepono ai no hoi paha ko ka lehulehu dala e hooliloia nei no ia ano holoholona ekeeka ku i hoomakaukau a me ka hoopailua, a aole hoi paha ia lakou la ma ae wale no.

            Nui ko makou hoouluhuaia e na makika walaau po, ia makou hoi e ala ana e hana o ka po, a i ahona iki nee hoi i ka puhipuhi ahi mau i ka laau- hoonaona a hoomake makika.  Ina aole ia laau, hiki ole ke hoomanawanui i ke ala e hana o ka po.

            Maikai loa. Ua ike o Kapu he mea pono nona e pane mai i KA MAKAAINANA nei ma na kolamu o Ke Aloha Aina o ka la 19 nei no ka makou i kuhi aku ai no ka pau o na dala hoolaha o Ke Au Hou i ka ohi a amioia e ia O kana hoakaka no ke kumu ona i hele ai e ohi, oia hoi, ua lawe oia i ke dala no kona luhi o ka hana ana no ekolu pule, oia a me Mikasobe, eia nae, aohe ia ano hana i kakoo aku i kana mea i lawelawe ai.  Hookahi mea maopopo loa, ua kolohe a ua apaka oia i ka hai.

            Ina ua uku ole ia oia no kona luhi e kona haku, aole o ia ke kumu e loaa ai o ke kuleana iaia e ohi a e lawe ae no kona pomaikai ponoi iho i ka pono a i ka waiwai o hai.  Ua like no ia me kona aihue ana.  A ina e manaoia e hoopii iaia, he mea maopopo loa no Kawa oia e noho ai.

            Hoonana mai hoi ko Hilo poe mamua aku noi ma o ka nupepa Taribiune la e malama ana lakou i aha puhiohe ma kahi La Pule malaila, eia nae, ua makau honua lakou, aohe i hoao ae.  I na maka no paha hoi o ka Weliweli, hee kepau o na ohe.   Ua hooleia aku no e ka Loio Kuhina no ka Aha Kuhina holookoa, hoaano no nae a haule wale me ka hooko ole.

            Lehuelhu na oiwi e waeia nei i poe hana no ka Oihana Dute ma ke kiai ana i na moku a me  ka hue ana’i na ukana no ka hoopaeia mai paha o na ukana kue kanawai, e laa me ka opiuma, a pela aku.  O kahi mea apiki nae hoi, ua makemake ke Kuhi na Waiwai e haawi aku lakou i bona o $500, a mahope iho nei, ua hoopiiia ae a $1,000 Ma ia ea, ua hoike mai oia i kona makemake ole i na kanaka maoli e lawelawe ia ka hana, aia no a loaa na hope kupono, a no ka loaa ole hoi, ua pau kekahi mau mea.

            Eia nae, o ka makou e hoomaopopo nei, i na paluku no a kahi nupepa Kuokoa namu i na a i hala ae, ua hoihoi hou ke Kuhina i kona manao a ua hoopau ia na bona, mahope iho nae hoi o ka pau ana o kekahi mau oiwi mai ka hana aku. He hoike keia no kona heluhelu a hilinai i na manao  o ia wahi nupepa a makou e noho luna nui nei.   no ia mau bona hoi, aohe mana malalo o na kanaawai e koi ai e haawi aku, a o kekahi hoi keia o na hana lehulehu a laou nei ma ae e hana nei mamuli o ka manao wale iho no.

            Ua hoikeia mai ia makou e kekahi mea a makou i hilinai ai, a ua hilinai no hoi makou he oiaio, aohe he mea e ae e noho mana nei maluna o kahi nupepa ohakulaioili pahemo hou o luna aku nei, aka, o Kuhina Kupa no ka ma o ka puuku mua la i waiho koke ae mahope iho o ka helu mua.  He hoopalaimaka wale no ia waiho ana ae ia kula na, a ua onou aka he mea i pili iaia.  No Eaau no na Lima, akau no Kal ba no nae hoi ka leao.

            He hoopalaimaka wale no ka hoike ae no ka lahui lakou.  Pela no hoi me ka pau ana o ka puaku mua ka lima hoohana hoi no ke Kuhina o ko ua Aina E a o kekahi hoi o na ona o kela wahi w@a i palahuli koke iho nei.

            O ke ana hana ia a ia mea e hana nei, a makau hoi e olelo ae ai he nahesa oia iloko o ka mauu e kolo hele nei, i wahi no ka lahui e maliu aku ai (paha) iaia, no ka mea he ake loa ia kuewa e lilo oia i peresidena no nei Aupuni oehaa o lakou.  Ke nele hoi ia, ke ku hou ae paha hoi he Aupuni Moi, ua makemake oia i ko ka lahui maliu aku iaia, i mea nona e kiekie ai.  Aohe keia mau hoomaikeike a makou e hala ana, a ike aku no kakou ke hoea mai ka wa ma nei mua aku.

            Ike pono iho la nae paha ka Papa Kahu Waiwai o ke Kulanui Oahu (Punahou) i ka pau o na haumana haole i ka unuhiia, no ka aeia ana o 26 poe haumana Pake e komo aku i ke Kula Hoomakaukau Punahou, a makou no hoi i hoike aku ai mamua iki aku nei.  Aohe i kue na makua no ka Pake ana o kela poe kamalii, aka, owai la ia poe Pake i akaka mua ole ko lakou ano a me ke kulana, he poe ewe paha na na poe i noho paaua no na mahiko, a i ole ia, he poe ewe paha na na poe Pake i ikeia ko lakou kulana maikai a hoopono.

            Welawela mai nei ka hoi ke kai ia Kapu ma kana ohakulai oili palemo hou o ka Poaono nei, e hou mai ana ia makou no ka hana i ka La Pule a komo loa i ka po.  He mea ole ia, oiai, aohe o ka lehulehu pomaikai ma ia mea.  O ka ka lehulehu nana, o ka puka aku o ka nupepa, he mea ole ia lakou ka wa e hanaia ai e pua eku. Ke ano paio no hoi a kamalii, he hopu i na mea waiwai ole.

            A no ka makou hoi e uku ai i ko makou mau limahana, aohe aia ia wahi, aka, aia no ia ma waena o makou a me lakou, e like me ka mea i hooholoia.  Ina aole makou, nele loa na keiki hana oiai oia maanei.  Eia nae, o ka mea no ia i pipiliia.  Mai laila mai no nae hoi ka lono i ke ahiahi Poaono nei, i ka loaa pau pono ole o na kenikeni a na keiki hana, a e hana ana no ka hoi lakou i nehinei.  Wahi mai no o ia olelo, ke pau pono ole, haalo ia ka hana.  Aole pela maanei, he loaa pau pono loa i na Poaono a pau.

            No ka mea hoi e pili ana i ka Buke Mele Lahui, ua makaukau mau keia aoao i na wa pau ena

            (E nana ma ka aoao ewalu.)