Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 44, 1 May 1886 — HE MOOLELO KAAO -NO KE-Kaikamahine Alii LEINAALA Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu, KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO -NO KEKaikamahine Alii LEINAALA

Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu,

KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA.

I ' MOKUNA V. i JHELO 11. [ ta IKA mauawa i'-pio hī oke ahi, wehe j wL. ae la ka luahine Sawahe ikc pani o 1 kona pahu keleawe, a paka ae la oia iwaho; ja ia manawa i puka pu ae ai me ua wahi nanaua la, a lioi aku ln oia ma kona i kau mua bi. Oiai oia e kau ana malaila, hoihoi ia nc la o Linaholomae iloko o kona halo, a hoi ae la o Lina-hu a me Lina-nia iloko oko laua hale. Iloko o keia mauawa, peka hou mai la ua lio keokeo la i kons hale, aua lilo ia he mea hoouluhua i ua mau mahoe la; a no i« mea, pukaae la o Lina-mn. a kahea Rku la i ko laua kupunawahine. E Sawahe, heaha la keia hana a Linaholomae c hanakuli mau mai nei i kona bale. I mai la o Sawahe. Malia paha he kupua, ho eu, he ahikaunna, eia paha iloko nei oka aina kahi i hoohalua ai, imHa aku ke kolohe. Iloko oia manawa i nalo aku ai ua mau mahoe la iloko o ko laua hale, a no ka manawa pokole, hoea hou ae la laua waho; a un aahu ia o Lina-mn i ka aalui o !ra wahine hololio,. a ma kona l.ma akāu, paa ana kana utDa kupua nnoa ka i Peinakama; a e.B_4» anahoi,o Lina-hii ma tr»ir»ua hfto, a he mau >«>ta eha i kn waT, a | heie aku ia laua i ke kahua kahi e liolo ui I o Lioaholomae. *

Ika hapalua o ke alahelo i ku i!io ai o Lina-hu me ka hamarc. a ke kanaka kui amai*a raa kona lima akau- a e-paa ana ma bona lima herns, ke kamaahao lio, a mamua aku o kone alo, e waiho ana na bola eha, i kakalu laleni la he elua bola oka lalani hookahi. 1 hke kn loa mai ke bo!a inua a iko bola olua ī liope, me ke kaawalemai na wawae mua oka lio a ina wawae liope, a oka laul;v ; ua like me ke kowa o na wawae mua o ka Jiō, a pela no hoi na wawae hope. lloko o Keia manawa i holo aku ai o Linahoiomae no kn. aoao liikina o ke kahua. a no k:j hnpalua mi!e, hoohuli ae la o Lina-ma iua lio keokeo la, a hoomaua aku la oia e holonui i ke komohana, i kahi a Lina-hu e ku mai ana me ka hamarc a me ke kamaahao; a i ke kokoke ana aku o ua lio la, hoomakaukau ae la o Lina-hu ma kana oihauB, a i k'a manawa a na'wawae muao LinaholomM? e iho iho la e komo iloko o ka lalani bpla mua ia manawa 1 lele aku ai o Lina-hu n kapili i na kamaahao i na \?awae muā, a komo iho la ia mau wawae iloko o na bola elua o ka Ulani mu#; a i ka manawa ho? i eu mai ai na wawae hope, a mamua o ke komo ana ibo i na bola i koe, paa mua aku la ia mau wawae i na kamaahao, a hala aku la ua lio keokeo la no ke komohana, a ia manawa no hoi i pii ae ai ka wai o na bola eha, a ko iho la he mafl waipuilani weliweli.: a i ka huli hou ana m*i o ua lio la, tkoomaka hou aku la ua lio la e holo n<> ka hikina; a laia e holo aua, ke lohe ia aku la halulu o kona mau kapuai wawao elike meka hakui ana la aka hekili, a mahope iho o na wawae oua lio la, e pio ana na auuonue ehiku; ai ka mauawa e huila aku ai ka wawae hope o ua lio lft, ia manawa e uwila aku ai na alelo manamana o ka uwiU e holopapa ana ika ainn, i panai pu ia me k* leo nakolokolo o ka hekiil; a iloko 0 ka wa a ua lio k e la i kona holo, ke lohe ia aku »pi ke kaui uuina pohapoha oka Ko oka uepa a Lina-ina luna o ua līo la, rae he mea ta e i mai ana 1 ke kanaenae a ia poe | hala 'ku la, lvani uina ka wai o NamoLokuin i, Hakukoi i ke alō o Hanalei, Pohapoha i na lae nala o Luia, l'Hi ka hanu o Haena i ka ino.'" Omi u» lio la e hookuu pau «na i koua holo, aia k« aina oke aupuni Anapauapa keopaipai l< eHke me ka apan.\ pcps, hīolo la k& waipuilani ilunn o k. na mau palona. a ke ai mai la fea uwUa ina mea a pau,-a ke.wawahi mai ta ka leo o kn hekīli i na mauna, k#uhi ia ka pouLi a ka ohu 5 -aa aina la, ame ho mea la, i ka nana aku, jaia ua aina la iloko o ka ipuhao waiwela ' k»hi i paila ai. *

E ka mea heluhelu e hoohuoi mai aiial paha op; eia īho la īhea ua wahi kilokilo nei? Ae, e hai aku au ia ;oe i kahi i pee ai ua wāhi kolohe ln -ī naloale. I k« m«nawa t k»i ia mai ai 0 Liuaholomae mai loko mai 0 ka hule lio, a ike pu aku Ia hoi ua wahi nanana la i na bola e paa ia ana e Lina hu; ia manawa i hoomanao ae ai oia; o keia keknhi ona hana pilikia loa e komo $ku ai oin iloko oka poiao, a no ia mea i hookahull liou ae ai ua wahi nanana la a 1110 i a lelele aku la oia mamua o kafū e hele mn< la 0 ua lio la, s 1 ke kokoke ana mni 0 Lma-hu, iele aku ln oia ma ke aio 0 Lina-hu, a Stnaio aku la ma ka epani kui amara o ua kaikaniahiue la, ama ke opi an\ 0 ke pelu 0 lona loa oLina-hu, i nioe iho ai ua wahi kolohe la. A iloko hoi 0 keia uianawa e ano e nei na mea a pau o ka aina, aia o Lina-hu liuoa ponoi o kana hamai'e kahi i noho ai, a he puuhonua ia nona e hoopakele i keia pilikia, a pela iho la ī ai ua wahi kilokilo la a kakou. Mahope iho o ka pau ana ae o keia mau mea, iho iho la ua wahi uku la a leiele aku la no ioko 0 ka liale 1i0,.a makila oia kahi 1 nana mai ai ika hoihoi ia nku 0 Linaholomae, ai ka manawa i hoihoi ia aku ai o Lmnholomae, huna iho la ua wahi kolohe nei īaia iho a pee iho !a oia ma kahi e hiki ele ai ia Linvhu a me Lina-ma ke ike aku iaia.

Oiai oia e pee ana, hookomo ia mai ia ua iio keokeo la ilako o kona bale, a ia manawa, i kookafau<. hou ae ai ua wahi kiīokil® ia iaia iho a lilo ae lr. ia he opu weuweu c ulu ponoi ana ma kahi a ua lio U e u-uui iko ai, a mahope iho o ka paa ana o ua lio lft i ka nakinaki ta i n$ kaululiao, hoi aku Ia ua mau mahoe 'a iloko o ko l»ua hale, a ia uianawa, naua iho la ua lio uei.i ua opu weuweu nei /n&mua ponO o kona alo, a nanahu iho la oia me koqa waha, a mahope o kqna moni ana, kulapa koke ae la ua iio nei me ka ikaika ivui, a( moku ae la ko-, na mau kaulahao, a hooniaka koke aku I:i oia e ufl!o mawuena o ka halfe o ka luahine S&wahe a me kana mau moopuup.. A i kona kaalo ana ma ke alo o ka hain « 4(8 !u>shlfi* Saivahe,' lohe «kn" 'fa he i ka pao irna mai a kekahi leo mal lnna mai o ua lio k penei : Aloha oe e Sawahe, eia o Linaholomae ke hele nei < ka mahaikai honua. 1 ka manawa i pae ai keia leo ano e, ia m&nawa i puka mai ai o Lina-ho a me X»ica-ma īwaho. ike aku la laua i ua lio keokeo lft me kekahi wahine iluna. I ko laua ike ana aku, hoomaka koke iho'la laua c uwe a kahea ae laia Sawahe; hlo ka lio o kakoue! lh. manawa no i lele ai'ua lio la a nalo aku la i na ao polohiwa o ka lewa, e kamoe ana i kana huakai no kē aupuni o Peresia, kahi a ke kaika- \ mahine alii e kali m#i fa. E waiho ae kaua e ka mea heluhelu i ua wahi Uilokilo la, o holo ana me kona lio keokeo aihue, a e ae kakou i ko iuahine S»wahe me man moopuna. I ba maoawa i lohe ai 6 Sawahe i kā leo kahea a kana mau moopiiina, ia mnna\vai hoomaka koke ae ai oift e kioe iloVo o kana ipuhao waiwela, a piihi ae la oia i ka lewa, i mea e wela ai u» wahi kilokilo ia. a i ka m»nawa ft na kulu wliiwela e luhelelei ana i ka lewa, ua hala muft nku la ua wahi kilokiio la mawaho o na paU«a o aa aina t», a oia kona mea i pa|e!e aku ai i ka waiwela a ka luahir.e Sawahe. Mahope iho o keia aia ua luahine Sawohe la.e uwe aria no ka lio keokeo o kana mau moopunii, a e ku .nakcna aua hoi ua mau mahr-e la no ko laua !:o. Iloko o keia mawawa i pane aku ai o Sawahe i kana mau mood{'una. E a'u mau moopuna, ua lawe ia akn ka lio e k« men kolohe, a'u no paha e o Pimerata no paha. Nulaila, mni kaumaha olus, oiai, ua lawo ia aku la ka lio. « o nd pono o ka 1»0 eia uo ihope nei, a oia mau niea no ka olua e malama ai; aia a hala r|a la he 49 mai keia la aku, alnilā, e pau ka mana kupua i hana'iu maluni o oa lio noi. a iloko o ia manawa e pīt nku at olua a ka lalnni kuihiwi o ko olua «ina, n e iho olu» ia Poinakama i ka oiua uwep» kupun, « i na oia i na welau o ka honua. a lohe oia i ka 100 o koia uwepa» e t»Ji koko mai auanei o'.n iloko o ba manaw.i pokolo loa. Na koia ukiu olelo > hoo.»au ae i ka uwo aiw o ua mau mahoe la, a loho iho la lakou me ke kaumaha. E hoi hou ae kaua o k* nioa hclu6elu a n<n* aku imua « ka hnloalii o L<»miat«, I kok»ke «ina aka 0 ut\ kiiokUo la kona Ho i ka hllea!» o Leinaala. heoiho iho la o>k » ku iho 1* > na knoA o Wa pa «lii o * holofciau aku la ua lio 1« iwaena o fi* «!*• nui o ua pa »!ii 1h m» ke ka*puni ana i ka halenlii o Leinaala: a i ka elua o kona kaapuni ana, teha ae la kona waka iloo* 0 ka" ipuk» aniani oj ka haiealii, * »*

manawa i lohe ai 0 Leinaala i ke pe.ln.po ha ona kapuai oualo h \ panm pu ia eka uwauwa oua kiai pka pi alii. na j ia mea l kono mai ike knikamahine a'i' Leinnala a me ka Moiwahine Lomevina; e nana aku ma ka ipuk« aniani oka haleaiii; a liee aku h laua i keia wahine luuhine e holo »na maluna 0 kona lio keolieo nani,a hoomaka iho la liiua e akaaka, n ia manawa i haule koke iho ai na lio la 1 ka hoiopeki, ake nana fohi ka lau 0 ke . ka huna 0 iluna o Pohinahioa." | Oiai ua wtihi kilokilo ia e kaniele ana me.kona lio keokeo. I aku la o Leinaala i kalMoiwahine o ua wahi kitakilo wahino nei paha' keia o Poinikia? Hoole mai la ka Moiwahine Lomei'ina 'Trn|" ka i kels; aohe iauoho o keia iualune, a.be Ipalupalu ioa no ka iu,ihine 0 Poinikia. Ia i wehe koke ae ai 0 Leinaala ike aniāi)i Uilii 0 Tublfrma- y a ninnu ihu la. Ē liilii o l TubcTina l owai keia luahiaō a'me Jteia lio ' keokeo. Pane ae la ua O ke kilokilo o Poiuikia ame Llßpffioi6maei ka lio keokeo oka iuahine SaWalid. la i knhea koke aka ai 0 Leinaala. E ke flrahiue o Poinikia nani ka bele ana i ka'huakai hele a hoomanao hou mai i kau kauwa wahipe, ka roef, ,e kau aku nei na maka 0 kon ' mau&o ao ka ike ina makn 0 ka a kua n*au i aloha ai. | ~ mai ia usfSy'ahi kitokllo la.i feaohi mai lel'oja i kona lio, a nmau «aaīla. , E ke kA B alii |Leinaala, ehia la i koe n h|ki mai la ke kiilokiio wahine e. PomtkiāT I aku la 0 Lei-i-iiaaia, 30 koe a hoi e mai la oe. ! ia »&ftawa i kaupīiu ae ai o Lei- [ uania j mau kauwa no ka hootnii% |iuae au»4 U« lio keokeo U, a o ke kiiokilo hoi o Poinikia hookipa ia -aku la oia $ Leinaala me ka nui, a maIwuko kekahi papaaina nujj uhok iu mni ao-Jfona hanohano j _aj m wahi | M-h »a *-.p Poinikī-i /4-■

Uoke ae ai ka Moi 0 Peres;a i kana mau kauoha ina alii a pau oka ain», e ukonkoa mai ma loko o ka halealii o Leiaaala, a i ka manawa pokole wale 110, ua akoakoa ae la na mea a pau, a ; 0 keia hoi ka la oi loa aku 0 ka piha, ke hele la a "Le-i Kohala i ka nuku na kanaka ,'' i ka ka mea oka piha ike ake nui e īke i' ke kino 0 Linaholomae, ka lio keokeo kupua a lakou 1 lohe wale ai i na hanauna i hala a lakou hoi i manao waie ai he mei olelo waie no, ©ia ka he oiaio, ke ike maka nei lakou.

. I ka akonkoa ana mai o na mea a pau īloko 0 ua halealii la, a iwkenakonu e» ka rurhi hookipa nui kahi i maa i ua aiiāina la, i ka lakou mau hana noho iho* ai lakou a pau loa a makaikai aku i ke ki!no 0 Linaholomae ka lio keokeo 0 ka luahine Sawahe, oiai oia e ku aua mamua iho 0 kahi a na kilokilo mua i hoike ai. Oiai keanaina e kali aaa Leinaala i ka liiki m»i, a i ka hemo ,ana uun o ka jipu|ca, hoea mai la ua ui kaulana Uyo Pe|reaia i ukali ia e ka Moiwpkme Lonienua, La ma ko laua wahi e noho ai i ku mai ai 0 Leinaaia a makaikai niai i ke kino 0 L<aalioloinae ka lio ana i loho walo ai i kooa uiakualiino. . , ! 1 ka manawa i ike aku ai 0 Linaholo-, mae ia m manawa i kukuli ko- ] | ke iho ai ua lio la ilalo, a iuna aku īa oia Ime kona n.au maka hoiheii mahuni 0 Leinaala a nhu-hu ae !a oia, ine he mea la e fi aku ana, 0 oe ka ai 0 na'ui. a n\e ka na-1 Inl 0 nn nahi. ' j Iloko 0 keia manawa 1 ku ae ai ke kilo- j kiip wahine 0 Poinikia iliana a kamaHbj aku la oia e like me kona; ano mau, penoi: i K tte kaikamahme alii Lepaala; he 130 la 1 ae noi, ua hole ākujau ma ka'u Uua- j knihele e imi i alanui no kjau* e hiki ai i j kalii a ka mea au i aloha j»i, oi * «4 almui' la i|mu& 0 kou alo i keia ld. j lioko o koia mau la, ao|e i inoo u.» ma- \ ka 0 kau kauwa "wahlue, j aolo ho: o:a : j hooj»naha ma kekahi oiouy\ 0 La hotsu:\. aokl' oia i hoi hon mai \ ipuka 0 ko i ! halo, a noi mai ia 00 1 kokihi w.iiwai u\ i. 1 kanhao i ulk» no kona lnhi. aka. «a a!o i.v 0 a'u iia'lnoina me ko lakou mau al? ahto. a u|?t komo i» e a'u na uiulaau ku!ipo'ij o o ka Mf H «1« (AferH;a) a ua hohi ia e ain» papa pahaohao 6 a u» «t»kaikai ia e keeea kapn o kn luahmo Sjkwaho, > ikiko 0 iai!a i p iu :;k;i ai maJlauoho 0 kau k*u\va wahiiio no k-» hooiktika ana i kou pono 0 ko aW, loko mai 0 laila i oili mai; ai kau kauwa w*hm> me ka lanakila m|i, a 0 ka hoiko o ia Uaakila, eia imna 0 kjou a'o ho ! 0 kook«o »u i loho wale m [ kona n\oa 0 l.inaholomao, | I ka pau ana ao 0 na OWO * ua kiloki'o la, maila p ko ki'oki!o wahine 0 PolnUia, ko hakwi aku i\o\ an 1 Wu hoom»ik*i nui aoh? hoi owau

wale rto, 0 ko'u makuakane a me ko'u aupuni kekahi e papihi pu aku Ika lei 0 ka hoohanohauo ia oe, a i nn e hooko mai aua na Lani i ka kaua. moei}hane ma ka loaa ana ia'u oka nieu a'.U i a'oha ai, alaila ; e noho mau iho auanei oe ma Ua aoao 0 ka'u papaaina ina marawa a a e haawi aku no aw me ko u makuakane a me ko muua a»puni i nn. hoofe& Q o^ ano kīekie loa ana ia «ul- a pela wale „ I ka pau ana 0 na hoouuika hau hLcu la ua kilokilo la e kamailio i ka i ani aku; ē ke sflii, eia ka lio imua 0 kou aio, he alanui hou a'u i maaao ai e hiki oe iloko 0 ke kihapai pua 0 Eionale ir.c kll lanakiia, aka. 0 ka ikaika o ka iio aia aku la no īhope, a nolaila au i maneo ai e hai aku ia oe i na he mea pono, a ole, aohe oe e īke ina maka 0 ka mea au i aloha ai, a 0 moe iho auanei oe i ka*make ana oka poe ui i nele i ke aloha ole tna kona eoao nana e kanikau aku iaia a oia keia. •> No keia pule ae.