Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 15, 9 October 1886 — HE MOOLELO NANEA NO HAMABIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMABIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Belemona—A me Ka Ouli Pahaohao o na Huahelu Ekolu. (Unuhi ia t Colburn H. Mamat.) HELU 11 __ JIOK'iTN A IV. ■- : \ ke ala hookahi. A, hoohu-»i a laleou. Na inoi like 6le Ekoiu. Ao ka uku makana kiekie, HE il AU malama loihi i hala ee, oiai e hookokoke akū ana i na h hanau o Mase Tulianfl, akahi no a ike ka Moi lahonazina i ka hapai o kana kaikamāhine, ka mea a kana wahine i huna loa ai, no konu manno 0 pepehi ia ka laua kaikamahine, oia kona mea i huai loa ai. . . I ka ike a»a o ka Moi, ua piha loa oia | ka inaina, a no ia mea, i hopu aku ai oia i kana pahikaua a kaikai ae la iluna me ka ana iho e hahau iluna o kana kaikamahine, ka mea īiona na maka e lehā ae la m*l<>lo' o na kuli o kona makuakane me ka ehaehs, ano ia mea, i lele māi ai j kana wahine mawaena o kaikamahi-; ne a me ka Moi, a no kd 'piha loa o ka Moi! .• Va inaina. iho la oia i ka pahika- l "I?i^meTaTkaika \vahine. a ua moku pu iho īa kana wahine i na apina elua, a o ka hapa o kekahi aoao e pili ana me ke poo, oia kai lele aku i'kahi e a ka-; mailio mai la me he kmo oli !a. j "E kupaa e kuu kaikamahine, a naka; mea yana k<j keilu iloko o kou opu e hbiiiol'.hou mai i kau koko 'i haule i ka lepo o ka īnaluua oke poo o kou makua-; kane." . " ' : J Haule aku la ua apahu kino la iialo, a waiho aku la no ka wa mau los. 1 |{Qlf» o maMwi i kaikai hou ae'ai ka Woi i kqna liina a hahau hou iho 1 kana paiiikaua maluna o kana kaikamahine, aka, ua emoole loa kana leaikamahine i lele ae ai e puliki i ka lima o kon ( i makuakane a puana ae la i ka liuaoleio walohia; |

fi maleuakane! E k'ii no kou hānohanoH E ae mai oe' ia'u e holo ae au iloko oka pupupu hale o ka jnea il*hune e noho ai; »c humi no au i ka inoa au i kapa ai ia'u, aole hoi au e hoike aku i kekahi mea owau ke kaikamahiqe alii o Inia. Ia manawa i lalau iho ai ua Moi la ina lauoho o kana kaikaīnahine « kulai aku.la' iluna oka papahele, me ka hoopuka aku i \ ka huaolelo inaina: "E ku e kuu kaika-' mahine, a e hele koke mai keia wahi aku. ] īa manawa i ala ae ai kana kaikamahine ' me ke kino i loaa i na i oilj aku ai ua kaikatr t ahjne la, a nalowale aku la i ka' jjQUli q ka po. ' - laia e kq ana iwaena o ka malapua, n*na ae la eia i ke Aupuni o J£ina, kahi ana e manao ai e hele aku e noho malalo o Sanamirohae, aka, eia ka mea nana i keakea mai i kona manoo no ka hele ana ilaila. Ile loihi ke alahele, hanei-: ka mamao, a e halawai ana t>ahi"(J'tne na i>oii,o °ia alahele, nolaila, alawa ae la*oia a nana aku la i ka aina o Feresia, ka niea nona mamao he niau haneri miie; a ala hoi ma ia alanui hēle na niuliwai akea, me na laiani kuahiwi kiekie e hiki ole ai na wawae paluiwlu ke hele elike me kona ano, nolaila, huii ae la o;a a hele aku la i ka aoao henia e ka aina; a no na la lehulehu, ua hiki [X)no aku la ia i na o k* lawaw, e no'ho ana ma ka nuku oka muliwai Ganege, e hoea la i ke kaikuono o Benegala, a ua hookipa ia aku la oia e kekahi o na kaikamahiue a ka poe lawaia. ana lakou i malama iaia. A no na la pokole w ale no kena imho ana ilaīla, ua har>Y- iho la oia i kana hiaiio kane, a u? kapa iho la oia i kuim inoa o Haine Bire, (Ka I.a o ka Ehaeha.) E waiho iho kaua e ka mea heluhelu, ia Mase Tuliana e noho ana malalo o ke kaupaku hale o ka mea ilihune.

Iloko o keia mau la, aole i hoomaha iho ke kanaka waiwai o Monore no ka imi ana no ieana keikl, eia no o'u\ ke kaaheie nei maluna oka honna, ake lu hele tiei oia i kona da!a mao a maanei, rov ke ake nui e loaa kekahi inoali e ike ia ai o kana ke;ki. aka, aole nae l'C loaa iki. a me ia ano oia i hoea aku ai i in kauhale o ka |x>e lawai i. a i kona hiki «n* aku ilaila, ua lohe iho-ki ia no keia kaikamahine i hanau i kana ki a kapa iho ika inoa ma ka inoa oka a keiki i nalowale. oia hoi o Hame Bite. ka mea noaa keia nanea walohi;*

1 kn iohe alia o iia kanaka waiwai la, ua mikiala nku la uia ilaih, ai ko loua hainw!>.i mūn loa ana, aa ikc aku ln o Monoi'e io ke kn:karna biiie a!ii koia o Iniii, r.ks. ei;i ka mea liaoiiao ioa iaiit, pehya l a i R ® a i keia kaikamahine e hele noho i keia Vahliulh oka poe lawui.'i, nolaila, hōoīnaka aku ki ua kan;;ka waiwai la e ninau [ ua kaikamahine la. Owai kou inoa, a mai ka aina hea raaj oo? I mai la ua kaikamahine la, o Ma. fcndi:i ko'u inoa, a no īn!a nei no an, • īiinau bou aku Ja.o Moioi-e, a pehea oe i i kapa ai i keia inoa o llamo Bire maluiiii o kau keiki, ka mea i like loa ka iuoa me ka'u keiki i nalowale? I mai !a ia, ina o oe o Monoie ke kanaka waiwai loa o ke aen-.ei, alaila, 0 kau moopuna pouoi loā keia; oiai o kau keiki i nalowale oia kn'n ipo aloha no ka wa mau loa, a oia pouoi ho hoi ka makuakane o keia keiki. Ia manawa i iho ai © Monoi'e 1 ke keiki uuku e waihoa]a i ke alo o kona makualiine; a kaikai no ]a ōia i iuna o koua mau lirna a uwe iho la m.i k& inoa o kana k«iki i nalowale, a i ka hope loa o kana u\ye aua; iioiioi aku la oia ia Mane Tuliaii!i i kapa ia o Marendia, e lioi e noho meia a nana e malama kona ola a me keia keiki unku, a hiki.maī i na aokona hope loa o konā ol i e ili mai konavraiwai a pau loa malnna o keia keiki, a ua ae aku la,p Mase Tuliana no keia niau o'elo, a ua hele aku la oia i Peleaia mē kt\na keiki uuku, «v ua noho aku la i ka haie o ua kanaka waiwai ala.

I ka hiki ana aku o Mase Tuliann aa lohe iho la ia no ke kipaku ia o ka ikamahine alii >Lireneara e kona makuakane no ka hanau ana l kana koiki aole i ike ia kona wahi i noho ai. Nolaila, ua nlu ae ka nianao iloko o Mase Tuliana, aia paha o Mareueara i ka mok'upuni o Hoha, nolaila, ua hoouna aku laoia i kekahi palapala, ia Maj;eiieni;a, ano na lohulehu, ua loaa aku la ua palapala ala ia Mai eueara, a j koua ike ana i na manao o MaBe Tuliana, na Uoopiha ia oia i ke aloha, a mahope loa oka palapa]a a Maae Tuliana, na hfti iā i ka iuoa o kana keiki o Hame Bire rua ka inou o kaim ipo j Ha]owald.

la manawa l lion»- niui ai 0 Mai , e . neara 1 kana palapala a ma loko oia palapala, e hoike maī ana oia i ka moolelo o ka hanaa ana i kaua keik.i, a me kona kipaku ia anaj a me kotia ilihuue poloii, A mahope ioa o kana palapala, ua bai aku oia i ka inoa o kana keiki Ka Huihui Waina o Enegeti ma ka inoa 0 kana ipo i naiowale. I ka ike ana o Mase Tuliana i keia palapala, iis nui kona uwe no kona hoohanau, a oia ka Monore i ninau mai al- ■ E kuu e uwe ana oe i ke aha? "I aku ia o Mase Tuliana, e uwe ana au i ko'u hoahanau ia Mareneara no kt>na hauie ana i ka ilihune a me ka poloh a no ka hiki. ole ia'u ke kokua aku iaia, oiai aia maua maia alanui hookahi." , "A, e keu kaikamahine; heaha waiwai o kou makuakai',o r 7rer^ t -„-aip» ke apo i ka honua nei i ke gula a ino ke dala—a ne ke aha oe i noi ole mai nei 1 kekahi oia mea uo kou hoahanau. Ia manawa i puili ae ai o Mase Tuliana i kona mau lima, a i aku la ia. E kuu makuakane; i hookahi wale u© a'u mea e noi aku ai ia oe a o ke o ki noia, e noi aku ana ia oe, e hoihoi i kuu hoahanau, a na kou ahonui e malama ia maua. Ua ae mai ]a ua kanak i waiwai la me ka hauoli nui, a uahoouna aku la ia i n a kauwa o kii ia Marcnoaia. Aaout U loihi; u* luki mai la o i ka hale o ua kanaka waiwai !a; a u » halawai ae la laaa me Mase Tu!iana «e ke kumakena ant n» !aua iho. Mahape ihe u ka pau ana o ko I&ua uwe ana, ua nana iho U iaua i ua keiki a laua, a aa i*c« ia ka like lou o na Uelehelena, me be n»ea la, ua Uanau roa!ioe ia. keia mau keiki, a ua liio ia he mea pahaohao !«a i& Monoie, a uo īa roca i puaua ae 111 u« kaiiaka. la. E Hame Bire kuu keiki e! Nau u« ane« keia mau wah'me elua r w« nei mau k«iki eiua—Nani kalii kfiki kolohe o oe, a uwo , iho !a oia me ka walania o kona aauu i ke t aloha i k-uia keiki kamakahi i nalowale Bie ka ike ole ia.

I ku noho aim e nei mau wahine elua a me nei nmu keiki elua ike aio oua knnaka waiwai la, ua lilo ia Jto mea.puuahele lea iaia. i Ii!;« kona maiania ana mo kina keiki ponoi. Oiai Mgi& mail kaikamahine e noho ana me ka !r.ua muu keiki malalo o ua kannka w*nvai la, aia hoi, hiki mai 1» lu lono i Pere3ia no ke kipaku la ana o Sunamit«hie ke knikaoiahino ulu o Kina, no ka lianau ana i k«m koiki, aia «iu kp liele kuewa l.i il»ko o ka pololi Ano ia moa i ulu «e ai ka nnnao''*!ol:o 0 Mi«« ru!unu a me Maren«urd « noi akii i ka Ukōniaikai 6 ua 'kannka waiwai la, no ko laua ho*hnnaii 0 helo kuewa ln, a i ka !ohe ana o ua kanaka nei, ua Itlo ia ho me* hauoll !oa iain, aua hoouna aka oia i kona mau ksnwa uo k» hele 1 ann e imi, no ka ma«awa loihi, hoea mni la keitt kaim<»liine »lii me kana keiki imua o ke a|o o ua iiei, a ua hoo kipa ia aku #ia mo ka oluq!u loa. Ika ako*koa ana o keia poe k«ikamu* hiue a nana ina u kn lak<>u , mau keiki, ua like lou, n&o he inen la t ua hanau pakolu ia keii mau keiki ī k* wa hnokahi, aua oi loa.aku ke pahaohao o Monere i'keia inan, a ua lilo ia he mea nana e ninanin'U lokilii ai no keia mau mea, a un hoike aku ua poe la Uaikamahine la i U» lakou mnu moo!e!o pakahi a na inoi « ka lakou inaii ipo nana mai keia mau keiki, a ua iilo ia he mta kamahao loa ia 'Monore. a ua koho wale iho no hae in. n» kaua koiki no k«ia mau keiki ekolu, koe wale nn ka mamao loa o keia mau aupua *Rai k#kahi a i kekahi, a pehea'la ī hiki ai i kaua keiki ke hele e hooinwa i ka makemake • keia poe wahine iloko o ka manawa pokole loa, a ui liU iho ia ia he mea naaa « noouoo nui ai i na manawa a pau. ilpk# «* keia r«*&nav*a; kukulq ao !a ua kapaka waiwai ia ekolu hale nani loa nd lakou na hiohiona i li-ke me na halealil, a hoonoho aku la oia iua poe kaikamahine la iloko ona hale pakahi tne ka lak|*i poe kauwa unna e lawelawa i ljca lakou , me» e makewako ai, a Rii ko lakon mau.' uku naakahiki pakahi. A Ska nana iho o ua poo knikamahine nei, me he inoa la o ko l»kou manawa no e nono ana i lea malu o ka makua, ka lawa o na niakem.iko a'pau a ka manao e aa aj, ' \

Ma keia wahj e l(a mea he!uheln e wai* h« ihi» kaun I ko kamnilio «nn rib u» u ' ang to wniwal 1> . -^ 0 4 kuna nona mnkani, 0 haliu ae Jralou a nana'aku aku ia Hame Bire il'oko o ka halepaahao e Uahi Pouli. MOKUNA V. Heaiia keia e maaio ae )a He aka uhane kine wailua, A— ka nani i iike me i3, Ekolu anei kakou iaia hookahi, Ke alahele o ka mea i ike ole i koun hopona. ; . la Hamo ]3ire e noho anh iloko o ua hale panhao la oUahi Pouli, maliopa iho o ka huli hoi ana mai o 'ka huahelu 3," mai ka makaikai ana i na ui ek«lu o AYanadei densa, ua lilo iho la ta moa ia Hame Bive he inea na kona noonoo e lolii ai, a e lia mau an* hoi kona puuv%H j na manawa a pau no keia mau ui ioi ;.o mimua « k.iDa aioha ekolu ana i kapi iho ai o lakau M oi, eia ka. hoi ka oi ae mamua o lakou. ' Nolaila, i kela la keia la o mnau mau iho ana oia iaia iho. Pehea lm«e hana ai i ik« aku au i na maka o keii mau ui? A *waho« la hoi au • keia runii e puka aku at, i ike mai ai lakou ia'u. Ike kanakolu ona ia, o kona noonoo ana no keia moa, ua ak'u l:i oiu imua a na huaholu ekolu, a ua 1 aua hoike mui !a ua,niau hunhelu la ekolu iko lakou monao. E pso «hakou i puka' , nia ka pa'u o keia rurai e kupono ana i Ka Punawai o Biloroona, a ua' ae akn )a o Hame Bir<s ia manao, a ua h<)ioinaka kokeiho la kana poe huahelu e pae i ua paia pohāku !a me ka lakeu mau mea paahana i manfto a». No ua la Wihi keia ana ona huahelu, ua hoea aku la ijiß puka la ma kela aoao* oua puiiawai !a| a o ka nui o k«iu p.ika, ua like ia rae )ke komo pono aua o ka hua alani a lioea tna koln «oao. Maloko o keia pukā i naua aku ai o Hame Bire, a iko ak« t& ia i hulali uwi o ke p«i «ui*ni o ua puuawai U ma keta a«, a ua h<ki ia»a k<* koho iho e ike au* ia i ieekahi k:ūk*»sii*hio<? « lalou. a i 010 »a, ia lakou no j>aha a pau; aka, u!u hou ao 1* i'oke ot.a ka msnao hopohopo, o ike m*u ua pae k«ikam>!\ine l;i 1 teia puka a hai aku pa!i;\ lakou i ka luna uui o ka !'.atop\aha», o !iU\ i mea nona e ot loa aku si kona Uoomaewaowa i;i. F. Naua uiu ka ICkolu.