Ka Nupepa Elele, Volume X, Number 15, 27 October 1888 — HE PANE IA REV. DR. HYDE. [ARTICLE]

HE PANE IA REV. DR. HYDE.

[Uouhiin rnat «> k ;i Nupejm Buletiua, i mea e ike «i ua Kannka rtctvva'u i ua hana a aa Mikauele.] Mr. Lunahoopon-PON T 0 o ka nupepa *'Buletini;" Aloha: — Maloko o ka nupepa "Hawaiinn Gnzette" o ka la 9 iho nei, ua oili »n<i) la kek<»hi manan mahilo o ke poo e kam<ii Ik> aua: "Na Knla Knst<> o;e, ! ' a 1 kakau inoa ia e U. \l. ilycie, i)i> ka h.'okuu laula aua i ua. Keiki 0 ■ k • " 1 s ' 1 * - r'iU" i«»i.i ' . krt i [ ) ' ■ . k - H'i.i .n> v |jt -ui '• • i iho, ī ph hßi,.n/»n-i o ku ii'inu! kekiiln .■■.»■!.» I».i au«, ... ia lakon maniua o r. - ,uutt.uu ana aku la lakoo e imi UuIH. Aole au ī mnopopo loa i ke kaona o ka iea meu k><kau e olelo nei, '•}>« lawe ka na Kahuua K»tolik:i Ri>ma i ka Hoomana Uie >ia meu pi!i Kalaiaitia. w No na inea e pili atia i keia man Pae sloku, he oi,u<> a <ie kekahi meu i oi aku ku nin'lea'awahia' mai k» w-i mai i luwe ae a' u<> hoa'lohu haipule o Dr. Hyde i Ua mana .hoojx>u6pono Aupuiii a pau. A o ua waiwai nuiim o lakou jx>uoi iho, a o na dah>. A ua ku lak "i Etsalesi-i e ■hooh«»Totxina nei ia lakou me ka malama no ua manawa he lehulehu, a o ka Katolika ua h"ok-e loa ia. He mea nae la a makou e hauoli \>a nei no (he oiaio ua h..u<«li ;tuak<>u,) no ua huuahu.ua i helele: iho mai ka paj>aaina a ke K .u k., W iiw.n, <>ia hoi ua wahi hiU!t i r d l. kakaikalu m> ka 'hooiaK«> an i i *-i K ii, : i\ ,okoa na niakou. Ke o'e .» ne iin hoi an, u .> hauoh makon nok ln kokua u >ku i loaa mai īa makou m ri ka waihoua u ke Aupuni, -nai ka jjoe ukn Auhau •mai hoi a j>an a me ka poe Katolika 1 huipu ia. o>ai hoi o m» Keon;raana e ooho nei ma Papa Hoouaauao, aole i loaa la lakou ka mana e haawi mai ai ia makou i kekahi wahi mea, He hooaiaikai au i kekaiā kauaka ; ooua ka ike k;eKie a me ka ( ka mea hoi e hapai ue iaia maluua 'ae o ka j>oe uhane oololi, Iloko o ko »u«kou kulana nelo, e lilo e aua ua īlaiej>ule K«tohka a me na Kula iluea ole mai mua *e <» ke af.> o ko makou p ie kue iiu:i, iua aole ke k'.kua mai a k<> ke Akua lokoukaikai a me ua ha ,v a hoemauawanni a ke Kuhuna Ka loiika » me koua j«.»e; kokna. Qkahauuake Kuh-uia Ivatolika maane' nei, oia no ko kuuiuhan.» hookahl iii» Anīenka a mo ra wj»hi e ae ma ka homiii ho?ookoa uei. Ua mamakoul ho moa j<ouo o h.> ia ka Koomann,sca hoom.iua oi ao maloko KuU 4 pau. uoīail i, ao!« tuak >u e k«>'<ua aiw U Mia K i!a ha ;a kapakahi ia ns»*lhH>mahu. Ke ike t\*x makou me ka hauoli i lehuiehu p ua Kahanipule Ka!av*na ma AmersJca !tn»puia, i ke kot> ikaik'» io» \ na h »na t Mnai» ma na kufa mahii!», a k>» hm ike m;d I nei no hoi ka Hev. IV. llydē mo »na ) >ua keia o ke kuo s Q.i

Kulā K.nBt>»' ole He kue wnle no Vir ko aiak'M» m-t ke ano'o ka hana afta E like me ka Inki īa'i' ke hoomn'o pi)[>o-i- j< n 4>r-11 "W-niarran-mu-c K;t Baibala. a i oie o ke Kiinoha hoū <vale 110 mea e helulioln īa Hoko o ns linla A'iij>uni. u u«» ane lioaliewa ois i k.i lawe o!e mai o na Katoliks i keiu "ano. lie kni.iu kup-'no ku iaea nanu i i.lnkai 1 kt> iiiukim iionn-ii 0 kuo ikaika lou aku i keia mea: I—lna e Uoukonio iuia o Dr. Hydt 1 kekaiii imuwiuu o .n<* Buke li'>oma uaO K;ilavi[j;i. Ma ian»fta, he por>o ( noonianao oia, aole loa e hiki i ka H 'ouiana Knlolika e lawe mai i k'!kaiu Buke ī lioopa.i iaai na olelo >»iaic a am no a hoiaio n niii e kekalii. ike B..ib;ila Kiekie, A > e keia lie nau h ulala wale iho no a,ka he kahu.i oimo no. •2—ln;i e heluhel i ana na keiki 1 ki B i b ila ra« lia wehewehe kupouo ol« ana, ine ka waiho <>ku no ua keia i me e.wueiho i kana hoomana a »i!a aole.e niani' o ka mnnawa a < i<e aku no auanei kakou e h>>ea ae atu be heluaa nui o na ho->fuaiiii hou, nr ka |»akui ana akn v na hoomana e kn uei i keia wa, he naau mea ano e kn u<» hoi. 3—lua o ka Dr. Hjde mea e kama iiio nei. na ke Kumu Ao e alakai i m Keik' iloko o ke Ki.la (?) no ka makaikai [>ono ana. He inea oiaio, aol« oia e hanwi aku :■ i ke omoom'o pa--1 ma me ka pahi pu, e okioki mn > oj,t i ka (>alo-i a kupono no ku ke kcfi ki ai an?i. Nolaila, o ke -ano maoli he ? mailoko mai o 10 o n. Ku!a Anpnni i noho Kufnu i;i e na Kurau KalHvina A no ia mea, he 1 noloko mai o 8 < 'ia haumana o ke Aupnni holookua nei he poe Kat >!ikii. Nolail.., o la heluhel > a me ka wehewehe «na o ki Ba balti, he ;īu>a ia e lilo kaokoa ai c na Kul i Aupnni u pau^'poe Kulavina. a o na Keiki F{.ato:ika e hele ;iiia m* iii miiu kulit, e lo t<i ana ia lakou na ao aua o ka Hoomana K:ilavina. A oia n-i mea a kek -hi poe e ake nu ; ne> e loaa; iika nae he pololeī ole. A ke papa aku ei au ma ka uiōa o kna KatoliN» a pau, a j>ela no hoi tna na īnoa o k»'kahi Due kakaikahi i hoo M#'iia h tj£U <i i ;;«<>; k»*n n. I ?h.B.\ ?irjTt tī -.*«» > Izjj, , ke.ki »\h hoonna i ka iakou poe keik ma na kula Katohk >. Aole n«e o'i hoole ao ka pololei o ia ano hana, Aka, heaha hoi ka me:v i haāwi ole īa ai ia kulēana i na Kahnna K"tolika € ■p»pā akii i na Makua Katolika no ka hoouna aku i k;i lakon poe ma na at Akna ole, a i ole o na Kula Kala^inal E ae mai ia'u e h<>ike aku, he oi lea aku ka hikiwawe a me ka paakiki ole o ka hoohuii ana i na keiki Kut >. i<ka i K»lav na, mwmu > o ka ho<<hul : »na i ke keiki Kalavina iloko o k« Kato!ika. 15 hooiaio ia n«» keia ma,kt akahele a me ke kamaaina loilii. Ua hiki kokē loa i keknhi kanaka K..!awina rn ono«'v naauao elawe ana a nar.a akahelē i na ao ana a ka Hoomana Kat<oika e waiho pono ia m«i e na poe kak u i hoapono oiaio ia aole hoi o ka lawe mai i na maa lehuU'hu \~ale i hoolaha epa a h<»oopun ■ pnni iM e ka poe n«aupo wahahee; e ika no auanei ka pololei o ka'n hoakaka ana. O na mea aao noi o k« kahua ho.'inana i laweia mai e ka Hooniana K;tlavii>a he koena n<> ia ma.loko mai o na kahaa h"Omana x ke K«tolika i ho<>lo!i ole i. kona ano. A o ka m>'a wale n<> i kuiike ole ai eia: tJa lawe mai Kut >lika a ho<>-{ maopopo aku i kekahi mana Poo, i he ni .naoio hoi i kekahi m!<u mea i »ih Ks'l«vina i mnuuoio oly a« a i ka nnUia ui hoi. , - | Oiai o ke Ka'aviua e hnli niai ana Kat 'liku, e pakui iho nna iu he mi-i k- hua hiKMiu.na he ;uni Ava!e. E hoo haahaa ana «>ia iaia iho, e hoike akn kona mau m nno hnoa i kekalu mmu mwlnna «ē, e honlilo i nn Kanawa paakiki, a e hoomaamaa i keahi nu.i ru!a i kue i kona makemak»». O koīa nian haolon aiia he man mea h<>o:nanawunai ma kona aoao n»e he kokua ua mui o ku munu huii Ma kokahij aōao h<»i, he mea Inkiwuwe ,i >.uo « ka hoohnh nna i ko keik? K ;t >likai iloko o ko Kalavina. Ma ka wulo «m» iaia mu na ha«a ho, u uuilnwa j «K* o k >na Hoom t < ~ , l0 ku| hoomaske*ke aimuk". i;r... hoopa{ kma an ī k« waiwai, Ku lu>»n:i hani unm iiūu .* »no ku ne auu aku iic ho hoi iuia e hahai a ku i koni '!rta>i nv«. UO koi. me ■ •« k:i.p-.in»«Muen<i HkU i II,;, <5 »1! ! • |.;,uVot uio k 11. k«- ' ; „:U ha o ke K m'mh r-,-i iu u«;tna Kuhi»Wāi ae, i» 0 !v uu. o.u i aViUi 0

iekahi no kekahi ano no kekahi wahi r}a»awa. malia pah» e lik« ms ka EKl.i o konft kofeati e hiki a<. He aa ' "ko ka~rmrrra wa-artratī hōf tw raai a nia i kona M;ikofthine. oia no hoi - en'Kkalesii» KBto!ikn Ennma kn nian, i ole, e lilo aku ana i meahoomanao a na kahoak<a -wale no a kona nōonoo. io'wai ke liauoli ana i keia ano hoolinia? He mea oiaio aole na puali o ka lanil » !' laaii lapaan e pau ai o keia liewa 6 nKula Kristo, ke hooia aku nei au i.i ke.no hana i hana ia-ms Perusia, i e lailmi na hana e pahola ana ma- ' mua kn o ke au o Kulturkarapf, ka | manaa hoi e pal-fma ia ana me ka j hauol na ao'na Kristiano ma na kuI ]ana tkie loa. Penei ke ano o na ! kum«flina: il. n» wahi a pau i noho ia ena ! keiki Mwa kupono ka heluna o kela |i» nie kei.ano hoomana, ua maheleia i- na keikl nko ona Knla me na kana■wai oolēa, a oia mau ano mla, he kupono' no ukahi mau mea k'ikaikahi iuaanei wei. : 2. ma kejuhi mau wahi i kakaikaihi loa.ka heliua o na keiki, a i ae ole p kukulu ia % hale tnawale a kela a jme keia hoomaia, o na haumana o kela ame keiahoomana, (Katolika, jjKalavina a me Ji(laio) ua loaahe mau ikumu ao Kristiavo o ko kela a me ko keia hoomana. I līe eono makahiii ae nei i hala, ua .kakau aku au he ialapala hoi i ka j;Papa Hoonaauao u.iloko aku o ka j|Papa Hoopae Limaluaia, e hana ia he j,rula no ka pomaikai'o na keiki Puki - j,ki. Aole iae ia mai ka'u īioi no ia [ manawa, a'he ole loa aku paha ma i.ko'u manao ka ae ana mai o ka Papa ' l.e ku nei i keia.manawa, a lie ole loa i:aku paha ka haawi ana ina noonoo I kaulike. Aka, na hoolala hou au he mea okoa a kuu manao !n>i i_ ike ai he '■ pono kaulike no na mea a pau. • Oiai hoi 'na noa ko kakon mau K.ila iAupuni no ka uku, aole nae i lawa ka ma'kemake o na Kristiano, a oka oi loa nae, na makua Katolika, ma ke kumu no ka hoopalaka ia o na ao'na ' Kristiano, a aiai hoi he nui wale oia ano makua e uku noi no na Kula Aupuni, malea uku ana i na auhau, a ua -1. ' : I.- 1 Kul i ' I > | JUHi, : *»'.«. ' • • ' ' J H 111,111:) <. < « .i tii( .■* meu pp;o -h n a U.ina fc «r},ii }3?■ nao 1 . t.<jl 1 k«potiu n ln' .U' f m r« .waLi kokua ia ī mea e k*>kua ik* m i na Kula Kuokoa, oiai oia maoli no ka mea kupono no ka lakou'mau keiki. Aole keia o kahi e hoopaapua ai no na hana like ole p kela a me keia hoomana. O ko'u mauao no ka hoomoa- • kaka ana i na manao kue no ko Wkou kulana ma ""keia Aupuni, a me ka ui ana aku i ka ike oiaio, a me ko ka poe i pulama me .na mauao hookao ikaika i ka Hopmana Katolika. A ke aa aku nei āu iko niakou poe kue ino loa e hooiaio mai lakou, ua poino paha kekahi mea ma keia mau jPaemok|a ma na ao ana a ka Ekalesia Katolika. Ua iioho makou me ka malama wale no ika makau, hana. Aole ko makou mau lima i paumaele* me na hana kipi i hala iho nei, ua hooko.aku makou malalo o ke Aapuni Haomaemae me ka hoohuikau ole a ohumu ino. paha. He karaiaia anei kela? Iloko oko makou ilihune, ua hoonele makou ia makou iho ma na mea he lehulehu noko makou noho'na oiuoiu, i mea e hiki ai ia makou ke lioolawa no ka makou haua, a he heluna nui mai loko ao o ko makou waUi loaa uuku i haawi ia i ke Aupuni ao ke kokua ana i na huua hooaaaaao. Aole e aele ka hoapono ia mai o makou e na Lunakanawai hoopono a pau no ka poao o ka makou kokua aua i ke Anpuni, a peh p a m3 A tohu o ka lehulehu, aole hoi o ka inaina me ke huo Uli in.ika welawela o ka aaau ; awahua. ) Her.maT\, Bihopa o Olba. ; Honoluin, Oei 13.1383.