Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 4, 23 January 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KA Laau Mele Lea Lea O KA UKA IU ANU. A ME KA Manu Hooipo Olelo Uha'i Puuwai O KE AUPUNI O PESILA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA Laau Mele Lea Lea O KA UKA IU ANU. A ME KA Manu Hooipo Olelo Uha'i Puuwai O KE AUPUNI O PESILA.

. H'ELO L ' A L" OPĒS!La ora k» inoa o ke Aupuni; a o Keoholaul npulili, oia ka inoa o kti Moi o ia Aupuni. I kona manawa opiopio loa, make aku ia Kona makiiakane, ia wa no \ia noho ae la keia ma ka noho Kalaunn o ke Aupuni; a i ka monawa hoi i kupono ni iaia e hana i ka hana ana i lia mau ai. oia no ka hele mau i na po a pau me kona KuIlina Nui, e hakilo i na olelo ohumuhumu a pau A i kekahi po, ia laua nei e maalo ae āna niaw-aho o kekahi hale, lohe aku la lau'a 5 keka'hi mau ohumuhumu leo. me ka he-he pu o na aka, a na ia mea i! kRohi mai ia.laua ,;e ku. a e Iiuli aku i kona kumu. I ko ke ; Alii hiki ana ma ka puka o ka hale, a ma ^lee&ahi wahi puka-uuku, malaila ke Alii i ' nana aku at iloko, a i kona ike ana aku. Iie ^ekolu mau kaikamahine opiopio; a he nani 'nohea hoi na helehelena.ke ilee aku. Ma ia wahi, e puliki ana ua Alii nei i ka pa epae o ka puka o ka hale, a puaina ae la i keia m»u wahi lalani kanaenae pokole me ka hoomaha |llnKTāHiān"ti''f f ■''• Ina ilaila. Ua* hiliwi, |k - Ēaana i Kukaniloko ; 1, I m paha o_e maanei, Hoolale na ai a ka ui." i fceta*poe 4caika.ma.hino, o lee | ī! me na plelo- e ,ae i kupono ole ke 'hoopuka ia aku īmua o ka lehulehu o ka poe heluheiu i k.efa nānea. A- 1 ke Ahi no e ku ang. ma kahi i oielo ia ae nei, hoomaka hou ae la lakou e kamailio. Pane.ae la ka hiapo; nani ino no- ko'u lilo 'ana-i wahine na ko ka Moi. LunaKuke Nui, i no ke aku mi i ka ai i na mea ai i na la a ••pau;;i ka palaoa maikai wa le no, i hoomakauk'au ia na ka Moi e ai; a pela aku no hoi" a hiki i ka pau ana o kana kuko ana. 9 ' n , la-ia. ^kana kuko; nani wale hoi ko'u mare ana ,me kā Luna Nui o ko ke Aiii mau Ai-puu-puu, i noke aku au i ka ai i na mea ai a ke ■kukē; i ke ki manuwahi wale mai. A pau ae la.no hoi kanahooipo ma kana-kuko -apa. Heaha hoi auanei ka hewa o ke kuko i kā"'' mea po-no; e iike pie" "ka Keinohnoomaaawa- j nui m.a kuko ana, ka pii no ia a ku ana i } kai o Kah"ua;iiala ka lauala hoinau.ana ma be kuka ana i ka. laua -mau makemake iho. i -Ninau aku la laua nei I ka makemake o ko laua pokii i kau nui ai, Li manawa no pane mai la ko laua pokii; ke makemake uei au e lilo' au i wahine mare. na ka Moi, a e -lilo no'- hoi oia i makuakane-no na Keiki Alii e hanau mai ana mai ia'u aku, he mau keiki lau.oho- . gula me ke dala, a ī 'ka manawa e uwe ai fae keiki, ua like loa kona mau ■waimaka_me ka opuu mo-iai, a o kona mau papalina -rne -ka opuu pua rose' hiki . memele i i ke ahiahi, o ke kihapai o Vanekouva. ka i

mohaha maikai ke' nana aku.' A oia hoi ka hooheno kuko iloko o k-o laua pokii, a nui loa ae k ko lakou oiioli, no ka mea, ua komo kukonukonu loa ako la iloko o lakou ka . makēmake no keia kuko. A o ka Moi hoi, i iho la oia me ka haalo'u- i lo'u nui, a no ia haalo'ulo'u ona, ua Johe * umopopo ole -aku la ke TKuhiua Nui i kana niāu olelo, • . la wa, huli ae la laua hoi |io ka .Halealii, ; •'a hiki laua malaila, pane aku la 'ka Moi i I .kona Kuhiaa Nui» ua ike poao uo anei ōe-i j .|a hale a kaua i-ku mai nei ? ' Ae mai la no : hoi'-kela.. Pa'nelhou a'ku ia no ka Moi, i. ka ; lā apopo, e kii*06'i ua 'mau wahioe- la iloko ; e ua hale la,- -'a. lāwe" mai imua o'u,- i hooko ; aku aui na'kuko a lakou pakahi. *' •*" ; I ke'kaka-hiaka ana ae, .hi'ki ak« la 'kona:. I^nhinā ' Nui me ua mau kaikamahme. "ihākemakeo na. .kaikuaa.iia.' : ' i A _ Cl 'ke kāikāina'hoi, hiolaoho la āeja ilpkoi p' Haleaiii, me ke ikahiko'ia I na aahu ! • īiani • fea;-a tV;kā mapawā'.a Vfca MLi: i ari §ā.kupoho MāVfce! ;BoPlif!i!fce fcufco.m.fceia:1 kaikamahine, ua mare ia iho 1« laua; & o ko laua la i mare ia ai, oia kekahi o na la nui ; ■ a hanohano loa mi ke Aupuni o Peaila: a. he . , o"

nui no hni na lealea i malama ia i ko laua la i mare ia«āi; e like no hoi me ka mea maa i na 'lii e ike ia nei. O keia mare ana o keia kaikamahine me ka Aloi, he mea pono'ole !oa ia i ka manao o kona mau kaikuaana opu -huwahuwa,- lili makaweiawela . a rae ke hoomaau pau ole no kahi wa loihi aku. I iho la iaua iloko o ko laua n- au iho. Ē kokali no kaua a ka wa pono ea, e hoopai akr k£jw-"i hewa ma kona poo. .. .. -• .. Aka. o lo laua kaikaina, h e nui loa kona aloLa oo laua; a he mea mau iai-a ke -kauoha aiui °l ū a lnua e hele mai i ona la I na la a pau O ! eia kauoha a ko laua pokii, ua lilo loa la i mea liauoii na ua mau.kaikuaana lokolno nel. no ko lana manaoiho, e ko ana ko Jaua makemake, ' Mahppe iho, hapai ae la keia- iike.keiki, a hanau mn.la he keikikane maikai loa. la ■ mana-wa koka-iho ia-no ī hooleo ai ua mau knikuaana lapauwale nei > ko l'nua manao mna, oia hoi, e hanu nloha ole ī ke keiki a ko laua poleii, oia hoi, "wehe i ka piko la e ka hoahanau." 'Wahi ae ia laua nei i T<e keiki i kekahi apana lole, a hookomo iho la iloko o kekahi holowaa. a hookuu a ku la iloleo o ka mu]i« wai pali i eh ia. Iloko no o ia mnnawa, e, ku ana ka Luna Malama Kihapai o ka Moi ma kahi kokoke i ka m u 1 i wa i ; a ike aku la keia i kahi holowaa e paialewa ia mai ana e ka mak'ani iluna o ka ili wai. . IIoou na aku la.jio keia i leekahi kanaka e kii a lawe mai; a i ka hiki ana mai i kapa, ib.® iho la keia he keiki kai loko, a he mea e kona kahaha, a hopu iho la leeia a hoihoi i ka hale; akahi no paha kakou >a olelo ae ua ola'ke keiki, ae ua ola io no. .4« _Ma ke-ia wnhi, e Inalele kakou i ka olelo ana no ke heiki a e hu'i ae ko kou a nana i lea ma kuak i ne. I kona manawa i lolie' ai ua. hanau b:uia wahine, heie mai la oia me ka mmno nui e īke i na helehelēna o- kanai hiapo, I kona hiki ana ak.n ma kahi o kana wahine e moe ana, ua -ninau kokeaku la no kela i na kaikuaana o ka wahine,. Auhea ke kelki ? Iloko o ia manawa. hoike mai 4a laua !.he keiki ilio. -uā make no bae, - V : I'a nianawa. ua p'i.ha ioa ilio. Ia ka Moi j ka huhu, a ua aneane e hana ino aku i ka wahine aka, aole no hoi i mau aku ia nianao ino iloko ona a loihi , no ka mea, e mau ana no ke aloha oiaio a me ka pumehana iloko 0 ke Alii no kana wahine; nolaila. ua oluolu no ko laua noho ana -e !ibe me . m^mua. He hookahi makahiki maliope ma'I o ka ha imup-aim^lkeAEelkHH^Hi&Hua-hapaLhou-iho- - Ia-:kan.a wahine, a hanau m,ai®a he keikikane hou no; n ua hana r.o ksin mnu wahine e like me ka laua haha ana i keleēiki mua; a " ua loaa hou no hoi ta keiki i ka Luna Kihapai o. ka Moi. . Ua lohe hou no be Alii j ka hanau o kana wahine, a hele hou aku īa no e ike, a mnau aku k oia i na kaikuaanā e'kana wahine, Auliea ke keiki ? Ua parte aku no ua mau w?ahine _lokoino'nei, he kēīki' ' popoki, ua huhu hou ro ka Moi I ka wahin-e, - a ua pau wale ae no ia huhu. } A i be kolu o ka makahiki, -hapai hou iho ! la ka waiiine a ka Moi a hanau mai Ja. he | 1 kaikamahine ma kai ioa: ā ua hana hou .no]-j ua rrau wahme nei e like me.ka ha-na ana i } 1 ii a keiki mua. a ua loaa hou n'o hoi i ka- i J Luna Malama Kloapai o ka Mōi. A lohe j hou iio. !ve Aiii i ka iianan o kana wahine, 1 hele maī-Ia no ia a ninau mai la no i na/.kai- ! \ kuaana iokoino, a ua p..ne hoopunipuni liou i aku no laua me k* i aiu, he keiki nahesa. i ' I ba iohe ana o ke Alii i keia pane, ua hooi } loa. ia kona huhu no kana wahmē. me kona I

oielo, E kipaleu ana wau iala mai keia hooua 'a'ku, o heopiha- mai āu.inei oia i ko'u Halealii me na mea ino a nurwale. A me na oieio ao a kona Kuhina Nni i emi ikl mai ai kona huhu; a Iioaaoe ae la oia i ka rhoopai ana :ao kana wahioe, a penei kana. ■ hoonai nona : E hoomainoino ia oīa ma ke - % • akea no ekoiu la; a mahope o ka pau ana o oa !a. e hoomainoino- ia ai" ina ke akea.'e hoopaahao īa oia-a pau kona oia anā. Ma teia wahl e'.naua. raai ai kakou 1 ke •ko ana o ka maoao ii'li o na kai.kiiāana- no ko laua' jK)kii, a e liaaiele aku ieākou iaia e naku. Iiele I k.ahl paa Ioar,. rae "kona puana aē i keia "'mau -wahi' lalan'i mele !kanaeh^ē":""'"A" «lomo i ka ulu liinano hala.o Pookahālulu, ©ia nahele nala makai o. Kaliuku, - - " :;Buke .ahaia lioi ka.'u hala n.ui ■■ ; • #a.lofa,a ole- w oe i ba leo i- kaP'uwe'aku ? A pau. kā iaael vkau.kau ,-āna. i'keM. .'.mahwahi lalani ihoike ia ae ia. -ma.īuna, e 'kau■leo aku ana iv*fce_ia:iie :po__fcar hewa- ole i Joaa ; hiki ele ke a.ī a; ke'mne :ia»lka.i fcoi:.e like--- rae=j ka noho pu ana me ke kane e aloha ole nei \ 'iala,." . V . - '• : ■ :: •" 4 '* " ' '•""•• .. r '- "1"' v J •i . - - - •? -1 ^ rĀ