Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 8, 20 February 1884 — Ke Ano o ke Kanawai Mamalahoa - o KAMEHAMEHAL KA NA-I AUPUNI ILAULANA NANA' I IIOOHUI I KEIA MAU MOKUPUNI I HOOKAHL KA MEA I OLKLO IA HE HIENA A IIE APOLIONA NO KA MOANA PAKIPIKA . [ARTICLE]

Ke Ano o ke Kanawai Mamalahoa - o KAMEHAMEHAL KA NA-I AUPUNI ILAULANA NANA' I IIOOHUI I KEIA MAU MOKUPUNI I HOOKAHL KA MEA I OLKLO IA HE HIENA A IIE APOLIONA NO KA MOANA PAKIPIKA .

I akahēīe ia e ka ~B~āku Moohlo Maulhma o ke Aupimi Ilawaii; a nana hoi' i hoolilo I ka noonoo maikai o ka lehulehu i mea hia-a* oia hoi ko kakou Unuhi l\1 ooleln Kaulana, nona ka inoa ō Moses Manu. . - (Im.ua o' oukou e ka poe e heluhelu ana i keia Moolelo, mai ba poe kiekie a i ke kulana liaahaa, mal ke kanaka makuna me ka poe ■ opio, v,4foAa-' owkew, Ēia au ke hoea hoū aku nei imua o oukou me'ka manao e hoakaka iki tbu ia. ou'kou e ka hanauoa hou i ike a hoomaopopo i ke aoo o ke Kanawai Manalahoa o Kamehamelia I. He.mea kama.hao a he kupanaha, a he mea kahaha no ko kakou mau noonoo ana i ka manao aloha - o ke alū nona ka Puuwai UwiLAa hoola aku i na pio nana i-hahau i ka hoe m«-'kona lae a kahe mai' la na Kiheahia o ke koko ma kona poo. Aole pahu e hooie mai ana oukou, ia u tna ko'u hoike ana aku i ke ano- a me kahi i loaa mai ai o keia Kanawai Mamalahoa, he Kanawni kaulana keia mai ka la i eha ai o Kamehameha ka Nsi avl!llcj i keia 1& a'u e kakau nel no ka pomnikoi/ o ka ■ poe . heluhelu.*.... A .Ina,..piha_.e_paiie..A-ai ana kekahi ia'u, aoie keia o ka Moolelo pololei, e waiho i ka manao pane a pau kō,u hoike ana. . . "... .. .. " ■ . E hoomaka'kakou e kamail-io). - fK A manawa o Kamehameha a me na . 'iii malalō aku ona e noho ana ma KaipaLoa, Hilo, Hawail; ua hoala oia 1 ka Heiau ma Kanaokapa, e pili a ia llea nuku o ka muliwai o Wailuku a me Kaipaiaoa;-o Kahaleiole'ole ka inoa, Mahope iho o ka Pau na o ka liāna* ana a ua 'iii nei, he mea mau iaia ke kuka pu ana me kona mau alii. a holo Like na manaō ana e 'huli.i'kanaka | no ua heiau nei.e kau ai, ellke iop ka mea 1 mau oia Au kahiko, ka hale o ke Akua e MoLia ai ke oia makamae o kekanaka iluna o ka Lele, a he mea weliweli ke huli ae ko kakou mau noonoo ana a nani &ku i ua niau hana Ja o ke Au kahiko. qne"ke kuhahā o ka manao. - ... I kekahi la, ua makau-kau fee Aliiniē kona mmi kanaka e holo maluna " -o na vraa i ~ka imi kana-ka ■no--ua-.heia-a-'-n:eir-a--ihia"i~'holor ai maluna o na waa me kona mau -:kanaka ua holo aku la Lakou makai o-_Keaukaha a hiki i ka Lae o Leleiwi, kahi hoi-ao'na keia inau'hua mele kaulana,* : - A Leleiwi la,- — Auike.kai — e. Huli aku la-=ma kela aoap, me kaheomau no o ka holo an-a o na waa, * me na maka o ke 4-ii. e hoolei .pau ana i ka nana ,«»§i -iuka o ka oina, me ka manao e ibe wahi kanaka ia aku una makai o- iia makalae, a§.te i ike ia aku kahi poe e hele ana oia kahakai, aole no Iioi he auwaa lawala, nolaila, komo pono ak.ii la na waa o ke alii .maloko o kē'kewa 0 ba moku pohahu o Hinamakaulunui, a i ka hoea pono ana aku o na wo* me ko alii raft kela a»ao. . Aia hoi, ua ike koke ia«„«kti. la :*. ^ e iawaia mai ana me ka upena ma Papai, i Paukupahu o keia mau Aina elum i hii, . ia ■ ae la oia ka p&leaa — a me'w * " * Puna, ai ka kok-okeloa anakii; -ena waa o keīii, ku mi Ia na kanaka ma kahakai, e huki ana I.ka, upena, a o k«kahi; .|T** .* -,.■* . hoi, aia īluna o na waa kahi ī noho ai, aika Ike ana inai ona* poe lawaia nei ike meu k lakou I ke alii me na kanaki, liooho -aeia ke kahi poe kanak«, o Paiea keia. :* kahi po© hoi, oielo ae la, o kaHii ae keia e Kamehameha e hele mai ana paha e imii 1 kanaka no ka heiau, no2aila}.hoio koke m kanaka I keU manawa, a haalele ' : - I k&hakai i me na wa^, ak*,. aia. *.: o k« la wa, ua pae kok« aku 1« ke p

ko na ' m au waa I a. ka 5 a a 1 u a, 3 « a k u la i u a poe kanaka nei, nole o kanamai. o ka mamn I'ka holo, a hiki k-e īii ma keleahi pahoehoe, ■ m.a.ke kokoke ioa eīoaa kekahl mau kanaka elua, aia nae, hiki pono ba aku la tir ; maii kanaka nel elua, iluna o kekahipuu _pnhaiuir-a^4tO-1-l4i-K-affi-eha-mel>o iioi, poho ilio la kekahi o ua kamaeu nol i ka Mawae 0 ka papa pahoeīiee—a paa loa, a ike na ka« naka elua ua paa ka wawae o ke alii. nolai.la,.hooho ae !irua m.au kanaka nei me fea ! leo nuii E! ua paā ka wawae o Kameha. meha, a o ko laua hoomaka koke no ia e nou i L<a pohauu imua o ke ajii, oiai, ke lalaa la na lima i ka pohaku a pehi i ke ali L Ke iho nei ka akau me ka liema i ka wa . hooka'hi, aole nae he wahi raea a pa aku o iJO'"h"ākti"e"""īi"Ott "uei, i aio wale ia mai no e Kamehameha. [Ē ba mea helunelu, i rnea e maopopo 1 ai ia oukon na inoa o ua. mau kanaka nel nana e nou nel i ka pohaku i ke alii nana s na-i i ha lanakila, a kakou e noho nei i ka' maluhia ana i eha ai Kona ilj Laahia, k& 1 naea a kakou e nana nei I kona Kia Hoom.anao e ku nei me ka hanohano eehia, a e holke mal ana i kona mau heleheiena o ke . 1 koa a me ka īkaika lua ole, aole auanei e komo mai ana iloko o ko kakou rrmu puuwai ke aloha a me ka .lioomanao ana ae i ua Kanawui nei ana i olelo ae ai, He Mamalahoa Kanawai, oia wale ihō no kā i olelo ae m« ka pnana ana - ae na a ka mana iani i ae mai ai ia huaolelo Kanawai, a e kanu ia iloko o ka puuwai o ka Lahuime'Ha .. poina oie a liiki i ka hopena o ke ao nei.) 0 Kaluwai a me Kauulu ka inoa o ua mau kanaka la nana e nou nei i ka pohaku, a 1 oa mau kanaka nei e nou ana i ka pohaku hoea mai ia kekahi kana.ka ehu mahope mai e paa ana i ka hoe o Kainiki kona inoa bah.ea aku ia ua mau kanaka nei ia Kainlki e hahau i" ka hoe, ua hooko leoke o Kaīniki e uhau I ka hoe me ke kanalua ole, me fea manao ole ae i ke īii a pa^ akn la ke poo o ke īii i ka Iioe. Kahea hou mai la ua mau kanaka nei e īiahau hōu iho i fea hoe, Pane aku La o Kainiki me ka olelo haalieo, ua make heīialia-u na4ra'ōi, aia iioko o kela wa i pa ai o Kēmehameha i iea hoe, a ke hiolo mai la ke lioko.] CJa .hoomaka koke o Kamehameha e une 1 kona wawae me ka ikaika n u i , a umi iho la i kona hanu a naha ae la kekahi aoao o ka mawae o ua pahoehoe nei, me he tnaka Sila la no ke Kolopa. Aia Lee w»iho la keia heike oiaio ma kahi ana i wahi ai i kela pahoehoe ' ma Papai i Puna a hiki i keia wa, u.-t ike maka ka mea e kakuu n.ei i keia Moolelo i ka 11. H. 1873. A i ka ike ana o ua poe kanaka nei ua hemo o Kamehameha, ua hoomaka koke ua poe kanaka. nei e holo.me ka mama nui a nalo aku la īloko o ka ohia me ka Liala, a i ka . hiki ana aiu o ko ke īh mau kanaka „ -pahope aku, a ike aku ua eha ke alii, he mea e ke kaumaha a me'ka walohia o ko lakoo. Hiamao ihe na -waimaka e hioio ana, a *ma ia wa no i kaukoo aku.-ai lakou A - 'ke* ■ alii'me b eha nui.a hiki ana 'i kahakai i kah i o na waa e kau nei, aia hoi kekahi : kanaka . elemakule - maka liapopo e hono : ./ upena ana maLalo o kekahi Ianai iāu niu, a - lohe ae la ua kanaka nei I fea eha o ke alii haalele 3ho la oa- lima i ka hia a huli pono ae la oia a nana'pono aku la oia I kahi o ke aiii e hoihoi la mai nei, a i ka hiki ana mai o ke'alii a komo i kahi o ua elemakule ; nei, pāne naai la ua elemakule nei me ka le^ malie, E'Kaiani — e, Qa eha o'e ? Ae aku la o Kamehameha. "Mahea ko wahi i eha ? wahi a ke alii, ua haua au i ka hoe ma kuu lae a ua eha au? a ua paa kuu wawaeA-ka mawae pahoelioe mauka ae -nei,Fane iiou aku ka elemakuie ehia poe nana i hahau ia oe„i ka hoe? liāi hou aku ke Alii, -'ekolu'poe kanaka, elua mau kanaha nana i nou IaT« i ka pohaku a hookahi ka-naka nana i hahau iho i ka hoe, ua hoomaopoop'o no oe e ke īii i«o " \0u mau ano? waīii a ka ele---maku-le ae wuhi a ke — -A]ii,-o — k-e^-leanaka nana i uhau īlio ia7u i ka hoe he wahi ehu ia, lie ano pmpui kona kino, a o kekaln kanaka nana i nou mal iaīt ī ka pohaku ho kanaka loih) iii maila piipii launui ko'na iauoho, a o kona lua he kanaka i'ii kou ia he lauoho kalole kona, i ka lohe pono ana o ua elemakule nei i keia mau hahai poloiei a ke . Alīī? ua. hahai pono aku la oia i = na I inoa oua poe kanaka nei ekolu oia hoi na . līioa ī hai mua ia ao n-ei, me ka I "aku i ke Aliis he poe keiki wale no ia na'u I pepehi mmila ia oe e keīii, nolaila eia ko'u manao la oe e Kalani, mai huli ke.iii i ua poe kanaka ia, o tuhi oe auanei la lakou i ■ ka imi ana, na'u e huli aku a loaa, alāila ]a>ve .. aku imua o ke Alii — a hai aku iluna o k& . : Leife. * . * -HfSST Oa holo aku nei ka Pukonakona, Kōulukon i. Kauai i ka Poalua o k* pule i ,.h.aSa iho nei. * - . ;; ' . ;--alawa ae e na makahaaka m« ka ! aoa-o eha o kakon mi-limiii nei, a e īke •.•ra.*.:..J. i ka eaoolelo o - ka* Napoliona \ o ka Pak-ipik-a nei; i hoopuka ia e ka mea r Kauiana Mokemana". .:; "H*' 3 "a malama ae o Kane (k) he papar ""■lU'U ī na Jkohi kele o kela « me ke- ■;*■.:- . o Uo hoomanao ana i ka !a j hanu mua ai ka !&ua kaikaniahme i ke Eā oluolu ~ r;** p- ,» * ; Uolohi loa mai nei hoi k& "Hoku o . '•»•:• iō.:" I k'eia mahma. "Aole.lioi,pe,-pete* mamua, He sitiraa heihei no Honolulu.