Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 12, 19 March 1884 — HIKUIKANA HELE! HE NOOLELO KAAO HAWAII. [ARTICLE]

HIKUIKANA HELE! HE NOOLELO KAAO HAWAII.

— *— • V - ; " : ■ d S in [1 10 . | At PMT Lu \2kc\l alklo f!iā pc!n, uiu l _2\_ .KPha :i o «a ka aliiukl, koe iho ia u u o lie noeuoe hu-la t pahek' ana maluoa o kn ir c ka honua. īa t»t* ro hoi, pīhn u mai lr, na wp.o e Inkoa nei i nn mai-uīMi, na j wahine me na kar p, « nanu /n:a no hoi i ka ui o nei mau Ueīk1 puukaui, a ia !\aweivi ] nae hoī, kapae mn kaiakula iu muiksi hu- ] b?mo. A ine palio o ia s;aī1fai lū a no n?i ] vra. iaa ra pulelui i*e nkaukai ina o ae. u . pus hoi kd uwahi maanei nei. ' A pnu uku in ua komnninn i ke, hoi ma ko inkoa rca« wahi. hukiA oku k 3aua nei e na ■ haie nikane, skkelua iw pur..a: u i ka piii o ; ke au. lana- na waa i I"g ky'.. A Uoi mai iu i na ke:»i kuko a. im ia J5a\v?l« iiuna o na ! waa, a o ka Loe aku la no ir s kopono no hoi : waho o Hilaka, hao ilio la ka hau iiuii hui o l;e ar.o kakahiaka, o ko lakou k hoo 1 aku Su bo ia« Ekelu po, a ekoiu no hoi ao, 1 p;;c lakou nei l ke ene o Luhi, ma Kauui, J iriv ka iLe iai«i O-kō uka poe. 1 A liili I iakou nei ma Waimea, a ku imua 0 ko lakoo haku, a hoike aku no lioi i na mea a pan e pili una l !'a Lakou huakai i he-le ai I Hamuii, me ka haaueu aku. i.o hoi i imua ō ua liaku nei o lakou. he wuhine no ! aohe" nae he ui, aka, he pnpuka loa. JM-olai» 1« , aole o niakou ' makomake i ko makoii ■hakn e hoao me ia~ ino. ~ 7 - O ke kumu oia olelo ana a lakou pelu, i hoounu hou ole ia e holo^ i Hawaiij oiai no hoi paha, na ike pu no la Uou jiei i ke ano j nu: e nele ai lakou i ka wahine ole, oiai, «I aole i pilipili iki aku ko iakou Alii me ko ; Kawelu mau helehelena ku ī ka aihue i ka ; puuwai o na mea a pau e kokōko . aku ana ! imaa o kona mau -maka, No ka meafhe ano e ko lakon Alii, he nani mae wale; a he ano e hoi o Kawelu, he aani paa mau a mae oie. Nolaile, e hoomonap.ihoAa poe heluhelu mooleie, Kiaiia o oukou pu kekahi i kuia rna i ke alanoi o ka, lia me ka makemalie. Ua "" ihe a e ia mo kakou , • aa-h-oi-B€4e-a-k-a4a-la-feou-1 ko iakou Avahi, & ua noho lai iho la no ka Iehua 'i akanoe o Poliahu i kona home noho uka} me kona kaikunaoe eueu a kaulana. Noiaiia, ke hoi nei no kakou a olelo no iia mau nani ia o na a« i liala ' ae nei, na ^ mea hoi noaa keia moolelo a kakou eike mau nei; oia hoir i na aukai o K&uai i hoi aku ai.mai uka mai "o KaWanui-, e lilee me | na mea i hnike ia ae la, a koe iho . la no ka ] kakou mauMwihiwa Hiku ame'.Kawelu. ■ Ma ia.hope-iho, hui olelo ih® ia o Hik'u a i nae kona kaikuahine me Kawelu, ma na i mea pili pono, I na mea eiua^wale no, e like me ka mea mau jnawaena o na mea a pau ' o keia ao inea. Ia lakou e noho 'puana me na kanaka ma la wahi, aohe kaua i hiki mai la mau la, no ka mea, ua lono la ka ikaiwa o Hiku a me kana mau hana hookalekupua nui wale, ma kela wahi keia wahi a puni keia Paemoku a pau i kona iaoa laahia kaulana i keia ao inauieule. He elua. kanaha anahulu o ko laua noho ana ma ia uka, a hoi aku la o Hiku makai; oiai, ke haawe mai la e kokoke e napoo ke kapu o lakou; a noho no o Kawelu mauka <ne kona pi/e kana-ka a me kana poe kauwa. He lawaie a he maniai ka lakou mau hana ia manawa;; a hoi no iioi kona kaiknnane me kona poe a pau ma kai-o Paioueka . ' - la Hiku i hoi al makai, a hiki mai la j na po kapu heiau o Kane, o kona hoi aku la no ia iloko o ka heiau me na kahunn, e like no me ka aoao mau o na Alii a pa« o ka wa kahiko haalele- l.oa. A noho o Hiku ilokoo ka heiau i na po kapu a me na ao kapu, a aole oia i hele i»« o a maanei o na wahi e "*e, iloko 'w«k^ftO oia o ia p* Moneka kahi i ' hoomana ai i na akua wahahe«ko ia a : ke kapu kuhihewa a na Alii a rae ni. ,ka- : ■ Oia noho o Hiku iloko o ke k»pu heiau a p&u, hoi aku la no ia ma kona home n.olio • mau mai kona wa uuku mah oia hoi mauka o Hualalai; he ewalu la ona i noho pu ai me kona mau makna, oiai, ke ■ kokoke mai U o pau ko Ku maii ia kupono o ke ola ana, e hoi aku ai i ke ale ul« I ke ale lāni. (O ke ano o kēia mau huaoh "■ i oukou e ka poe heiuheiu, peuei no ia : Ke &le ali» he make it; ke ale lani, he luakup«p«u *a). ... Pela ka mea i hoike ia ma keia moolele I. kaulana o Hawaii nei, oiai, ehele pololei

ana kakou imua, e like me ka mea i kakau ; io e Kaelewaipio i ka M. H,. 1823, m.a Ka- ! e. wiiloa i Hawaii; a i kokua ia a hooponopo- i no hou ia i fea M.. 14. 1828, ma Knilua i s liawaii, e Kepoakulou a mo konp lioohanou. OknL he iiaua, riui no ieeia o ko oukou mea > kakau mooielo e kope nei, i meo.e ike ai t*a4 pot o na hanaunā'iiou e bu mai ana, Oiai?i Q, ko Hi'ku mO'Oleio maoli keia i oielo ia ai | kīi mea nona"kei» moolelo o Hiku Kuulana. Tr,ia o nolio pn ana me kona mau makua -K kahi ooa i hanau ni, r,a nonoi aien iu ota koiia mau makua e hele i. ka m;akaikai ma $ a āina ]t-wa. a n.e na aina pan. a me nil lalniu hoi o ka lani, oiai kona mau lā kupono g hele ai oia wale no; me kona noi pu a u e p.i iiiina i o Kaneikawaiola _ |a, n roe kona jt :u kupuna iluna o ka mahina. īla ae mai kona makuakane i kona iiolo ar \ ma na kukolu ehao ka lani a me ka ' ho -ua, a me naainainoho ia e na Inipua \ , ine U:i makemake nm o Ku o hookuu ī ] 1 kar.i .keiki, i ike ia kona ikaika a me kena ■ k-oa ma na wahi a pou o ka lani a me ka . hon«va, a me 'ka iewa no hoi maluua ae nei o imlMU, ■■ No ia mea. ua aa ko Hiku 'manno e hele oia a puni ka lan'i'a me na anpuni o k<i lewa. Aka n'ae hoi, ua paa mai oia i kona luani \ makuahine; me he mealn, ua ike nop-aha ia i na mea e hauie mai ana maluna o kana koiki lani a haku hoi, fa wa, pono ole loa iho ia ko Hiku'.ma-nao iio ka a«a naau o kona makiialime iaia, a ko ole hoi kana makemake i lia ma« ai, Akai ma keii. mua aku paha e ikeai kakou i kona ano nkua. a tne kana'man hana me Makaiii kona kttpun»kaneT oiai, iwaena o kaauaaoa ! a Hma i ka k&kou kama koa, ko Hawaii nei Kenelal.i kaulana hoi i na-Ik i au wale ka la; ka eueu hoi a me ke ahikanana o keia Pae Ai.na, Nolaila, ke waiho maikai aku nei ka mea kakau mooleio i kona manao imua o oukou e ka poo heiuhelu; oiai, aole no hoi paha .o oukou halawai mai me ka mea kakau moolelo nel, ma kana mau hana ku i ke ahonui mo ka hoopuka ana i keia mooleio kaulāna ; 0 Hawaii noi. Oiai, mamuli o kona 1oko« maikai, ua kokua mai no ia I keia mooleie 1 mea'e-ponp ai ko kakou pepa, a i roea ho- ; ikeike ' hei— ita«a~oi-»a maka o ka ■ poe o na hanauna hou e ku mai'ana. - ' Ia ija mahope mai o ka aua ana a Hina i kaoa keiki ia Hookaukaweii; ua noho iho la | -ke#kuko iloko o kona naa u akua. a hoi oia J ■ ..,.■■ .\ī ma kona home mau i noho ai mauka o Ka- _ _ wa nuū e waien ana no īa i kana _ mau Kkna a pau I manae ai, a e noonoo ana no hoi oia ; ma na mea e hiki mai £*.na. ■ _ ' . . ■ laia e noho ana me kona pne Kanaka he lehulehu, hookahi ana hana ia manawa, he OP-ihe., a he pahee, he oiohu a me kahi m<»u . hanā e.ae he nui wale e pili i kona ano, e llke no me ka'u i hai mua akif'ai ia oukou oiai, he-nui ha mea hooiealea -a-hoonanea no. hoi e mino ai na papalina i ka akaaka, Aka. no ke ino o la mau mea ma kau wahi; ua waiho malie au ir mau raea me ka'hoōmoe la ma ka. pnpa helu o ka hke ole, . 'Aka, i mea e maemae ai 1 ka poe makair ■ kai ke ike^ iho, a ke heiuhelu iho hoi i ko Hiku mooleio a me kana mau hana ku i ke' koa, a rae ka wiwo ole. Noiuiia, ua lawe mai au i keia me ka nihi ae ma kahi maemae maikai, a o ka nui a o ka nui o ka mea I kakau ia ma kajruke i hele a iepo. a ua . nahaehae aino, 'aole uu e pono e i na me» awaawa a pau; Oiai, ua manao kekahi poe ike oie a ano naaupo, o ka maikui o ka moolelo'ka~ mea nui, a me ko lakou hiukemake ma ia ano: a aole nae pela ka manao o ka poe maikai ā me ko'u o ka mea e kakau nei. . Oiai, lie hana lulu keia, a he nihimhi no [joi ke kope anai.mea e maikai ai ka moolelo mai ka mua a ka hone, ' īa lakou no e noho ana ma ia uka-me ku ■ maikaiT aohe.kekp lii poo .Ali'i a ka-pu hoi rj hele ma i imua-o Hiieu .ia mnnaik, a hiki i ' . ka 3a o Ole Kukahi u m« Ole Kulua, lie iumi la kapu heiau no ia, a me m po iho olm . ■ A im i!u> no o^Hikuiu-anahele makai o Pa- ! laueka, ma kona hale uolio. oi-i u. rno konu I ilaamku, a me na paa kahih eon.o, he poe kunpuu wale no Inkon a pau, oo loko o lea ' Steamiuna hookaln; penei sce ano o ko lakou i kaiuhnu * , ■ j O Kawelauila ho walinie, moe n ku wau he kane, hanau raai o Puo ka ra ua, ho keikikane, a he kunpuu no hoi mai loko ni|vi; mahope mai hanau mai o Kahea, he kaf*e no, a he kuapuu oo mailoko mai; mahope mai, h«nau mai ha kaue, kapain kom inoa o Kekapaohiku, he kuapuu no mai loko mai; 1 a tna ia wa mai no, hanau hou.no he k»%ki ■ kaoe, ■ a kapaia» no kona inoa o Kahoi, he 1 kuapuu no k»ia. mailoko mai; a pela aku; a i. hapai 4ioft a'ō o k&wal&uila, a hanau «e la, > he mau mahoe, he.kakue m wawne Meap i eiua, o Keakoa ko kaikuaaim, o KimaoKō' » akua ke kaikaiua, ua like !oa lau«. i ' (JVbkahi wa «fe*r